VOV4.Sêdang - Ô vâi krâ nho\ng o [ă pú hmâ! Nôkố kơxái tiu dế ối cho hdrê pêt ki pro ai pơxúa ăm kuăn pơlê, xua mê, [ăng deăng ki pêt mâu hdrê ki kố xuân ôh tá pơtê po rơdâ. Laga, mâu ngế ki pêt tiu a Tây Nguyên xuân dế ối trâm hên tơdroăng xơpá xua tơdroăng ki hdrong kâ ‘nhiê a kơxái tiu rế hía rế hên. Ai mâu kơdrum deăng ki ‘nâ kơxái tiu hiăng hlâ tâi tâng xua hdrong kâ ‘nhiê, pro mâu ngế ki pêt tiu tro lu\p ôh tá iâ. Khu chêh hlá tơbeăng ai chêh tối tơdroăng ki ai khât a mâu kơdrum tiu a kong pơlê Dak Lak.

Rơpo\ng nâ Nguyễn Thị Nhung, ối a [uôn Bhôk, cheăm Ea Bhôk, tơring }ư\ Kuin, kong pơlê Dak Lak ai troh 2 ha deăng tiu. Tơdế [ăng deăng ki kố dế ối tung pơla krí xo, ki u ối bu nếo pêi châ 2 hơnăm, hơ’lêh ing [ăng deăng ki pêt kơphế hiăng krâ. Mơhé hiăng pơxiâm mot tung rơnó tô, la tung mâu [ăng deăng ki pêt tiu ki nếo dêi rơpo\ng nâ Nhung xuân ai hên xiâm tiu dế ối tro tr^ng [ă ho\n hlá. Tiô tơdoăng ki rơkê ple\ng ing túa pêt tiu dêi nâ Nhung mê cho ki mơhno tối pơreăng hlâ hrá, la tiah hmâ pơreăng kố hlo tung pơla rơnó mê hngê, nôkố hlo ai a rơnó tô pro nâ Nhung tô tuăn khât: Pơreăng ki re#ng hlâ, hrá hlâ hên kơdrum tiu nôkố hiăng pơxiâm mot tung rơnó tô la xuân ối hlâ. Tung pơla hdrối kố nah, mơne#n tôí cho xua kong mêi hên mê tiu chiâng hlâ la dế kố xuân ai mâu kơdrum tiu hlâ ho\n.

Kơdrum tiu vâ chê 500 xiâm dêi pôa Phan Ngọc Sang, ối a bêng Thống Nhất, Pơlê kong krâm {uôn Hồ, kong pơlê Dak Lak xuân ối tung tơdroăng ki môi tiah mê há. Mơhé pêi tiô tơdroăng pơkâ rak ngăn tiu tơniăn châ mâu khu ki rơkê ple\ng ‘na pêi chiâk pêi deăng hnê mơhno, la pôa Sang xuân ôh tá ‘nâi tiah lâi, pơxiâm mot pơla rơnó kố kơdrum tiu xuân tro tr^ng hlá [ă hnối hlâ. Pôa Sang ôh tá ‘nâi pro ti lâi ‘na tơdroăng kố dêi kơdrum tiu: Xiâm tiu kố nếo drêh le#m, kơtăn kố tá hâi troh 1 pơla măng t^ng xuân ối drêh mê nôkố hiăng tro pơreăng [ă hlâ. Xiâm tiu kố cho hdrê ki pá, pro tiah lâi vâ hbrâ mơdât pơreăng drêng tiu hiăng hlâ ah, tơkéa vâ tối hiăng ai pơreăng kâ ‘nhiê mê pá vâ tăng pơkeăng xôh kơdê pơreăng.

Tiô Thak sih Phạm Công Trí, Kăn ngăn ‘na pêi chiâk deăng pêt kong, Vie#n khoa hok kih thuât pêi chiâk deăng pêt kong Tây Nguyên tối, tơdroăng mơnhông mơdêk deăng pêt tiu hên h^n, ôh tá tiô tơdroăng pơkâ, tiu pêt a hên tơnêi, pôi tá po tơnêi ki ôh tá tro túa, pro chiâng ai hên tơdroăng ki ôh tá mơhúa. Pak^ng mê, ôh tá krá ton, xôh hên pơkeăng ho\a hok, tơ’nôm [ă mâu xiâm pơreăng tung tơnêi ôh tá châ kơdê tâi mê cho ki xiâm pro pơreăng khoh kâ ‘nhiê kơxái tiu rế ó tâ. Ôh tá to pơreăng ki re\ng hlâ, hrá hlâ ‘mêi tung dế, nôkố ai pái tơdroăng ki tối kơpêng mê hiăng tơtro [ă pro kuăn pơlê ki pêi chiâk deăng ôh tá ‘nâi nhên. Mâu pơreăng ki kâ ‘nhiê tiu nôkố ôh tá xê kâ ‘nhiê tiô rơnó, mê kâ ‘nhiê plâ hơnăm: Deăng pêt tiu ki ôh tá châ séa ngăn krâu ing sap ing po pông tơnêi, tăng rah hdrê, kih thuât pêt troh mâu tơdroăng ôh tá mơhúa kân chiâng pro tiu re\ng hlâ, hrá hlâ, ôh tá ai trếo kơhiâm tơdjâk kân troh ki pơxúa klêi kơ’nâi ‘no liăn rôe hdrê, phon. La nôkố, tơdroăng pêt tiu hiăng pá vâ ‘nâi tiu ki lâi bú tro môi túa pơreăng, tâng vâ tối, tro pơreăng tâi tâng. Xua ti mê, tu\m pái túa pơreăng kố tơdroăng hbrâ mơdât chiâng pá [ă kuăn pơlê.

Ô vâi krâ nho\ng o [ă pú hmâ! Môi tiah hiăng tối, ki pơxúa dêi mâu kơdrum tiu dêi kuăn pơlê pêi chiâk deăng dế pro tiu chiâng rêa hlá [ă hnối ho\n. La ôh tá xê ngế ki lâi xuân ‘nâi kô pơreăng kâ ’nhiê a kơdrum tiu vâ teăm kơdê tơdrêng. Thak sih Phạm Công Trí, kăn ngăn ‘na pêi chiâk deăng pêt kong, ối tung Khu xiâm khoa hok kih thuât chiâk deăng pêt kong Tây Nguyên, ăm ‘nâi: Pơreăng re\ng hlâ [ă hrá hlâ xua kơmeăn Phitopthora kâ ‘nhiê rêi, pro tiu re\ng hlâ. La chê pơla kố, mâu kơtâ ôa ối tung tơnêi pâk hrik a rêi, ah pro rêi chiâng u\m, [ă ki kơtăn pơla pơreăng re\ng hlâ [ă hrá hlâ a tiu môi tiah hiăng pá ai. Tiu bú tâ pơreăng tung pơla pái khế troh 1 hơnăm ah gá hlâ, kuăn pơlê pá vâ châ kơdê. Tơdroăng tro kơmeăn phitopthora kâ ’nhiê rêi khoh pro kơxái tiu hdrối vâ hlâ hiăng pá ai trếo kơhiâm, ăm hlo nhên [ă kuăn pơlê ôh tá vâ ‘nâi tiu re\ng hlâ, hrá hlâ [ă ôh tá ai trếo kơhiâm. Kuăn pơlê ki pêt tiu klêi tơmiât tiu tro hên túa trếo kơhiâm lơ tiu kôk hmếo pơ kơdế pơreăng [ă xôh phon trung, vi lươ\ng. Troh drêng hiăng châ ‘nâi tiu ai kơtiâp ôa hiăng hlo ki pơxiâm pro re\ng hlâ [ă hrá hlâ ảêi tiu, [ă xôh pơkeăng kơdê pơreăng ki pro hrá hlâ. Hrá hlâ drêng rơnó mêi troh cho kơme#n phitopthora pro chiâng re\ng hlâ [ă pro pá vâ teăm kơdê pơreăng [ă drêng kuăn pơlê châ ‘nâi mê sap ing 3 troh 4 khế kơdrum tiu hiăng ôh tá kâi xếo vâ kơdê pơreăng.

Tiô thak sih Phạm Công Trí, drêng kơxái tiu hiăng tro pơreăng vâ kơdê chiâng pá, xua rêi tiu gá ôh tá chiâng hu\n tơ’nôm, tơdroăng kơdê pơreăng thế pêi pro tiô 4 tơdroăng ki tro:Vâ kơdê pơreăng thế rơkê [ă 4 tro, thế tro pơla rơnó [ă kơdê ăm hlâ tâi hlối oâ hdrong, pơreăng, pôi tá kơdê la ôh tá hlâ tâi. Tâng ok pơkeăng ôh tá pêi pro tiô pơkâ pơreăng kô ôh tá xâu pơkeăng. Apoăng rơnó mêi tôh tơnêi, drêng tơnêi hngiâm kơtiâp ôa lo rế hên, drêng kố vâi krâ nho\ng o ki pêi chiâk deăng thế xua mâu pơkeăng sinh hok ki kâi hbrâ mơdât pơreăng kơtiâp ôa vâ tôh a rêi, tôh lâp klôh xiâm tiu. Klêi tôh pơkeăng kơdê sap 15 troh 20 kơ’nâi tơbâ nếo vâ kơdê kơtiâp ôa.  Pro pơla 2 hdrôh xôh pơkeăng mê nếo chiâng xúa pơkeăng, mâu pơkeăng kơdê kơme#n Phusarrium, lơ kơme#n Phitopthora. Drêng rơnó mêi hiăng troh, khế 6 troh khế 7 mê thế xúa mâu kơme#n sinh hok ai tơdjâk troh hbrâ mơdât kơtâ ôa vâ rak kơdrum loăng xông dâi le\m tâ. Troh khế 11 drêng kong hiăng tâi mêi thế xúa môi rôh xôh pơkeăng kơdê kơme#n [ă kơtâ ôa mê gá tơ-[rê.

Vâ tiu xông rơdêi le\m, tơdroăng hbrâ mơdât [ă kơdê pơreăng thế tơru\m [ă tơdroăng rơvât trếo kơhiâm tơtro, rơvât phon tơdâng tơ’mô pơla mâu túa phon trung[ă vi lượng [ă phon hưh cơ vâ pôi tá ai tơdroăng ki ôh tá tu\m trếo kơhiâm. Thak sih Phạm Công Trí hnê tối: Rơvât ăm tiu ai péa tơdroăng. Tung tơnêi, ăm hưh cơ iâ, tâng tiu ối ku\n rơvât dâng 1 lăng, tiu hiăng kân rơvât 3 troh 4 lăng môi xiâm, tâng tiu dế ai pơreăng mê tiu ôh tá hlâ. Tâng phon khoăng, rơvât phon le\m la rơvât 1 lăng 1 hdrôh [ă tiu ối ku\n rơvât 20 gram tê, tiah mê tiu nếo ôh tá hlâ. Xôh phon hlá a mâu kơdrum apoăng tiu pơxiâm hrá hlâ hâi hơ’lêh tâi mê cho kal khât păng ‘nâng xua kum thăm ki kâi trâng dêi kơxái tiu vâ mơdât pơreăng. Xua drêng xôh phon hlá mê xúa mâu túa phon ki hmâ rơvât ăm tiu, ai kali, calci hên, ai hưh cơ [ă trung vi lượng.

Gương prế Katarina Nga tơplôu [ă tơbleăng