Hngêi pơkeăng kân Ƀuôn Ma Thuột (bêng Ƀuôn Ma Thuột) nôkố dế pơlât dâng 24 – 26 ngế tơngê lo mơheăm, tơkŭm hên a Khoa Nội – Nhiễm, Nhi, tung mê Khoa Hồi sức cấp cứu dế pơlât péa ngế tơngê ki râ.

Ngế tơngê mê cho Y.H.H. (13 hơnăm) a cheăm Ea Ñôl, kong pơlê Dak Lak tơngê hmân hlối châi ko, châi rơlâi tung châ, a troăng hveăn. Nôu pâ tơvâ cheăng mê ôh tá châ toh tơmâng pơlât ăm muăn, tối tiah kố tơngê cho tơdroăng ki tiah hmâ a vâi hdrêng. La drêng hlo tơngê râ ton ôu pơkeăng ôh tá chía, rơpŏng djâ muăn khăm a Hngêi pơkeăng kân Ƀuôn Ma Thuột. Akố, muăn châ ƀok thái pơkeăng tối cho tro pơreăng tơngê lo mơheăm ƀă châ thế koi pơlât a hngêi pơkeăng a khoa Nhi. Troh hâi má pŭn, hlo lo mơheăm a troăng xâk xoâ hlối tơngê râ, châi pơtok, hêa, mâ ôh tá kâi plêk, kliâm hiăng tâk ó, mơheăm chu rĕng mê châ pơtroh pơlât a Khoa Hồi sức cấp cứu. Klêi 4 hâi pơlât a kố, mê hlo muăn hiăng chía iâ, ivá hiăng chía tơniăn. Nâ H’Djue Hra (nôu măn) ăm ‘nâi:

“Tơngê, koi môi tíu, tơngê râ, ôh tá kâi riu, xua á xuân ôh tá vâ hmâng. Á lăm chiâk ôh tá tơmâng ngăn. Muăn tối nôu djâ á lăm khăm ‘lah á ôh ti kâi xếo, mê nếo djâ muăn lăm khăm, nếo ‘nâi muăn yương tĭnh ƀă pơreăng tơngê lo mơheăm. Tâ tá hngêi ai hên kơdroăng ro dêi mâu nhŏng o. Pin athế mơgrúa ăm gá krúa lĕm”.

Tiô ƀok thái pơkeăng Trần Thanh Quý, phŏ ngế pơkuâ Khoa Hồi sức cấp cứu, Hngêi pơkeăng kân Ƀuôn Ma Thuột, dâng 1/3 kơxô̆ ngế pơlât tung hngêi pơkeăng mơni kô chiâng râ, ngăn tung mâu túa virus Dengue (virus pro chiâng tơngê lo mơheăm), tơdroăng séa ngăn rak ngăn ivá dêi kuăn ‘nĕng tung rơpŏng hngêi xuân môi tiah mâu kăn ƀô̆ ngăn pơkeăng:

“Drêng tro tơngê lo mơheăm, ngế ki tro mê tơngê râ pơtối tung dâng ing hâi apoăng troh hâi má 3, châi ko, tơbrêi rơlâi. Mâu tơdroăng châi kố bô bối môi tiah tơngê virus, tơngê siêu vi. Pơxiâm sap ing hâi má 4 troh hâi má 6, tơdroăng tơngê gá kô kơdroh la ki râ xuân ối râ drêng lâi ôh ti ‘nâi; pơtih lo mơheăm. Akố nôkố ngin ai péa ngế ki râ, drêng mot a hngêi pơkeăng gá tơngê râ, châ pơhlêh troh a khoa nhi, troh hâi má 4 hlo rế râ, kơtêi kơtâu têi. Xua mê ngin athế hôp tơkŭm séa ngăn ƀă Khoa nhi, pơhlêh ngế ki tro mê troh a khoa hồi sức cấp cứu, séa ngăn vâ pơtối pơlât”.

Xuân môi tiah mê, a Khoa Truyền nhiễm, Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên, sap ing apoăng hơnăm troh nôkố, hiăng tơdah xo pơlât ăm lối 240 ngế tơngê lo mơheăm. Ngế tro pơreăng tâk hên sap ing khế 6, môi hâi ai dâng 10 ngế tro, tung mê hên ngế tro lăm hngêi pơkeăng hrá, pơreăng chiâng râ, rơ-iô, mơni kô tơ’lêi hlâ.

Môi tiah pôa N.B.N a bêng Tân Lập, kong pơlê Dak Lak cho môi ngế ki râ. Pôa N mot tung hngêi pơkeăng châ chăn rơlâi rơlo, mơheăm chu ó. Klêi kơ’nâi tơdah xo pôa, mâu ƀok thái pơkeăng Khoa truyền nhiễm, Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên pơkâ thế rơpŏng hngêi pôa troh pâk ‘mot mơheăm ƀă pâk ‘mot mơheăm tơdrêng ăm pôa. Kơnôm ai mâ teăm tơdrêng dêi mâu ngế ki pleăng mơheăm, pôa hiăng tơkâ rôh ki rơ-iêo. Hdrối mê, pôa N tơngê râ, ôu  pơkeăng ôh tá chía ki tơngê, châ chăn rế hía rế rơlâi, tơbrêi, chêng kŏng rơxá hlối châi ko ƀă lo mơheăm a hơnĕng mê rơpŏng hngêi hiăng djâ pôa troh a Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên vâ khăm, pơlât. Ƀok thái pơkeăng H’Nuen H’Đơk – phŏ pơkuâ Kơbong pơkuâ ‘na Khoa truyền nhiễm, Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên ăm ‘nâi:

“Riân sap ing apoăng hơnăm troh nôkố kơxô̆ ngế tro tơngê lo mơheăm mot pơlât a kơbong pơlât gá hên, 241 ngế. Tung mê ai 29 ngế râ, chiâng khăng, mơheăm kơtóu, pro ‘mêi troh tế bào kliâm, lo mơheăm râ. Mâu ngế ki khăng hmâ trâm a mâu ngế tro pơreăng tơngê hiăng hên hơnăm, ai pơreăng tung châ môi tiah nŭm nheăn, kơtêi kơtâu têi, ôh tá chiâng pơlât. Ngế ki tro pơreăng tơngê lo mơheăm hrá troh hngêi pơkeăng chiâng tơ’lêi râ a hên tíu tung châ”.

Tiô kăn pơkuâ Tíu xiâm Hbrâ mơdât châi tamo kong pơlê Dak Lak, xiâm kối pro chiâng tơngê lo mơheăm tâk rĕng cho xua kong pơlê Dak Lak dế mot tung rơnó mê hngê, cho rôh tơ’lêi hlâu ăm tri trôu ai kơtâ, xêi. Kố xuân hơnăm trâm rôh tâ tú pơreăng tơngê lo mơheăm, 3 hơnăm môi xôh, hdrối mê cho hơnăm 2019, 2022.

Sap ing apoăng rơnó mê hngê, cho a khế 4, troh nôkố, Tíu xiâm Hbrâ mơdât châi tamo hiăng tí tăng ‘nâi plĕng ăm Khu ngăn pơkeăng pơlât pơkâ túa ki hbrâ mơdâ pơreăng ƀă hên mâu mơ-éa hnê mơhno mâu tíu xiâm ngăn pơkeăng thăm mơnhông cheăng hbrâ mơdât pơreăng, tơdrêng amê hlối tơkŭm lăm ngăn, séa ngăn, xup um ƀă xôh pơkeăng mâu tíu ki ai pơreăng . Laga vâ kơdroh pơreăng xông tâ tú, krê kơvâ ngăn pơkeăng pơlât ôh ti kâi rak vế tâi mê kal tơdroăng veăng tơdjuôm ivá dêi tâi tâng mâu khu râ, kơvâ cheăng, đoân theh ƀă pơlê pơla veăng hbrâ mơdât. Rêm ngế krê, rơpŏng hngêi, bu kal pêi môi tơdroăng ki kŭn môi tiah kơdê tri trôu, kiâ ngu ngĕng, xôh pơkeăng a tíu ki ai mâu tri trôu, kiâ ngu ngĕng, athế mơgrúa lĕm kong prâi tíu ối, pôi tá ăm têa toăng ƀă hên ki ê cho veăng kơdroh tơdroăng ki ăm pơreăng châ tâ tú.

Nôkố pơreăng tơngê lo mơheăm tá hâi ai pơkeăng pơlât, tung pơla mâu ngế tro ki râ, mơni kô hlâ hên dế rế hía rế hên, xua mê xúa kơtăng mâu troăng hơlâ hbrâ mơdât pơreăng tiô hnê mơhno dêi kơvâ ngăn pơkeăng xuân cho túa mơdât ki tơƀrê má môi vâ kơdroh tro pơreăng.

-Tơngê lo mơheăm thế châ pơlât ngăn ing thái pơkeăng ki hmâ pơlât pơlât kơvâ ki mê

Mơhé tơngê lo mơheăm cho pơreăng tâ tú plâ hơnăm plâ rơnó la hên ngế oh tá vâ tơmâng rak krúa tơná ‘nâ hía mơhnŏng ôh á vâ hmâng pro tơná ôh tá xâu pơreăng ki kố. Ki khât tung hơnăm hdrối kô hía nah, mâu hngêi pơkeăng cheăm hiăng xo pơlât hên ngế tơngê lo mơheăm ki râ ó, mâu ki ‘nâ  hlối hlâ.  Xua mê, rêm ngế kuăn pơlê thế tơmâng hnê tối vâ hlê plĕng ‘na hbrâ mơdât pơreăng, kring vế ivá ăm tơná, rơpŏng hngêi ƀă kuăn pơlê. Ƀok thái pơkeăng Phạm Hồng Lâm - Ngế pơkuâ Khoa Truyên nhiễm, Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên ai hnê tối ‘na tơdroăng hbrâ mơdât tơngê lo mơheăm.

-Ô ƀok thái pơkeăng, xiâm ăm ‘nâi dêi pơreăng tơngê lo mơheăm mê ti lâi, ƀă mâu tơdroăng pơreăng pro chiâng rơ-iô ki lâi kô trâm?

Ƀok thái pơkeăng Phạm Hồng Lâm: “Pơreăng tơngê lo mơheăm cho pơreăng tâ tú xua ing tri tô pâk, ăm hlo apoăng vâ tơngê ai hên tơdroăng pro, la vâ tối ki hmâ hlo tâ kô pro pin tơngê, ai tơngê lo  tŭm hri hbríu, hlo tíu tri tô pâk ƀă môi tơdroăng nếo ki rơ-iô mê cho lo mơheăm. Tiah mê ăm ‘nâi apoăng, la ki khât gá hên pơreăng pro chiâng tơngê. Xua mê, vâ ‘nâi nhên, môi tung mâu tơdroăng vâ ‘nâi  hôm tơngê lo mơheăm lơ ôh thế lăm pôu a hngêi pơkeăng khăm ngăn mơheăm klêi mê rah ngăn ngế ki lâi thế koi pơlât a hngêi pơkeăng, ngế ki lâi thế vêh pơlât a hngêi. Hnê tối ăm kuăn pơlê tâi tâng mâu ngế ki ti mê thế châ khăm ngăn nhên.

Tơngê lo mơheăm tâng ôh tá teăm pơlât tơdrêng kố pro râ ó chiâng châi tơdroăng ki ê nếo ƀă ‘nâ hía hlâ mơngế. Ki apoăng mê cho kơdrâ, kơdroh ki lĕm tung châ xua lo mơheăm hên. Tơdroăng ki má péa mê pro ‘mêi tung mâu klêa kliâm, malối a kliâm, plâi nuih lơ xôu, ngôa. Tơdroăng ki má pái mê kô pro lo mơheăm ó tâng ôh tá teăm pơlât kô hlâ. Tâng dế rơ-iô tiah mê vâ hnê tối ăm mâu ngế ki lối piê, tung châ ai tơdroăng châi tiô rơnó, mâu hiăng krâ kơpêng 60 hơnăm, vâi hdrêng sap 1 khế -12 khế, vâi kơdrâi dế mơ-êa kuăn, malối ƀă mâu ngế rêh ối hơngế hngêi pơkeăng cheăm kal thế rĕng mot pơlât a hngêi pơkeăng vâ teăm pơlât”.

-Tơdroăng ki hmếo pơ rôe pơkeăng ôu vâ kơdroh tơngê ƀă lơ hmếo pâk ‘mot têa xơrôm a hngêi drêng tơngê lo mơheăm cho môi tơdroăng ki rơ-iô môi tiah lâi, ô ƀok thái pơkeăng?

Ƀok thái pơkeăng Phạm Hồng Lâm: “Tơngê lo mơheăm cho tơngê xua ing virus, ki hên tơngê râ. Hên ngế tơnăng rôe ôu pơkeăng kơdroh tơngê ôh tá tro, vâ tối rơ-iô. Pơtih, ƀok thái pơkeăng hnê tối ôu môi túa pơkeăng paracetamol la mâu ngế tơngê ôh tá hmâng mê ôu mâu pơkeăng ki ê, pro chiâng lo mơheăm ki ‘nâ chiâng ‘mêi kliâm. Hiăng trâm hên mâu ngế tơngế lo mơheăm xua ôu pơkeăng ôh tá tro tiah ƀok thái pơkeăng hnê ƀă xuân hiăng hên ngế chiâng ‘mêi kliâm xua ôu ôh tá tro tiô hnê tối dêi ƀok thái pơkeăng. Tâng ngế ki tơngê mot pơlât a hngêi pơkeăng tro kơdrâ xua ôu pơkeăng, mê ƀok thái pơkeăng pá vâ ‘nâi tâi tâng xơrôm ki pâk ‘mot ƀă kô pâk ‘mot, ah pro  tơdroăng pâk ‘mot tơ’nôm têa xơrôm ăm mơngế ki tơngê chiâng trâm hên xơpá. Xua mê, tơngê lo mơheăm thế châ séa ngăn xua thái pơkeăng ki rơkê ‘na kơvâ ki mê, ƀă drêng pâk ‘mot tiô troăng veăn thế ai hnê tối nhên ƀă thế ngăn a mâu tơdroăng ki tro tơbleăng hdrối ƀă ngăn a cộng thức mơheăm, vâ séa ngăn hôm chiâng paka ‘mot têa xơrôm há lơ ôh, pâk ‘mot túa têa ki lâi, ai tiah mê nếo tơniăn ăm mơngế ki châi tamo.

 -Mơnê kơ mâu tơdroăng hiăng hnê tối ai pơxúa dêi ƀok thái pơkeăng