VOV4.Sêdang - Nôkố kong pơlê Kon Tum ai dâng 100 hectar tiu, tơku\m a pơlê kong kơdrâm Kon Tum [a\ mâu tơring: Đak Hà, Sa Thầy, Ngọc Hồi. Laga, hên ngế pêt tiu a kong pơlê Kon Tum tá hâi ‘nâi kih thua#t pêt, rak ngăn, mê tiu plâi ôh tá kơtốu hên [a\ tiu ôh tá dâi le\m. Ngế chêh hlá tơbeăng a kơpong Tây Nguyên ai chêh tối ‘na tơdroăng kố.

            Tơdroăng rêh ối dêi rơpo\ng kơnôm to ing pêi chiâk deăng, hlo loăng kơxu, kơphế yă ôh tá tơniăn, kơtăn kố 5 hơnăm, pôa Nguyễn Văn Bá, ối a thôn 8, cheăm Đak Cấm, pơlê kong kơdrâm Kon Tum hơ’lêh troăng pêi cheăng kâ. Hlo tiu yă tơniăn, pêi lo liăn hên, pôa tơpui [a\ dêi kơdrâi mơ’no liăn pêt to lâi hr^ng xiâm tiu. Tung pơla kố nah, klêi kơ’nâi to lâi hơnăm tơvâ tơvân, tơbrêi tơbrêh, tá tui lui kơdrum tiu dêi rơpo\ng pôa Bá xuân tơpo reăng, kơ’muăn plâi; laga xiâm tiu plâi ôh tá tiô púi vâ. Rơtế ngế chêh hlá tơbeăng lăm pôu kơdrum tiu dêi rơpo\ng, pôa Bá tối: xua á ôh tá ‘nâi kih thua#t pêt, rak ngăn tiu, ki má lối cho hneăng rak ngăn tiu klêi kơ’nâi krí: Tối tơchuâm a xuân ôh tá hâi ‘nâi ki klâi. Xuân kơnôm mâu ngoh hiăng pêi ton hơnăm, pêi lo châ hên. Tung tơdroăng pêi pêt rak ngăn mâu ngoh xuân hnê ăm á. Pơtih xiâm tiu ki mê gá kal ki klâi. ‘Na tơdroăng pơrea\ng, gá kal pơkeăng hbrâ mơdât re\ng hlâ, hrá hlâ tiah lâi, mê á xuân hriâm tiô [ối, ôh tá ‘nâi nhên ‘na kih thua#t.

            Ti tăng trâm [a\ tơpui tơno [a\ mâu ngế pêt tiu a kong pơlê Kon Tum hlo ‘’rêm ngế rak ngăn, rơvât phon phá tơ-ê dêi pó’’. Klêi kơ’nâi hiăng krí, drêng tiu kal châ rak ngăn, tơtro tiô pơkâ vâ xiâm tiu xông kân hbrâ tơnáu vâ tơpo reăng rơnó nếo, mê kuăn pơlê a Kon Tum ôh tá ‘nâi rak ngăn tiô kih thua#t, môi tiah ôh tá tôh hên têa, hbrâ mơdât pơrea\ng ki pro tơkâng chiâng tơruih, tro tâ pơrea\ng [a\ hía hé a xiâm tiu. Nâ Nguyễn Thị Thoa ối a Thanh Xuân, cheăm Đak Ngọc, tơring Đak Hà tối ăm ‘nâi, nâ rak ngăn kơdrum tiu dêi rơpo\ng tơná xuân môi tiah rak ngăn kơphế lơ kơxu, tối tơchuâm klêi kơ’nâi krí plâi, kúa xo chhá, mê rơvât phon ăm gá: Klêi kơ’nâi krí mê á rơvât phon NPK ăm gá, klêi mê rơvât phon vi sinh, phon eâk mơnăn mơnoâ. Tối tơchuâm phon eâk mơnăn thế mơ-u\m [a\ puâ ăm gá u\m pok.

            Ôh tá xê to mơngế ki nếo pơxiâm pêt tiu tê ôh tá hlê ple\ng tung tơdroăng pêt, rak ngăn loăng plâi ki kố. Tá mâu ngế ki pêt tiu hiăng rơkê xuân ôh tá vâ tơmâng [a\ hlê ple\ng ôh tá tu\m tung tơdroăng rak ngăn tiu. Thăm nếo, ai mâu rơpo\ng kuăn pơlê xua pêi thâ, ôh tá hbrâ tơnáu hriâm hdrối túa ki rơkê tơtro tung rak ngăn tiu. Tơdroăng ki pêi troh a lâi mê kơ-êng troh amê, klêi mê rak ngăn tiô tơmâng ngế ki kố tối, ngế ki tá hnê tối. Pôa Nguyễn Đức Trung, ối a thôn 8, cheăm Đak Cấm, pơlê kong kơdrâm Kon Tum, tối: Klêi kơ’nâi krí tiu, mê ôh tá tôh têa xêo, vâ gá tơpo reăng. Cho ăm gá khăng, klêi mê tơpo reăng. Dâng môi khế nếo tôh têa, mê reăng há kô tơpo. Ai rơvât phon nếo, rơvât ki hên cho phon lân [a\ kali vâ gá tơ’lêi tơpo reăng. {a\ phon đăm rơvât iâ tê, rơvât môi tiah mê tê.

            Tối dêi tơná rơkê tung rak ngăn tiu klêi kơ’nâi krí, pôa Lê Văn Thư, ối pơlê Bua, cheăm Ia Chim, pơlê kong kơdrâm Kon Tum tối môi tiah kố: Klêi kơ’nâi krí mê a pôe tơkâng. Mâu tơkâng ki răng ho\n, oâ hdrong, mê á văng djâ a tíu ki ê vâ chôu. Klêi mê ok puâ, xôh sun phat đông. Ahdrối tôh têa ăm gá tơpo reăng môi măng t^ng, mê a xôh sun phat đông môi xôh nếo. Á tôh têa ăm gá huăn rơmoê nếo, mê thế xôh pơkeăng kơdê oâ hdrong mô xôh tê. A hbrâ mơdât pơrea\ng ăm gá rêm khế á xôh ăm gá péa xôh sun phat đông. Klêi kơ’nâi tơdê [a\ng deăng tơpo reăng, mê á xôh pơkeăng hlá vâ gá rak plâi.

            Tơdroăng ôh tá ‘nâi kih thua#t rak ngăn, lơ xúa hên kih thua#t ‘’tâng tối’’, ‘’tối tiah mê’’ tung tơdroăng rak ngăn kơdrum tiu klêi kơ’nâi krí, pro hên kuăn pơlê a Kon Tum chiâng trâm pá. Drêng hlo dêi kơdrum rơpo\ng rế hía thăm pá puât, mê nếo  ‘nâi hlê dêi tơná kal ki klâi, drêng mê ôh tá teăm xếo.

Ô vâi krâ nho\ng o [ă pú hmâ ki pêi chiâk deăng! Xua hâi hlê ple\ng nhên kih thua#t rak ngăn, tơ’nôm [ă tơdroăng pơreăng tâ tú rế hên, malối pơreăng ki pro tr^ng rêa hlá, u\m rêi, pro plâi ôh tá kơtóu hên [ă plâi ôh tá piê hngăm chiâng kơdroh, tơdjâk hên troh ki pơxúa tơ-[rê dêi tơdroăng cheăng pêi pêt dêi kuăn pơlê. Tiah mê, mơngế ki pêt tiu thế pro ti lâi vâ ai pơxúa tơ-[rê tung pêi cheăng. Pôa Nguyễn Văn Chương, ngế ki hmâ hnê ‘na kih thua#t chiâk deăng kô tối ‘na tơdroăng kố.

Ô pôa, mơngế pêt tiu a Tây Nguyên dế xơpá xua pơreăng pro tr^ng hlá [ă u\m rêi a kơxái tiu, pâ pôa tối ăm ‘nâi ki xiâm khoh chiâng ai pơreăng [ă mâu túa hbrâ mơdât?

Pôa Nguyễn Văn Chương: Pơreăng tr^ng hlá, u\m rêi mê ki kố pin thế ngăn nhên a rêi. Mâu rêi dêi kơxái tiu ôh tá xê rêi ki xiâm ki kân, rêi ki ku ku\n [ă gá hu\n rơtâ tá tơnêi. Rêi mê kố re\ng hlâ,  gá hơ’lêh chiâng trếo kơhiâm re\ng [ă hnối tro tâ tú pơreăng xuân re\ng há. Tiu ối kơchoh la ôh tá vâ [ă têa. Tâng tro u\m têa lu mê gá kô tro kơmeăm, tro pơreăng tung mê ai tro pơreăng ing kơtâ ôa, mâu kuăn ki kiâ ki ‘mêi kô kâ ’nhiê tiu, gá ôi hmuâ tung kơxái tiu, gá kô pro ăm kơxái tiu chôa hlâ re’ng hlâ hrá xua pơreăng kâ. Lơ ai mâu vâi krâ nho\ng o ki ‘nâ rôe djâ, ôh tá pôe tah tơdrong ki lía mơdâ hdrê tiu, bú pâk chiê môi troăng ngi tê tê. Drêng pet tá tơdró kilía mơdâ hdrê mê gá kô u\m [ă hnối tro tơdrong ki lía rit hâ rêi gá ôh tá kâi rông rơdêi.   

‘Na túa hbrâ mơdât, tâng hlo rêi kơxái tiu tro tơrân tân, pro prăng rơmon, tâng pin hlo mâu tíu ki prăng prâm môi tiah vâi pâk mê  xuân ối tơ’lêi lo mê thế xo pơkeăng ki pro ăm xông rơdêi RIC 10 WP ki xôh ăm kơxái tiu  vâ xế rơtâ tá xiâm. Pó vâi krâ nho\ng o xuân xuân chiâng xôh pơkeăng kố, klêi mê 15-20 hâi pó vâi krâ nho\ng o nếo rơvât phon.

Vâ kơxái tiu xông kân [ă xông rơdêi le\m, thế tơniăn ăm plâi kơtốu hân le\m, pâ pôa tối ăm ‘nâi ngế ki pêt tiu thê stơtro\ng mâu tơdroăng ki lâi?

Pôa Nguyễn Văn Chương: Tâng pêt tiu vâ châ krá tơniăn ton ta ah [ă mơdêk rế hên mê pó vâi krâ nho\ng o thế tơtro\ng mâu tơdroăng ki xiâm. Má môi ‘na rak ngăn, má péa cho hbrâ mơdât. Tơkéa vâ tối hbrâ mơdât hdrối ôh tá xê la lâi tiu hiăng hlâ re\ng, hlâ hrá ah nếo  mơdât, lơ tơmiêt hdrối lơ kơ’nâi tiu kô hlâ. Pin xo mâu pơkeăng sinh hok vâ xôh kơdê mơdât ôa hdrong, xo mâu túa pơkeăng ki xôh kơdroh kơmeăm mê pó vâi krâ nho\ng o thế hbrâ mơdât, kơdê hdrối. Pó vâi krâ nho\ng o đi đo séa ngăn, vâ dêi kơxái tiu pôi tá u\m ai têa toăng [ă thế râk ăm hngiâm ăm xiâm tiu. Má péa cho hdrê. {ă mơ’nui cho phon rơvât, iâ phon rơvât [ă rơvât hên hdrôh, phon ki rưovât mê thế ai inâi chêh a kơxâk  tíu mơjiâng pro. Xua rơvât phon mê thế pơchuât ngăn nhên hdrối, thế pơchuât tâi chư chêh a kơxak mê. Pó vâi krâ nho\ng o xúa rơvât mâu túa, mơnúa rơvât a péa pâ xiâm ‘nôi klêi mê lôi phon tung kơxâk vâ ngăn ti lâi.

‘Na hdrê cho ki xiâm, nôkố hdrê vâi krâ nho\ng o pin xo hdrê ki ôh tá le\m, mơdâ pro ôh tá tro tơdroăng, pêt troh hơnăm má péa, má 3 drêng troh hơnăm ai plâi gá hlâ tâi ki kố hlo hên. {ă hên ngế pêt luâ râ a mâu [ăng tiah tiah mê ki ôh tá mơhúa kô ai gá kô thăm rế hên. Drêng pro mơdâ hdrê kơxái tiu vâi krâ nho\ng o thế kơ êng mâu ngế ki rơkê hmâ pêt tiu, tung mê ai vie#n ngăn ‘na chiâk deăng pêt kong Tây Nguyên. Nôkố ai mâu tơdroăng to\ng kum, hnê ‘na kih thua#t pêt rak ngăn hên vâi vâ hnê ăm.

Hôm mơnê kơ pôa!

Gương prế A Sa Ly tơplôu [ă tơbleăng