Tiô tối tơbleăng dêi Tíu xiâm Hbrâ mơdât châi tamo (CDC) kong pơlê Dak Lak, tung hên hơnăm hdrối, kơxô̆ ngế pâk vaccine hbrâ mơdât lo xêi a kong pơlê đi đo châ lối 90%. Tung pái hơnăm, ing 2021 troh 2023, kong pơlê ôh tá ai ngế tro pơreăng lo xêi. Hơnăm 2024, riân ing apoăng hơnăm troh nôkố, hiăng ai 121 ngế tro pơreăng lo xêi, ôh tá ai ngế ki lâi hlâ. Mâu ngế ki tro pơreăng tơkŭm hên má môi cho a Pơlê kong kơdrâm Ƀuôn Ma Thuột (67 ngế), tơring Lak (26 ngế). Tiô mơnhên tối dêi CDC Dak Lak, kơxô̆ ngế pâk vaccine lo xêi troh nôkố nếo châ 55,3%. Ki hên mâu vâi hdrêng ki tro lo xêi cho ing hơnăm 1-4 hơnăm, châ 58,2%, ing 5-9 hơnăm châ 123,3%, mâu khu ki u ối châ 58.6%. Kơxô̆ vâi hdrêng tá hâi pâk vaccine hbrâ mơdât lo xêi châ 65,3%, tung mê tá hâi tro hơnăm pâk  7,2%. Ƀok thái pơkeăng Lê Phúc - Kăn phŏ Pơkuâ Tíu xiâm Hbrâ mơdât châi tamo kong pơlê Dak Lak, ăm ‘nâi:

“Ối mâu vâi nôu pâ ki ‘nâ tá hâi vâ tơmâng. Drêng kuăn tơngê, kơ-o, lo môh xuân ối ăm kuăn ối a hngêi, ôh tá lăm khăm vâ ‘nâi, teăm klâ ối krê (tâng tro pơreăng lo xêi) tro pơkâ. Xua mê, ai mâu tíu ki ai pơreăng tâ tú ing mâu ngế ki tro pơreăng lo xêi tung pơlê pơla. Tơdroăng ki má 2 cho tôu tuăn khât drêng mâu vâi o hok tro tơkŭm troh hngêi, kố cho tíu ki tơkŭm ối hên mơngế, tâng hngêi trung ôh tá pêi pro tro hnoăng cheăng hbrâ mơdât pơreăng, ôh tá châ hlo mâu vâi hdrêng tơngê vâ ai troăng hơlâ hbrâ mơdât klâ ăm ối krê kô pro ăm kơxô̆ ngế tâ pơreăng lo xêi rế hên tâ. Má 3, nôkố Pơlê kong kân Hồ Chí Minh hiăng tơbleăng pơreăng, kuăn pơlê tô tuăn ƀă lăm ing Pơlê kong kân Hồ Chí Minh vêh Ƀuôn Ma Thuột mê chiâng tôu tuăn 'na pơreăng xông tâ tú”

Cheăm Čư̆ Êbur cho cheăm ki ai kơxô̆ ngế tro pơreăng lo xêi hên má môi Pơlê kong kơdrâm Ƀuôn Ma Thuột, ai 31 ngế. Tiô pôa Y Suôn Êñuôl – Kăn phŏ pơkuâ Hngêi pơkeăng cheăm Čư̆ Êbur, klêi kơ’nâi ai ngế tro pơreăng ki apoăng ‘na lo xêi, Hngêi pơkeăng cheăm Čư̆ Êbur hiăng rĕng tơbleăng mâu troăng hbrâ mơdât pơreăng ƀă tơdroăng ki séa ngăn, vâ rĕng châ hlo mâu ngế ki tro pơreăng ƀă mâu ngế ki nhôm tro pơreăng tung pơlê pơla, pêi pro klâ ăm ối krê, pơlât, hdró kơpong ki ai pơreăng, xôh pơkeăng tíu ki ai pơreăng tro pơkâ vâ mơdât pơreăng xông tâ tú tung pơlê pơla, rơtế amê hlối pêi pro vâ séa ngăn, tơbleăng pâk teăng ăm roh hdrối, pâk tâi ăm tâi tâng vâi hdrêng tung hơnăm châ pâk pơkeăng a cheăm, malối tơtrŏng troh kơpong ki iâ ngế pâk a mâu thôn pơlê. Pôa Y Suôn Êñuôl ăm ‘nâi:

“Ing khế 8/2024 Hngêi pơkeăng cheăm hiăng tơkŭm pâk ăm tâi tâng 7 thôn, pơlê ƀă 363/430 ngế hdrêng, châ vâ chê 85%. Tơdrêng amê xuân hiăng tơkŭm hnê tối ăm kuăn pơlê ‘nâi mê djâ vâi hdrêng ing 1 hơnăm troh pá xôp 5 hơnăm tá hâi pâk vaccine lo xêi troh a hngêi pơkeăng cheăm vâ châ pâk. Nôkố hngêi pơkeăng dế pơtối séa ngăn inâi, tơrŭm ƀă mâu hngêi trung mâm non chêh inâi mâu vâi hdrêng ki tá hâi châ pâk vaccine lo xêi. Pơtối tơbleăng tung Zalo, Facebook hlối tơrŭm ƀă mâu ngế ki pơkuâ thôn, pơlê, hôp kuăn pơlê ƀă kơnôm ing ngế kum cheăng hnê tối lăm tối tơbleăng tơdrêng tung khu, tôh tơrŭm, tơbleăng tung loa dêi cheăm a 7 to thôn, pơlê”.

Nâ H’Điê Êñuôl a cheăm Čư̆ Êbur nếo djâ dêi kuăn tro Hngêi pơkeăng cheăm vâ pâk vaccine lo xêi. Nâ H’Điê Êñuôl ăm ‘nâi, kuăn nâ hiăng châ lối 3 hơnăm la ing rôh kot mâ nah troh nôkố, muăn hmêo pơ tamo đi đo, hmâ lăm mot pơlât tung hngêi pơkeăng pơlât lo êi xôu mê nâ tá hâi châ ăm dêi kuăn pâk mâu vaccine lo xêi ki lâi ôh. Mâu hâi hdrối, tung pơlê ai hên ngế vâi hdrêng tro lo xêi ƀă châ kăn ƀô̆ ngăn pơkeăng tiâ mơnhên ‘na mâu tơdroăng ki pơhlêh chiâng rơ-iêo dêi pơreăng ƀă vâi hdrêng ƀă tơdroăng ki kal dêi tơdroăng pâk vaccine lo xêi mê nâ hiăng mơ-eăm djâ dêi kuăn lăm pâk. Nâ H’Điê Êñuôl tối:

“Á hlo pơreăng lo xêi dế tâ tú ôh tá tơniăn, mâu kong pơlê ki ê pơreăng hiăng tâ tú ó. Pakĭng mê, á tôu tuăn dêi kuăn xua châ chăn muăn ôh tá pá hro ôh tá pâk pơkeăng kô tơdjâk troh ivá drêng ‘nâ muăn tro pơreăng. Tung pơlê kuăn pơlê xuân hiăng rơkê tâ, kơbố xuân djâ dêi kuăn lăm pâk vaccine lo xêi. Châ mâu miê, mâu meh, mâu tăm a hngêi pơkeăng cheăm hnê tối, krếo thế vâi lăm pâk vaccine mê ki hlê plĕng dêi kuăn pơlê hiăng pơhlêh tâ xua rơhêng vâ rak vế ivá ăm dêi kuăn. Á tâng tối pơreăng lo xêi nôkố tá hâi ai pơkeăng pơlât, bu ai vaccine hbrâ mơdât tê”.

Pâk vaccine lo xêi ăm vâi hdrêng ƀă ngế ki kân cho tơdroăng hbrâ mơdât tơƀrê, kơdroh tro pơreăng ƀă pơreăng chiâng rế hía xua pơreăng pro. Pakĭng tơdroăng ki mơdêk hnoăng cheăng pâk vaccine, vâ pơreăng lo xêi pôi tá tâ tú, Khu ngăn pơkeăng ối tơbleăng hên hĭn troăng hơlâ môi tiah tí tăng ‘nâi plĕng ăm Vi ƀan hnê ngăn kong pơlê pơkâ teăm tơdrêng túa tơbleăng mâu tơdroăng cheăng hbrâ mơdât pơreăng. Hnê mơhno mâu tíu pêi cheăng tung kơvâ pêi pro tro mâu tơdroăng cheăng tung hnoăng cheăng hbrâ mơdât pơreăng môi tiah séa ngăn kơtăng tung pơlê pơla, mâu tíu khăm pơlât, kơpong tíu ki ai pơreăng ki ton vâ rĕng châ hlo mâu ngế ki tro pơreăng vâ tơkŭm xôh kơdê teăm tơdrêng tíu ki ai pơreăng vâ pơreăng pôi tá tâ tú tung lâp lu. Pơkâ thế dêi hngêi pơkeăng rak vế tơniăn kơpong klâ ối krê bê xoăng koi, pơkeăng, têa sirôm, kế tơmeăm xúa, mâu ngế cheăng hbrâ rơnáu tơdah, klâ ối krê, pơlât mâu ngế ki tro. Ƀok thái pơkeăng Hoàng Nguyên Duy, Kăn phŏ pơkuâ Khu ngăn pơkeăng ƀă khăm pơlât kong pơlê Dak Lak ăm ‘nâi tơ’nôm:

“Pơreăng lo xêi a kong pơlê pin dế ối a kơlo kâi hbrâ mơdât. La tung la ngiâ ah, pơreăng mơni kô xông tâ tú tâng pin ôh tá ai tơdroăng ki hbrâ mơdât, tơmâng ngăn dêi khu kăn pơkuâ. Kơvâ ngăn pơkeăng ƀă khăm pơlât hnê pơchân kuăn pơlê kal mơdêk ki hlê plĕng, hbrâ djâ dêi kuăn lăm pâk tŭm mâu túa vaccine. Nôkố, mâu túa vaccine dêi Tơdroăng pâk vaccine po rơdâ hiăng ai tŭm, rak vế tơniăn bê tŭm vaccine”.

Vâ hbrâ mơdât pơreăng lo xêi, pakĭng tơdroăng tŏng gum dêi kơvâ ngăn pơkeăng, kuăn pơlê kal hbrâ rơnáu djâ dêi vâi hdrêng lăm pâk vaccine lo xêi tŭm ƀă tro hâi khế pơkâ: Pâk trum má 1 drêng ngế hdrêng châ 9 khế; Pâk trum má 2 drêng ngế hdrêng châ 18 khế; Pâk tâi ăm tâi tâng mâu vâi hdrêng ing 9 troh 5 hơnăm tá hâi pâk vaccine lo xêi trum ki lâi. Drêng châ hlo mâu tơdroăng tơngê, kơ-o, lo têa môh, lo hbri hbríu kal rĕng klâ ăm ối krê ƀă djâ ngế hdrêng mê troh a mâu tíu khăm pơlât ki a chê má môi vâ khăm, pơlât teăm tơdrêng, vâ kơdroh iâ ngế ki tro pơreăng mê chiâng râ.

Lo xêi cho pơreăng tâ tú ki rơ iô, tơ’lêi tâ tú rĕng, ƀă kô tâ tú lâp lu. Vâ kum kuăn pơlê hlê nhên tâ ‘na pơreăng lo xêi, mâu tơdroăng hbrâ mơdât ƀă rak ngăn mơngế ki lo xêi kơdroh chiâng châi tơdroăng ki ê, Khu chêh hlá tơbeăng tơdroăng mê hiăng ai rôh tơpui tơno ƀă Tiê̆n sih, ƀok thái pơkeăng Trần Thị Thúy Minh - Ngế pơkuâ Khoa Nhi Tổng hợp hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên.

-Ƀok thái pơkeăng ăm ‘nâi xiâm ki pro chiâng lo xêi ƀă mâu tơdroăng ăm ‘nâi  hdrối dêi pơreăng?

-Ƀok thái pơkeăng Minh: Lo xêi cho môi túa pơreăng xúa vi rus lo xêi Polinosa morbillarum pro. Drêng lo xêi, vâi hdrêng hmâ tơngê, êi troăng hiâm mê cho kơ o, lo têa môh, kơchêi, péa pái ngế hdrêng ki ‘nâ mâ tum khêi, ai têa ‘nhêa mâ, lăm khăm kô hlo a krôk khêi. Tâng vâi hdrêng bú to lo xêi tê ôh ôh tá ai mâu tơdroăng châi ki ê kơ’nâi mê, mê mâu tơdroăng ăm hlo tơdroăng châi dêi hdrêng kơ’nâi 7-10 hâi ƀă kô chôa prêi lĕm xêh kơ’nâi to lâi hâi mê ah. Laga, ai mâu ki ‘nâ lo xêi kô pro vâi chiâng châi tơdroăng ki ê râ ó kal thế teăm pơlât tơdrêng''.

-Pơreăng lo xêi pro chiâng ai tơdroăng châi rơ-iô môi tiah lâi, ô ƀok thái pơkeăng?

-Ƀok thái pơkeăng Minh:  Lo xêi tâng pro chiâng châi tơdroăng ki ê kô rơ-iô. Mâu tơdroăng pro châi ki ê kô pro ai tơdroăng châi tung ngôa ôh tá kâi prêi lĕm kơ’nâi mê pro vâi hdrêng chiâng ai tơdroăng châi tung ngôa. A mâu vâi hdrêng ki ‘nâ kô chiâng êi xôu xua tung pơla hdrêng lo xêi mơni kô pro hdrêng kơdroh miễn dịch mê mâu tơdroăng pro châi ki ê drêng ó lối râ ƀă pá vâ pơlât tâ ƀă mâu vâi hdrêng ki ôh tá kơdroh miễn dịch ƀă ôh tá tro pơreăng lo xêi. Péa pái ngế hdrêng ki chiâng tro tơdroăng châi ki ê cho châi tung ngôa xua xơ hóa klêi kơ’nâi môi péa hơnăm pro chiâng ai tơdroăng châi troăng veăn, malối cho mâu ngế  êi xôu râ, êi tuăn ki râ pro chiâng châi ki ê nếo, êi ngôa râ kô pro hlâ mơngế.

-Drêng ngế hdrêng tro pơreăng lo xêi, nôu pâ kal thế rak ngăn  hdrêng taih lâi ăm tơtro, ô ƀok thái pơkeăng?

-Ƀok thái pơkeăng Minh: Ƀă vâi hdrêng ki lo xêi ôh tá ai môi tơdroăng pơkâ mơgât kâ ki kô ki mê. Thế ăm vâi hdrêng kâ tŭm trếo kơhiâm hdrêng ai miễn dịch tŭm kô cho ivá mo xêi kô kâi vâ tơplâ mơdât ƀă pơreăng tối tơdjuôm ƀă pơreăng lo xêi tối krê. Ƀă mâu vâi hdrêng ki lo xêi râ, nôu pâ thế pêi pro tro tiô tơdroăng ƀok thái pơkeăng hnê ‘na rak ngăn châ chăn xuân môi tiah rak tơniăn troăng hriâm. Ƀă mâu ngế ki lo xêi  pro chiâng châi ki ê  ƀol thái pơkeăng kô hnê krê vâ tơdroăng rak ngăn kuăn ‘nĕng ăm tơtro. Tối mơgêi, pơreăng lo xêi thế klâ tiô túa ƀă pơlât a mâu hngêi pơkeăng ƀă kô hnê nhên tơrêm ngế hdrêng tro tiô túa pơlât vâ hdrêng rĕng prêi lĕm.

-Ƀok thái pơkeăng hôm ai tơdroăng hnê tối tơdroăng ki lâi ăm kuăn pơlê ‘nâi tung hbrâ mơdât pơreăng lo xêi?

-Ƀok thái pơkeăng Minh: Hbrâ mơdât lo xêi ki tro má môi ƀă vaccine. Tơdroăng pêi pro ki apoăng vâ hbrâ mơdât ăm hdrêng cho ăm hdrêng 1 hệ miễn dịch ki hbrâ hdrối ƀă tơdroăng pâk vaccine. Kố cho tơdroăng ki xiâm tung tơdroăng hbrâ mơdât lo xêi ăm hdrêng. Drêng nhôm ngế hdrêng lo xêi hlo môi tiah tơngê, kơ-o, mâ khêi, ‘mêi troăng hiâm, lo tum hbri hbríu tung châ mê  thế rĕng djâ hdrêng lăm pôu hngêi pơkeăng vâ châ ƀok thái pơkeăng khăm ngăn ‘nâi tơdroăng ki gá  tro, klâ túa pơlât vâ teăm pơlât prêi. Ôh tá ât kâ kế, ôh tá pơlât tiô chal vâi krâ nah môi tiah pơlât ƀă hlá loăng, pôi tá pơlât pế hlá nhâ ăm hdrêng ki lo xêi klup pơkhom ah pro chiâng hía rôh ki pơlât tơdrêng a hngêi pơkeăng. Thế rak ngăn hdrêng ki lo xêi tro tiô mâu ƀok thái pơkeăng hnê pơlât tiô kơ rôh, pơlât tŭm mâu tơdroăng ki pro châi ki ê vâ ví lơ ai mâu tơdroăng châi râ  ó.

-Mơnê kơ ƀok thái pơkeăng!