VOV4.Sêdang - Tơkâ hluâ rôh kong tô mơdrăng khăng khoăng ton, pơxiâm mot tung rơnó mê hngê xuân cho rôh tiêu tơ’lêi tro pơreăng kâ ‘nhiê. {ă mâu kơdrum deăng ki hiăng hlo ai pơreăng kâ ‘nhiê sap ing hdrối nah, mê tơdroăng ki hbrâ mơdât rế pro vâi krâ nho\ng o rơhêng vâ ‘nâi ple\ng tâ.

          Jâ Nguyễn Thị Lan, a thôn Quảng Hiệp, tơring }ư\ Mgar, kong pơlê Daklak ai 5 sao deăng tiêu dế tung pơla hiăng châ krí. Laga, tung pơla hdrối kố nah, kơdrum tiêu kố hlo ai pơreăng tr^ng hlá, ai mâu xiâm ki ‘nâ ôh tá păng kân mê ah răng hlâ lôi. Malối cho tung pơla rơnó tô pơla hdrối kố nah, mê kơdrum tiêu rế hlo pơreăng kâ ‘nhiê hên tâ. Nôkố, mơhé hiăng pơxiâm mot tung rơnó mê hngê la hên kơdrum ki pêt hdrê loăng tá hâi hlo vêh ngiât le#m, jâ tô tuăn khât, tâng pơtối ối mêi a rơnó krí xo la ngiâ kố ah kơdrum tiêu kô ôh tá ai plâi kơtốu hên, Jâ Nguyễn Thị Lan tối: Ăm á êng pơreăng ki tr^ng hlá môi tiah kố, xuân ai rôh gá re\ng hlâ, xuân ai drêng ‘nâ gá hrá hlâ môi tiah kố xôh [ă pơkeăng klâi vâ vâi krâ nho\ng ai tơdroăng ki vâ hbrâ mơdât sap ing apoăng rơnó mê hngê. Nôkố kơdrum tiêu gá môi tiah kố, xôh pơkeăng klâi vâ gá lo hmo\ng, kơ’muăn plâi. {ă pơreăng ki hlo tr^ng hlá, hlo oâ rơbông xông kâ ‘nhiê a hlá.

          Xuân môi tiah rơpo\ng jâ Lan, rơpo\ng pôa Bùi Tấn Chánh, thôn Hiệp Thạnh, cheăm Quảng Hiệp, tơring }ư\ Mgar pêt tiêu sap ing hơnăm 2000. La ai hên hơnăm pêt [ă rak ngăn tiêu, la hơnăm nah, pôa xuân ối trâm tơdroăng ki 300 xiâm tiêu hlâ xua pơreăng kâ ‘nhiê. Mơhé hiăng pêi pro mâu troăng hơlâ hbrâ mơdât pơreăng tiô tơdroăng ki hnê tối, pôa xuân ối tô tuăn deăng tiêu ki u ối vâ chê 1 ha 5 sao dêi rơpo\ng pôa kô tro pơreăng kâ ‘nhiê, ôh tá ai túa rak ngăn tơtro. Pôa Bùi Tấn Chánh tối: Môi tiah á nôkố, kơdrum tiêu hlo re#ng hlâ, hrá hlâ môi tiah kố, mê ôh ti ‘nâi tiah lâi, nôkố môi tiah kơdrum tiêu ối môi tiah hmâ, le#m, rơhêng vâ hbrâ mơdât vâ pôi tá hlâ re\ng, hlâ hrá mê pin kal xôh pơkeăng ki lâi vâ hbrâ mơdât hdrối rơnó mê hngê, pơla tơdế rơnó mê hngê [ă mơ’nui rơnó mê hngê?

          Hiăng ‘nâi ing [ăng deăng ki tro hlâ vâ chê tơdế xua xúa phon rơvât ôh tá tro túa, apoăng rơnó mê hngê hơnăm kố, ngoh Lê Doãn Huy, a {uôn Ea Mdhar 2, cheăm Ea ~uôl, tơring {uôn Đôn hiăng hơ’lêh xúa êak ro vâ rơvât ăm kơdrum teăng ăm tơdroăng ki xúa phon hoă hok môi tiah hdrối nah. Ngoh loi tơngah, [ă túa rak ngăn kố mê kơdrum kô xông kân le#m [ă ai plâi kơtốu hên tơniăn tâ tung rơnó krí xo a la ngiâ ah: Kơdrum tiêu á drêng pêt, mê tung pơla xúa mâu phon dêi ko\ng ti, roê djâ vêh a hngêi rơvât ăm kơdrum deăng hlo gá le\m khât, la kơ’nâi mê gá tơdjâk ‘mêi troh rêi, pơla kố nah tiêu nếo krí la hiăng hlâ vâ chê 500 xiâm, nôkố á hiăng ‘nâi pêi, á ôh tá xúa xếo phon hoă hok, môi hơnăm kơ’nâi bu rơvât môi hdroh vâ ăm gá lo reăng xo, u ối cho xúa phon êak ro, á xúa phon êak ro mơ-u\m a xiâm apoăng rơnó mê hngê, drêng mơ-u\m á tơvât tơ’nôm trếo Trichoderma’’.

          Ô vâi krâ nho\ng o [ă pú hmâ! Môi tiah ngin hiăng tối, tơdroăng ôa hdrong kâ ‘nhiê kô tơdjâk ó troh ki xông rơdêi [ă ki pro kâi lo reăng kơ’muăn plâi dêi tiêu, malối cho rôh pơxiâm mot tung rơnó mêi, rôh ki kơxái tiu pơxiâm vâ tơpo reăng kơ’muăn plâi. Vâ kum kuăn pơlê ki pêi chiâk deăng hlê tơ’nôm ‘na túa hbrâ mơdât pơreăng ôa hdrong kâ ‘nhiê a kơxái tiêu a poăng rơnó mêi, ngế chêh hlá tơbeăng dêi Rơ’jiu Việt Nam ai tơpui tơno [ă tie#n sih Phan Việt Hà, kăn [ơrô ngăn tơdroăng pơkâ khoa hok [ă tơru\m cheăng lâp plâi tơnêi, Vie#n khoa hok kih thua#t ngăn ‘na chiâk deăng pêt kong Tây Nguyên. Pó vâi krâ nho\ng o kô tơmâng.

             Êng: Ô tie#n sih Phan Việt Hà, pơxiâm mot tung rơnó mêi mê kơxái tiêu kô trâm mâu túa ôa hdrong kâ ‘nhiê ki tiah lâi?

          Tie#n sih Phan Việt Hà: Nôkố hiăng mot tung rơnó mêi, pơxiâm ai mâu rôh kong mêi apoăng rơnó [ă xuân ai mâu rôh kong tô. Kố cho tơdroăng tơ’lêi tro pơreăng tâ tú a kơxái tiêu. Pơla kố kơxái tiêu dế vâ ai reăng, hbrâ vâ lo reăng kơ’muăn plâi. Pin thế tơtro\ng hên túa pơreăng kâ ‘nhiê kơxái tiu. Tung rơnó mêi kô ai mâu pơreăng lơ kơmeăn xông kâ ’nhê, tung mê ai pơreăng pro prăng rơmon a hlá, pro pơreăng re\ng hlâ hrá hlâ cho mâu pơreăng ki rơ-iô [ă kơxái tiêu. {ă ôa hdrong kâ ‘nhiê mê pin xuân thế tơtro\ng 2 túa mê kô kâ ‘nhiê reăng [ă mâu kơpâu reăng ki pơxiâm vâ tơpo, mê cho ôa rơbông [ă ôa pro tơkru\n hlá cho mâu pơreăng ki rơ-iô [ă kơxái tiêu. ‘Na ôa hdrong kâ ‘nhiê pin xuân thế tơtro\ng 2 túa kô kâ ‘nhê reăng [ă mâu kơpâu reăng ki hiăng vâ tơpo, mê cho oâ rơbông [ă ôa pro tơkru\n rơmôe, vâi hmâ tối ôa loăng pơkleăng, xua gá vâ môi tiah um loăng pơkleăng.

           Êng: Ô tie#n sih, tiah mê pro ti lâi vâ kuăn pơlê ‘nâi kơnó mâu túa ôa hdrong kâ ‘nhê mê gá xông rơdêi a kơxái tiêu?

          Tie#n sih Phan Việt Hà: {ă pơreăng pro prăng hlá hmâ hlo kâ ‘nhiê drêng ai kong mêi hên mê pin hlo a hlá pơxiâm ai mâu tíu ki prăng, mê cho ki xiâm dêi pơreăng pro prăng hlá. ‘Na ôa rơbông lơ pơreăng pro hlá tơkru\n pin kố hlo ai kơtâ, [ă mâu ôa mê kô ai kơtâ a mâu kông hlá. Pin thế séa ngăn nhên vâ hlo ôa hdrong kâ ‘nhiê tung kơdrum. ‘Na ôa rơbông mê kô hmuâ pá xuâp hlá lơ a mâu tơxui reăng, tơxui plâi. Pin thế séa ngăn kơdrum đi đo vâ re\ng pro tơdroăng hbrâ mơdât pơreăng.

          Êng: Tiah mê drêng châ ‘nâi ôa hdrong kâ ‘nhiê môi tiah nếo tối mê pó vâi krâ nho\ng o thê kơdê môi tiah lâi, ô tie#n sih?

        Tie#n sih Phan Việt Hà: Apoăng rơnó mêi ôh tá xê to pơreăng pro prăng hlá mê ối ai mâu pơreăng ki ê xúa kơmeăn. Pin xuân chiâng xúa mâu pơkeăng kơdê pơreăng ki xêt xôh a kơxái tiêu môi tiah: Ridomil Gold lơ Aliette. {ă kơmeăn mê pin xuân thế xôh lâp kơdrum xua kơmeăn gá re#ng tâ tú. {ă ôa rơbông lơ kơtâ dêi ôa ki pro tơkru\n rơmôe mê pin kô chiâng xúa mâu pơkeăng xôh kơdê ôa hdrong ki hmâ xôh. Lăm troh a tíu tê pơkeăng ôa hdrong kơ êng mâu túa pơkeăng ki hmâ kơdê ôa rơbông lơ mâu túa pơkeăng kơdê ôa hdrong ki têi vâ xôh. Drêng xôh pó vâi krâ nho\ng o thế chôu vế nhên a mâu tơxui, môi tiah hiăng hluâ ‘lo mê ôa kô tơ’lêi hmuâ pá ro\ng mâu tơxui plâi, xua mê pin kal xôh nhên. {ă rơnó lo reăng thế xôh a kong xêi vâ pôi tá tơdjâk troh tơdroăng lo reăng, kơ’muăn plâi dêi kơxái tiêu.

          Êng: Ô tie#n sih, môi tiah tối apoăng tơdroăng mê vâi krâ nho\ng o xuân tô tuăn ‘na pơreăng ki re\ng hlâ hrá hlâ drêng pơxiâm mot tung rơnó mêi. Tiah mê [ă pơreăng kố, pó vâi krâ nho\ng o thế ai túa hbrâ mơdât môi tiah lâi?

          Tie#n Sih Phan Việt Hà: {ă pơreăng re\ng hlâ hrá hlâ cho môi tơdroăng tơdjâk kân troh tơdroăng pêt tiêu a Việt Nam [ă thăm nếo tung lâp plâi tơnêi. Ta troh nôkố pơreăng ki re\ng hlâ hrá hlâ xuân ai troăng kơdê vâ kơdê pơreăng re\ng hlâ. {ă 2 túa pơreăng kố, pin thế ‘nâi ki xiâm tá môi tơdroăng rak ngăn kơxái tiêu ăm xông rơdêi hnối kâi trâng [ă pơreăng ki kố. Khu cheăng ‘na khoa hok xuân hiăng tối mâu troăng hơlâ pêi vâ pin tí tăng hriâm ngăn pêi pro dêi a kơdrum kơxái tiêu ăm tiêu xông rơdêi, kâi tơplâ mơdât [ă pơreăng ki re\ng hlâ hrá hlâ.

          Tơdroăng pơkâ ki apoăng thế tơmâng mê cho po văng nhâ vâ pôi tá ai pơreăng tâ tú lơ pro tơ’lêi ăm mâu pơreăng xông tâ tú ối. Má péa, [ă kơdrum tiêu tơdroăng pêi pro kal ăm têa châ lo pôi tá toăng a xiâm tiêu, [ă pôi tá lôi têa toăng a xiâm tiêu kố hiu troh xiâm tiêu ki ê. Ki má pái, pin thế rơvât phon tơdâng tơ’mô [ă tơtro, tung mê thế rơvât hên phon hưh cơ kô pro ăm loăng xông rơdêi, pro ăm hơpok tơnêi vâ tiêu châ hrik xo trếo kơhiâm.

          Pak^ng mê, pin xuân hnê tối tơ’nôm thế xúa mâu phon ki pro ing hrái kơtôu kông hnông a lâi, tung mê, mâu túa kơmeăn ki tơplâ mơdât lơ mâu kuăn kiâ, môi tiah Trichoderma  lơ  Pseudomonas, mê cho mâu khu cheăng ‘na khoa hok hiăng tí tăng ‘nâi ple\ng, kô kâi tơplâ [ă mâu túa kơmeăn lơ mâu túa kuăn kiâ ki kâ ‘nhiê, môi tiah kuăn ki tung tơnêi lơ mâu ôa rơbông ối tung kơdâm tơnêi. Mê cho mâu túa drêng rơvât phon a tơnêi kô veăng tơplâ mơdât [ă pro ăm kơdroh kơmeăn, kuăn kiâ ki ‘mêi dêi ôa rơbông tung tơnêi.

Hôm mơnê tie#n sih hiăng hnê tối mâu tơdroăng mê âi.

Gương prế Katarina Nga tơplôu [ă tơbleăng