VOV.Sêdang - Pơla kố, loăng kơphế dế kơd^ng trếo ki khăng dêi pơ’leăng. Tơdroăng kố pơkâ troh plâi kơtốu hên lơ ôh [ă ki dâi le\m lơ ôh dêi pơ’leăng kơphế drêng krí. Pak^ng mê, kố xuân cho rôh loăng huăn hên tơkâng, hmo\ng rơmôe vâ rak hveăng ki ai plâi rơnó kơ’nâi. Xua mê tơdroăng rak ngăn, xôh trếo kơhiâm, hbrâ mơdât pơreăng kâ ‘nhiê ăm loăng kơphế tung pơla kố kal thế pêi pro khât. Tơdroăng tơpui hâi kố, mâu ki rơkê ‘na chiâk deăng kô hnê tối ăm pó vâi krâ nho\ng o mâu tơdroăng drêng rơvât phon ăm loăng kơphế tung pơla rơnó kố vâ ai pơxúa tơ-[rê ăm loăng plâi. Pó vâi krâ nho\ng o kô tơmâng.   

          Kơdrum kơphế dêi rơpo\ng ngoh Trần Văn Long, ối a thôn 5, cheăm Ea Kiết, tơring C|ư Mgar, kong pơlê Daklak ai 1,2 hectar kơphế dế  tung mâu hơnăm ai plâi. Mơhé to lâi hơnăm achê kố, kong prâi oh tá tơniăn la rêm hơnăm, rơpo\ng pôa xuân châ xo dêi 5 ta#n pơ’leăng kơphế. Vâ plâi kơtốu hên châ xo tơniăn tiah mê tiô tơdroăng hmâ pêi dêi pôa, tung rơnó mêi pôa rơvât phon ai 3 hdrôh: Apoăng rơnó mêi á tơku\m rơvât phon đăm [ă lân, a tơdế [ă mơ’nui rơnó mêi a rơvât phon NPK [ă a mơ’nui rơnó mêi a rơvât tơ’nôm môi hdroh nếo ăm loăng vâ loăng châ hrik xo tu\m trếo kơhiâm, tơkâng huăn rơdêi vâ ai plâi ăm rơnó kơ’nâi ah nếo.

          Laga, [ă mâu kơdrum kơphế ki ton hơnăm [ă mâu kơdrum ki ‘mâi pêt tung hên hơnăm, trếo hưh cơ dêi tơnêi rế hía lôi, malối a kơpong tơnêi rơnâk ngo tơ’lêi hiu tiô têa hbrông, pó vâi krâ nho\ng o thế rơvât tơ’nôm trếo hưh cơ ăm tơnêi. Tơ’nôm trếo kơhiâm ăm tơnêi vâ kum ăm tơnêi hơpok, dâi le\m, pơtối rak vế trếo kơhiâm ki ai tung tơnêi. Phon hưh cơ cho môi tung mâu phon ki kal má môi vâ pin ‘mâi hơ’lêh tơnêi tung pơla kố. Pó vâi krâ nho\ng o thế klâ phon rơvât 3 hdroh, ngăn tiô kô tơnêi, tiô hơnăm dêi loăng plâi. Tie#n sih Tôn Nữ Tuấn Nam, Kăn pơkuâ cheăng ‘na khoa hok, [ơrô khoa hok kih thua#t ngăn ‘na chiâk deăng pêt kong Tây Nguyên hnê tối: {ă mâu kơdrum kơphế ki ai plâi hên sap 6-7 ta#n pơ’leăng, pêt mâu hdrê ki nếo mê pin rơvât 4 hdroh, klêi rơvât rôh kố mê rơvât tơ’nôm 1 hdroh a mơ’nui rơnó mêi ah nếo. ‘Na mâu kơdrum kơphế ki pêi châ hên iâ 4 ta#n pơ’leăng mê rơvât phon roh kố cho roh rơvât má mơ’nui tung hơnăm. Tâng ngế ki lâi rơvât phon 3 hdrôh mê dâng tơdế khế 9 gá tro, tâng ngế ki lâi rơvât 4 roh mê nôkố rơvât re\ng tâ môi hdroh vâ rôh mơ’nui pin rơvât hrá iâ, mơhé ti mê pin xuân pơtê rơvât hdrối rơnó mêi vâ pơtối rak vế tơdroăng ki loăng hrik xo trếo kơhiâm.

            Tung pơla rơvât phon mâu ki rơkê ‘na chiâk deăng xuân hmâ hnê tối, thế rơvât tro chôu, rơvât tu\m [ă tơdâng tơ’mô trếo kơhiâm tiô tơdroăng pơkâ. Tiô séa ngăn ‘na tơnêi [ă phon rơvât dêi {ơrô khoa hok kih thuât ngăn ‘na chiâk deăng pêt kong Tây Nguyên ăm hlo: Tung rơnó mêi loăng kơphế kal trếo đăm [ă kali hên má môi. Lân bố dâng 5% tâng vâ pơchông [ă đăm [ă kali. Mâu kih sư ngăn ‘na kơvâ cheăng kố ăm ‘nâi, mơhé kal ôh tá hên la mâu trếo môi tiah lưu huỳnh, calci, magne, malối cho kẽm [ă [o kal khât [ă loăng plâi, vâ loăng re\ng kân xông rơdêi. Xua mê, drêng rơvât phon ăm loăng kơphế thế tơtro\ng troh mâu trếo trung [ă vi lươ\ng, cho mâu trếo kơhiâm mê phon kô châ pơxúa tơ-[rê, plâi kơtốu hên [ă hnối piê le\m mê nếo châ hơ’lêh tơ-[rê. Tie#n sih Trình Công Tư, Kăn pho\ pơkuâ tí tăng ‘nâi ple\ng tơnêi, phon rơvât [ă hyôh kong prâi Tây Nguyên hnê tối: Pơla kố pin ôh tá khoh rơvât phon môi tiah rôh apoăng rơnó mêi. Apoăng rơnó mêi rơvât hên đăm vâ kum ăm loăng xông rơdêi huăn  tơkâng, hveăng hlá. La pơla kố pin rơvât hên kali, tơ’nôm kalo vâ plâi gá krá kâk, mê vâi krâ nho\ng o thế tơtro\ng rơvât kali. Pak^ng mê, pó vâi krâ nho\ng o xuân thế tơtro\ng troh mâu trếo vi lươ\ng drêng kố xuân kal vâ mơdêk hơ’lêh hrik xo trếo kơhiâm vâ ăm loăng ai plâi le\m.

          Vâ châ tơ-[rê tung pơla loăng hrik xo trếo kơhiâm, pro ai pơxúa tung cheăng kâ, pó vâi krâ nho\ng o thế tơtro\ng ngăn hâi, hyôh kong prâi vâ rơvât phon. Nôkố, kong prâi a kơpong Tây Nguyên dế tô, mâu rôh kong mêi kân hnối ai khía jâ kơdo hmâ hlo a kơxêi [ă kơmăng mê tơnêi kô hiu tiô têa hbrông, vâi krâ nho\ng o pá vâ châ rak ngăn. Xua mê, kih sư Nguyễn Văn Duy, cheăng tung Ko\ng ti veăng tơlo liăn pro phon Bình Điền hnê tối: Hdrối vâ rơvât phon pin thế tơtro\ng péa pái tơdroăng, mâu hâi achê pơla kố, ai mâu rôh kong mêi kân a mâu kơpong rơnâk ngo ki pin rơvât phon ngăn kong mêi, drêng lâi tơnêi hngiâm kơchoh rơvât phon a peăng xêi, ai mâu rôh kong mêi kân tâng pin rơvât phon pơla mê kô hía tâi phon. Xua mê drêng pêt tơmeăm a tơnêi ki rơnâk [ă kong mêi ton, mêi kân, mê phon kô hôi [ă hnối hiu tiô têa hbrông, tâng kơdrum tơbăng, kong mêi hên, tơ’lêi hrik xo trếo kơhiâm dêi loăng kơphế 95% cho x^ng xoăng ing 0 troh 30cm tơngi iâ, tâng kong mêi kân luâ râ, pin rơvât phon a peăng kơxêi phon kô hê [ă hiu mot tung tơnêi, tơkâ hluâ mâu rêi, tơdroăng mê pro hía trếo kơhiâm hên, pó vâi krâ nho\ng o thế tơtro\ng pôi tá rơvât phon a peăng kơxêi drêng kong mêi kân luâ râ.

          Ngin nếo tối ăm pó vâi krâ nho\ng o [ă pú hmâ mâu túa pêi rak ngăn, rơvât phon ăm loăng kơphế tung pơla mơ’nui rơnó mêi. Tơngah mâu tơdroăng ki hnê tối mê kô ai pơxúa, kum vâi krâ nho\ng o rak ngăn krâu khât dêi kơdrum kơphế rế le\m tâ, xông rơdêi kơtốu plâi hên tâ tung la ngiâ.

Gương prếi Katarina Nga tơplôu tơbleăng