Tâm bah ri aơ nơh, nkual Tây Nguyên hŏ ndăn dŏng dŭt uĕh ăp săk geh, dơh uĕh bah nkual, rgop tâm nău dơi nsum tâm păng rup tăch n’gluh n’glăp bah neh dak. Tây Nguyên hŏ jêng nkual tuch tăm du đêtc ndơ tơm khlay têh hvi, lơn lah tơm jong nar, tơm sa play. Yơn lah, hôm âk mpêr n’gar nking kol gay ndơ tuch tăm tăch n’gluh bah nkual Tây Nguyên geh măt ta ntŭk tăch rgâl dak bah dih.

Lah kơt du đêt ndơ tăch n’gluh bah Việt Nam dơi dâk bôk năp tâm nkual tâm ban kơt lam ntŭr neh ri Tây Nguyên hŏ rgop geh âk ndơ tuch tăm kơt cà phê, tiêu, chanh rse, điều n’hanh mắc ca, cao su… Rnoh neh tăm ăp ntil tơm dak si khlay kơt: sâm Ngọc Linh, sâm rse, sêt linh chi gŭr, đinh lăng, hà thủ ô, đương quy, kao hòe… ta Tây Nguyên dôl jêng hvi ngăch ăp nkual tăm tơm dak si rgum. Bol ma kơt nê, tâm 02 năm 2022 n’hanh 2023, nsĭt geh tăch n’gluh bah nkual geh tât bơi 3,8 rmen USD năm 2022 n’hanh rlău 3,7 rmen USD năm 2023, nklăp rlău 1% lĕ rngôch nsĭt geh tăch n’gluh bah lam dak. Tăch n’gluh ndơ tuch tăm bah nkual Tây Nguyên nha hôm du đêt mpăng đêt đŏng. Nê lah, rnoh têh hvi tuch tăm, nkret njêng ndơ tuch tăm hôm huêt jê̆, ăp ntŭk rgum nkret njêng jru  hôm khoah n’hanh rbăn lhơ jêng tât ndơ geh ƀư tăch n’gluh mô lah tơm ndơ nkret njêng rhŏ dŏng an nău kan tăch n’gluh hôm săk mblâm, nsĭt tay rnoh khlay mô âk an nuĭh ƀon  lan, doanh nghiệp. ăp ndơ geh ƀư tuch tăm tơm săk uĕh mô tâm ban, jêng hôm mâp âk mpêr n’gar nking kol tăch rgâl geh kol kỹ thuật. lơn lah, tâm ntêng lêng nkual dôl mpơl âk ntŭk rbăn lhơ, lhui lhoi, mô geh ntuh kơl ăp kôp, jêng tât mô geh ăp rêng pă an ndơ tăch trôm nkual nơm. Wa Nguyễn Việt San- Groi Vụ trưởng Vụ Châu Âu- châu Mỹ- Bộ Công Thương njrăng đă ăp doanh nghiệp tăch n’gluh bah nkual Tây Nguyên:

“Nău ăp dak hun hao nar lơn ma uănh khlay tât âk nkô̆ nău hun hao jŏ jong, rdâng lơh rgâl trôk nar, đăp mpăn an nuĭh dŏng sa dôl lah jâng ntơm gay rdâk njêng ăp rnoh di kah uĕh mhe, quy định mhe geh tât rêng pă an tơm ndơ nkret njêng, nuĭh kan, ntŭk ƀư khăch khoch đah ăp ndơ geh ƀư tăch n’gluh. Trong nchrăp, rnoh di mhe geh tât săk geh dăng bah nkual Tây Nguyên nê lah trong nchrăp bah ntŭk tăm têh hvi tât nsưng gŭ sa, quy định ăp rêng ndơ sa geh nău tâm ban kloh uĕh n’hanh kloh uĕh an ntŭk gŭ rêh, jêng lah tâm let năp tay EU nsrôih mbra ân n’hŭch tay 50% dak si ndrŭng hóa học, 20% phân poh, 50% dak si kháng sinh dŏng tâm ăp ndơ tuch tăm”

Tăch n’gluh cà phê bah Việt Nam nsing dŭt âk tâm ntŭk tăch rgâl châu Âu, âk nklăp 60% rnoh geh cà phê bah dak he tăch n’gluh tât dak bah dih. Yơn lah doanh nghiệp tih quy định njrăng bah lơh bri n’hanh njrăng bah n’gluh các bon ri geh rmal 4%/lĕ rngôch nsĭt geh wăng sa bah công ty tâm 1 năm. Tĭng trong tor gĭt lor, tât năm 2035 n’hanh 2050 ri mô hôm n’gluh các bon, jêng ăp  ndơ geh ƀư tuch tăm tăch n’gluh bah Việt Nam ân dŏng rnoh tâm di dja. Jêng lah ân dŏng ndơ nkret njêng, nuĭh kan ân tĭng jăp,  aơ lah du mpêr n’gar nking kol dŭt têh tât ntŭk tăch rgâl châu Âu. Công ty Kinh doanh TNHH 1 thành viên XNK 2/9 bah Dak Lak- du năm tăch n’gluh 120.000 tấn cà phê, 10.000 tấn tiêu, nsĭt geh 275 rkeh USD tâm lĕ rngôch nsĭt geh bơi 7.000 rmen prăk. Gay mât tay n’hanh hun hao ntŭk tăch n’gluh nkual châu Âu, Công ty  ân rdâk njêng n’hanh nkre dơi pă an siƀŭt kơp dơn Cà phê njrăng bah lơh bri- du quy định lhăt an ăp doanh nghiệp, n’gâng kan tăch n’gluh cà phê tâm châu Âu. Wa Lê Thanh Sơn- Giám đốc Công ty Kinh doanh TNHH 1 thành viên XNK 2/9 bah Dak Lak dăn đă:

 “Mpeh quy định cà phê njrăng bah lơh bri- n’gluh carbon, dăn đă ăp nhih pah kan geh nău dơi kan ân geh trong kơl,  ăp nău rđău đă gay doanh nghiệp mbra dơi tât pah kan đah ăp kruanh rđău kan bah ăp nkuâl geh mir  tơm gay năl gĭt, pah kan, gay tŏng dơi ăp rnoh tât di dja. Nău tâl bar, tă bah he nsing dŭt âk tâm ntŭk tăch châu Âu, jêng dăn đă Bộ Công thương geh nău kan dăng lơn, rgum tơm lơn, ntrŭt ntrôl ngăch tâm ăp ntŭk tăch mhe ntoh kơt Trung Quốc, Ấn Độ n’hanh Nhật Bản gay mhâm ƀư nău nê he bah ir nsing âk tâm ntŭk tăch châu Âu”

Tĭng wa Vũ Bá Phú- Cục trưởng Cục Ntrŭt ntrôl ngăch tăch rgâl, Bộ Công Thương ri Tây Nguyên mâp âk "kô̆ yơn kol khan" mpeh trong kơl, khoa học công nghệ, rnoh têh hvi tuch tăm, nkret njêng ndơ tuch tăm, nuĭh kan săk blău âk, drăp ndơ n’hanh mô geh nău tâm ntêng lêng nkual gay ntik lĕ nău săk geh, dơh uĕh rnôk ndơ̆ ndơ tăch luh ntŭk tăch rgâl lam ntŭr neh:

“Gay njêng luh jâng chuat rgâl mhe geh đăt ndal tâm nău ntik n’hao nău khlay mha êng n’hanh mât dŏng geh nău tam lơn săk geh dơh uĕh hun hao bah nkual, ân geh du trong nkra ntrŭt âk  khoa học công nghệ, tâm ntêng lêng rêng kan tuch tăm n’hao rnoh khlay ndơ geh ƀư; tâm ntêng lêng nkual tâm ăp nău kan ntrŭt ntrôl ngăch tăch rgâl n’hanh n’gluh n’glăp tĭng rnoh way ƀư têh hvi. Lơn lah ntuh kơl mât dŏng geh rgum tơm ăp nkual wăng sa mpông n’har bri mhe ntrŭt ntrôl dơi tâm rsong tăch rgâl ndơ nkual Tây Nguyên nar lơn ma âk”.

Gay ntop kơl ntrŭt ntrôl nkual Tây Nguyên geh nău rgâl săk ntơr tâm nău kan ntrŭt ntrôl ngăch tăch rgâl, hun hao tăch n’gluh n’glăp lơn đŏng tâm let năp tay, ăp n’gor nkual Tây Nguyên ân tâm rgop kan nsum gay tâm ban ŭch ndrel hăn ƀư luh jêng âk ndơ geh ƀư tơm khlay an tĭng rmôt ndơ geh ƀư bah nkual, ntơm bah nê ntrŏng ăp trong ntĭt leo rêng pă an tơm ndơ tăch, rêng rnoh khlay tâm di gay mât dŏng ăp rnoh khlay ndơ geh ƀư dŭt uĕh. Bah mêng nê ăp n’gor ân uănh khlay tât buăt nthoi ndơ dŏng tăch rgâl, buăt nthoi ndơ dŏng an nău kan ntrŭt ntrôl ngăch tăch rgâl bah lam nkual, ân geh trong tĭng gay rdâk njêng n’hanh jêng ăp công ty, tập đoàn way mpeh tăch rgâl mha êng gay đăp mpăn tăch dơi ăp ndơ geh ƀư bah nkual. Ăp doanh nghiệp ân ngăch rƀah gĭt nău lư mpeh ntŭk  tăch rgâl dak bah dih gay năl gĭt nău ŭch geh ndơ rvăt  dŏng ta tĭng ntŭk tăch, ntơm bah nê rgâl ndơ geh ƀư tâm di tĭng ntŭk tăch rgâl, n’hao nău dơi tâm rlong bah ndơ geh ƀư ntŭk tăch rgâl lam ntŭr neh.