VOV4.Sêdang - Ô vâi krâ nho\ng o [ă pú hmâ! Pơreăng hbáu rơkong tơlo\ng kơchuôp chêng kơpôu ro chu cho pơreăng ki tâ tú râ, pro lu\p ó ‘na cheăng kâ; tiu khu ngăn ‘na pơkeăng pơlât mơnăn lâp plâi tơnêi OIE tối, kố cho pơreăng ki tâ tú ó má môi. Vâ kơdroh pơreăng hbáu rơkong tơlo\ng kơchuôp tâ tú a mâu kơpôu ro chu, tơdroăng ‘’Rơtế prôk [ă mơngế pêi chêk’’ hâi kố, ngin vâ tối  ăm pó vâi krâ nho\ng o [ă pú hmâ ‘nâi mâu túa hbrâ mơdât pơreăng hbáu rơkong tơlo\ng kơchuôp chêng a kơpôu ro chu, pó kôm tơmâng.

            ‘Na xiâm kối pơrea\ng xông tâ tú:

            Pơrea\ng hbáu rơkong tơlo\ng kơchuôp chêng xua virus pro. A Việt Nam hiăng châ hlo 3 túa ki pro pơrea\ng xông tâ tú mê cho A, O [a\ Asia 1. Kuăn kiâ kong tro pơrea\ng hbáu rơkong tơlo\ng kơchuôp chêng, mê cho kuăn kiâ ki ai kơnêi mơtiah: kơpôu, ro, chu, pu pái, triu, chi [a\ hía hé.

            Troăng pơrea\ng xông tâ tú a kơpôu ro chu mê cho:

            -Virus ai tung têa hé, eâk, têa nu\m, têa hong, têa tôu, têa hơtố dêi kuăn kiâ kong ki tro pơrea\ng, tâng ôh tung kong prâi, kế tơmeăm khoăng drô k^ng, drô troăng [a\ hía hé;

            -Tâ tơdrêng tâng lơ kroăng tơchuôm [a\ kuăn kiâ kong ki tro pơrea\ng [a\ kuăn kiâ kong ki mo dâi;

            -Tâ tú ôh tá tơdrêng xua mơngế ki păn, rơxế pơto kuăn kiâ kong, kế tơmeăm khoăng xúa tung păn mơnăn mơnoâ, a mâo tíu ki kơ’nêi, trếo ki mơ’no lo pá kong tung păn mơnăn mơnoâ, kong prâi ai pơrea\ng;

            -Chu klêi kơ’nâi hiăng prêi le#m xuân ối mơ’no tah dêi virus tung 1-2 khế, kơpôu ro kô mơ’no virus tung 3 troh 6 khế, thăm nếo djâ virus plâ hơnăm, xua mê kơpôu ro kô tâ tú pơrea\ng xua kơ’nêi rơtế môi kơpong;

            -Pơrea\ng xông tâ tú ó, kô chiâng tâ tú sap tơnêi têa kố troh tơnêi têa ê tiu troăng pơto kuăn kiâ kong, hơ’nêh mâm kuăn kiâ kong, kéa, kơxêng, kái, kơnêi, têa tôu ro, xâk [a\ hía hé.

            ‘Na pơrea\ng kố:

            -A kơpôu, ro: Hâi khế pơrea\ng tâ tú sap 2 troh 5 hâi, kô troh 21 hâi, kơpôu, ro tâ tú pơrea\ng, tung 2, 3 hâi apoăng tơngê râ, châ tôu lối 40⁰C, ôh tá vâ rêi nhâ, lôi rêi nhâ, rơkong ai têa hé hên mơtiah kơblôh; êi mơtiah mon a tơliê, drô tuăn, a kơnêi chêng, a tôu. Drêng mon hiăng pơchêh hơtốu, pro chiâng hbáu rơkong [a\ tơ’lêi tơplo kơnêi.

            -A chu: Hâi khế tro pơrea\ng 2 – 4 hâi, kô ton troh 21 hâi. Chu tâ pơrea\ng, tơngê râ ó, châ tôu 40 – 45,5⁰C; chu lo têa hé, ai mon dro rơtâ tá kơnêi, chêng, mâu mon kố kân, drêng mon kố hiăng pơchêh, lo têa hơtốu chiâng hbáu. Chu tro pơrea\ng ôh tá vâ prôk lăm, ối koi môi tíu, kâ iâ; chu tâ pơrea\ng râ ó, prôk chêang krong, pro tơlêa a chêng, a pui. A chu kăn, mon kô ai a tơxui tôu, pro chu kăn châi, xua mê chu kăn ôh tá ăm dêi kuăn âu, mon pơchêh lo pá kong pro chiâng hbáu a tôu. Chu kăn xiu kô tơ’nhiê kuăn.

-Triu, chi: Hâi khế tâ pơrea\ng 2 – 7 hâi, triu, chi tâ pơrea\ng, châ tô 41,5⁰C tung 2 – 4 hâi, ai pơtong têa drô rơkong, klêi mê troh a chêng, tôu; mon têa pơchêh kô chiâng hbáu, xua mê triu hbáu a rơkong pá vâ chiâng kâ kế.

            -Troăng pơrea\ng tâ tú ki pro hlâ, mê pơrea\ng tâ túa a troăng klêa, xuân ai a troăng hiâm, kơpôu, ro, chu, triu, chi kô re#ng hlâ tung pơla 12 troh 20 chơ, xua tá hlo pơrea\ng xông tâ tú pá kong.

            Mâu túa hbrâ, mơdât pơrea\\ng hbáu rơkong tơlo\ng kơchuôp chêng a kơpôu ro chu pó kal tơtro\ng:

            Pơtâng tối, hnê khe#n đi đo vâ rêm ngế hlê ple#ng ‘na xiâm kối pơrea\ng, ki ‘mêi dêi pơrea\ng [a\ túa hbrâ mơdât pơrea\ng hbáu rơkong tơlo\ng kơchuôp chêng xông tâ tú.

            Mơgrúa le#m mơnăn păn: mơgrúa kơdroăng păn đi đo ăm x^ng, krúa le#m, rêm hneăng xôh pơkeăng kơdê pơrea\ng. Kuăn kiâ kong ki păn thế mo dâi, ai xiâm kối nhên, hiăng châ pâk pơkeăng hbrâ mơdât pơrea\ng hbáu rơkong tơlo\ng kơchuôp chêng; ahdrối vâ ăm ối tơchuôm tung khu, thế păn ăm ối phá xêh 21 hâi. Kế kâ, tê ôu tung păn mơnăn mơnoâ thế krúa le#m. Mâu ngế ki mot ngăn, mâu ngế pơlât mơnăn, ahdrối vâ mot lo tung kơpong păn, thế châ mơgrúa, xôh kơdê pơrea\ng [a\ truâ kế tơmeăm khoăng ki krúa le#m.

            Hơhbrâ mơdât pơrea\ng [a\ pơkeăng vaccine: ki rơhêng vâ tối tơmâng đi đo tung hnoăng pâk pơkeăng hbrâ mơdât pơrea\ng ăm kơpôu ro chu a mâu kơpong ki hdrối nah ai pơrea\ng hbáu rơkong tơlo\ng kơchuôp chêng xông tâ tú, rah xo mâu pơkeăng vaccine tiu rêm kơpong, tiu hnê mơhno dêi thái pơkeăng pơlât mơnăn. Pâk pơkeăng vaccine hbrâ mơdât pơrea\ng hbáu rơkong tơlo\ng kơchuôp chêng ăm kơpôu, ro, chu, pu pái roh 1 ăm kơpôu ro chu sap 2 măng t^ng tơngi klêng, ngăn tiu kơpong mê rah xo pơkeăng ăm tơtro, klêi kơ’nâi 28 hâi pâk pơkeăng roh má 2, klêi mê 6 khế pâk pơkeăng 1 xôh nếo.

            Drêng hiăng hlo pơrea\ng xông tâ tú, thế ăm ối hơngế [a\ mâu kuăn ki tro pơrea\ng, ăm ối phá xêh; ôh tá kơ’nêi, ôh tá tê rơpâ, kơdê, hvât châ kơpôu ro chu [a\ trếo ki mơ’no pá kong dêi kơpôu ro chu.

            Séa ngăn kơtăng drêng tê roê kơpôu ro chu pơla mâu kơpong. Pơkâ ‘na hbrâ mơdât pơrea\ng hbáu rơkong tơlo\ng kơchuôp chêng tiu luât pơkâ dêi thái mơlât mơnăn: Ăm ối hơngế [a\ kơpôu ro ki tro pơrea\ng, ôh tá kơ’nêi tơchuôm; đi đo mơgrúa kơdroăng, kơpong ki kơ’nêi, kế tơmeăm khoăng vâ che#m, rơxế pơto [a\ hía hé, xôh pơkeăng kơdê pơrea\ng kơpong ki ai kơpôu ro nhôm tro pơrea\ng, chôm, hlâ.

            Pơrea\ng hbáu rơkong tơlo\ng kơchuôp chêng tá hâi hâi pơkeăng mơlât ki prêi khât, ki hên cho ăm kuăn kiâ kong ai ivá kâi hbrâ mơdât pơrea\ng, [a\ túa thăm rak ngăn, păn mơtiah: thăm rak ngăn, ăm kâ kế ki rơpâ, tơ’lêi eâk, ăm kâ tơ’nôm vitamin, mâu pơkeăng ki kum ivá mo dâi; mơgrúa kong prâi, đi đo mơgrúa kơdroăng krúa le#m. Mơlât mâu tíu hbáu [a\ túa pik pơkeăng ki kơdê pơrea\ng mơtiah Metylen, alcohol iod tâng ôh tá têa plâi krui chôu, plâi khe#, pâk pơkeăng vâ hbrâ mơdât thăm tu\m túa pơreăng tâ tú.

A Sa Ly tơplôu [ă pơchuât