Trước đây, đời sống kinh tế của đồng bào Thái ở Tây Bắc còn gặp nhiều khó khăn, lương thực, thực phẩm thiếu thốn. Thịt gác bếp làm từ thịt trâu, bò, lợn,… được coi là một món ăn xa xỉ, thường chỉ được bà con làm trong dịp Tết, để ăn dần, tiếp đãi khách quý đến thăm, chúc Tết.

Ông Tòng Văn Hịa, người Thái ở bản Mòng, xã Hua La, thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La cho biết: “Không như bây giờ. Trước đây, thịt gác bếp là đồ ăn rất hiếm, sang trọng. Nhà nghèo, hoàn cảnh gần như cả năm trời cũng không có thịt gác bếp để ăn, vì không có tiền đủ mua nhiều thịt về làm thịt gác bếp. Trừ những hộ khá giàu, hoặc khi gia đình có mổ thịt trâu, bò, lợn thì mới có để làm, mà ngày xưa hộ khá giàu ở mỗi bản chỉ có khoảng từ 4-5 hộ. Có điều kiện, bà con sẽ làm thịt gác bếp để ăn dần. Rất ngon, được coi là đặc sản”.

Bản Mòng - bản du lịch cộng đồng thuộc xã Hua La, thành phố Sơn La được thiên nhiên ban tặng cho Suối nước nóng tự nhiên quanh năm, với hàng ngàn lượt khách đến tắm nước khoáng nóng mỗi năm. Ngoài thưởng thức các món ăn dân tộc như cơm lam, gà nướng, cá nướng, không thể thiếu món thịt gác bếp từ chính tay bà con chế biến.

Theo kinh nghiệm của bà Tòng Thị Vinh, chủ nhà hàng kinh doanh món ẩm thực dân tộc Thái tại bản Mòng, để cho ra lò một mẻ thịt gác bếp ngon, dù là thịt trâu, bò, lợn…. thời gian tẩm ướp cho gia vị ngấm trước khi xiên thịt và cho lên gác bếp cũng hết khoảng 30 phút đến một giờ đồng hồ.

Ngoài các loại gia vị như: tỏi tươi xay nhuyễn, ớt quả rang lên rồi xay thành ớt bột, gừng, xả, xúp, mỳ chính, ít rượu trắng… không thể thiếu vị chủ đạo giúp cho miếng thịt hun khói thêm thơm ngon, hăng cay đó chính là hạt mắc khén. Đây là hạt tiêu chỉ có ở núi rừng Tây Bắc, được bà con các dân tộc thiểu số ở vùng cao rất ưa chuộng và sử dụng làm gia vị trong các món ăn hằng ngày. Mắc khén cũng rang lên trước mới giã cho vụn.

Hương vị thơm ngon từ món thịt gác bếp của người Thái Tây Bắc đã lan toả khắp muôn nơi, trở thành mặt hàng buôn bán khá đắt khách. Bà con nhờ thế cũng có thêm việc làm, thu nhập ổn định từ chế biến, cung cấp sản phẩm thịt gác bếp này.

Bản Lầu, phường Chiềng Lề, thành phố Sơn La là bản có tiếng trong chế biến, cung cấp sản phẩm thịt gác bếp truyền thống. Bản có 340 hộ, thì có trên 20 hộ chế biến, buôn bán sản phẩm thịt gác bếp, lạp sườn.

Đơn cử như cơ sở sản xuất thịt gác bếp Hoa Xuân, ngày thường bình quân tiêu thụ từ 200-300 kg thịt trâu mỗi ngày để làm thịt gác bếp, lạp sườn. Những ngày giáp Tết này, do nhu cầu khách hàng tăng cao, cơ sở phải tăng số lượng sản phẩm, bình quân chế biến từ 400-500 kg thịt trâu tươi mỗi ngày, với gần 10 nhân công cùng làm các công đoạn để ngày nào cũng cho ra lò mẻ thịt gác bếp, lạp sườn tươi mới, chất lượng, kịp phục vụ  khách hàng gần, xa dịp trước, trong và sau tết nguyên đán.

Ông Tòng Ngọc Hoa, Trưởng bản Lầu, chủ cơ sở sản xuất thịt gác bếp Hoa Xuân đã gắn bó với công việc chế biến, buôn bán thịt gác bếp hơn 20 năm.

Ông cho hay, thị trường tiêu thụ chủ yếu là TP.HCM, Hà Nội, các tỉnh phía bắc, một số tỉnh miền trung. Sản phẩm thịt trâu gác bếp lấy nguồn thịt nguyên liệu của địa phương từ các lò mổ đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm, có đủ giấy tờ chứng nhận đăng ký kinh doanh.

“Về sản phẩm thịt trâu gác bếp hiện nay đã được công nhận sản phẩm OCOP 3 sao của tỉnh Sơn La từ năm 2019 và đến năm 2022 sau khi Hội đồng chấm lại cũng được nâng hạng lên 4 sao”. - Ông Hoa nói.

Dịp này, đến với vùng cao Sơn La, ngoài tham quan, trải nghiệm các điểm du lịch nổi tiếng, du khách còn được thỏa thích lựa chọn, đặt hàng, thưởng thức hương vị đậm đà từ các món ngon của đồng bào, trong đó có thịt gác bếp truyền thống của đồng bào Thái nơi đây.