VOV4.Sêdang - Pêi kơphế krá tơniăn tiô pơkâ 4C hiăng châ tơ-[rê ăm hên rơpo\ng. Túa pêi kố hiăng choâ ‘lâng hơ’lêh túa pêi kơphế ki ton, kum kuăn pơlê ‘nâi xúa khoa ho\k kih thua#t tung pêi kơphế, kơd^ng liăn mơ’no apoăng, thăm pêi lo hên kế tơmeăm. Ing mê, pêi lo hên kơphế ki dâi le\m, mơnhên ki dâi le\m dêi kơphế Việt Nam tung kơchơ tê mơdró lâp plâi tơnêi. Vâ plê ple\ng nhên tâ ‘na túa pêi, ki châ tơ-[rê drêng pêi kơphế krá tơniăn tiô pơkâ 4C, ngế chêh hlá tơbeăng Rơ’jíu Việt Nam a kơpong Tây Nguyên hiăng ai roh kơ-êng pôa Lưu Văn Hoàng, teăng mâ khu tơru\m cheăng 4C a Việt Nam.

Êng: Ô pôa, pêt kơphế tiô pơkâ 4C ai pơxúa môi tiah lâi tung pêi kơphế krá tơniăn nôkố?

Pôa Lưu Văn Hoàng: Pêi kơphế krá tơniăn vâ pêi lo kơphế châ hên, kơphế dâi le\m [a\ thăm mơdêk tơdroăng rêh ối dêi kuăn pơlê pêi cheâk deăng, xua mê túa pơkâ 4C chiâng kế tơmeăm khoăng ki kal tung pêi tơdroăng krá tơniăn, xua mê tung pơla kố nah ngin hiăng hnê mơhno [a\ to\ng kum kuăn pơlê tung tơdroăng pêi tiô pơkâ 4C, vâ tơniăn pêi lo kơphế tơtro tiô pơkâ 4C krá tơniăn a 3 túa: Kong prâi, pơlê pơla [a\ cheăng kâ.

Êng: Tiah mê kơbố kô veăng pêi kơphế tiô pơkâ 4C [a\ tơdroăng pơkâ vâ veăng pêi gá tiah lâi?

Pôa Lưu Văn Hoàng: 4C cho túa pơkâ cheăng kơbố xuân chiâng vâ mot pêi cheăng, laga ai pơkâ, môi tiah: tâng veăng tung khu pêi chiâk deăng xuân hôm, khu tơru\m cheăng xuân hôm, ko\ng ti thăm tơ’lêi tâ. {a\ pơkâ tơ’lêi má môi cho thế ai tu\m dâng 5 ta#n pơ’leăng kơphế tiô pơkâ dêi khu pêi kơphế 4C. Vâ châ mơnhên 4C, mê tơdroăng pơkâ apoăng thế pêi pro tiô pơkâ 3 túa: kong prâi, pơlê pơla [a\ cheăng kâ.

Êng: Vâ la ngiâ pêi cheăng krá tơniăn, tiô pôa kuăn pơlê pêi cheăng tiô pơkâ 4C, lơ 4C ti tăng kuăn pơlê pêi chiâk deăng?

Pôa Lưu Văn Hoàng: Tiô á tơmiât tu\m péa pâ pơrá tăng dêi pó xua pơkâ dêi 4C cho xua môi kơvâ kơphế krá tơniăn, ôh tá xê to rơxông nôkố [a\ cho rơxông la ngiâ ah nếo. {a\ kuăn pơlê vâi tơmiât troăng pêi cheăng ton xo\n tâ a kơdrum chiâk deăng dêi tơná, la ngiâ vâ pêi cheăng krá tơniăn tâ [a\ pêi lo hên tâ, tiô á tơmiât péa pâ thế tơru\m dêi pó, ôh tá xê lăm tăng dêi pó.

Êng: Pôa tối ăm ‘nâi mâu tơdroăng châ tơbrê hôm ki khu mơnhông pêi kơphế krá tơniăn tiô pơkâ 4C?

Pôa Lưu Văn Hoàng: Mê cho tơdroăng châ tơ-[rê hôm tâ tiô pơkâ. Xua pêi kơphế tiô pơkâ 4C hiăng kum vâi krâ nho\ng o pêi chiâk deăng ai roh vâ pêi kơphế krá tơniăn, hơ’lêh túa pêi cheăng tiô túa hdrối nah, cho pêi hlối tiô troăng krá tơniăn, hiăng châ hriâm pêi tiô túa 4C. Vâi hiăng xúa khoa ho\k kih thua#t tung pêi kơphế a kơdrum dêi tơná [a\ vâi ai roh vâ châ tê dêi kế tơmeăm khoăng tung kơchô tê mơdró.

Hôm, mơnê kơ pôa!

Túa vâ ‘nâi tro oâ prâp kâ ‘nhiê loăng kơphế [ă hbrâ mơdât, xôh kơdiê

Nôkố, hên kơdrum kơphế a Dak Lak  hiăng vâ kơ’muăn plâi. Laga, xua kong prâi ôh tá tơniăn, pro kơdrum kơphế dêi vâi krâ nho\ng o tơ’lêi tro oâ hdrong kâ ‘nhiê, ki má lối cho oâ prâp. Tung tơdroăng tơpui hâi kố, ngin tối ‘na oâ prâp kâ ‘nhiê kơphế [a\ túa hbrâ mơdât. Pó vâi krâ nho\ng o kô tơmâng.

Ôa prâp cho môi tung mâu oâ hdrong ki rơ-iô kâ ‘nhiê a xiâm kơphế, pá vâ châ kơdê. Oâ prâp kô pro kơdroh pêi lo kơphế sap ing 40 troh 60, pro tro lu\p ‘na cheăng kâ ăm mơngế ki pêi kơphế. Tiô mâu ngế cheăng khoa ho\k tối, oâ prâp kâ ‘nhiê ó kơdrum kơphế ki ối nếo, tâng pơchông [a\ kơphế hiăng ton. Oâ hdrong hmâ kâ ‘nhiê: hmo\ng, reăng, plâi, xiâm loăng [a\ hía hé. Oâ hdrong kâ ‘nhiê tơkâng, plâi, hrik chhá plâi kơphế ki ối kơbâng, pro plâi ôh tá chiâng xông kân. Tâng kâ ‘nhiê hiăng hên ó, ga bro chiâng kơme\n kâ kloăng plâi [a\ hlá, pro xiâm kơphế hlâ, pro plâi tơruih, thăm nếo chếo tơkâng ki kân. Thak sih Trương Văn Cao, kăn pơkuâ tíu xiâm rak vế hdrê kơchâi plâi pôm tơring Krông Pa], kong pơlê Dak Lak tối ăm ‘nâi: {ă loăng kơphế ai hên ôa hdrong kâ ‘nhiê. La ki malối tung rơnó mơdrăng ôa prâp kô kâ ‘nhiê loăng kơphế hên, a tơkâng, kông, hlá [ă pá xuâp tơnêi mê kô mot kâ a rêi kơphế. Apoăng rơnó mơdrăng pin hlo a mâu loăng klêi mê hlo kâ ‘nhiê a hlá [ă a tơxui plâi. Tâng kâ a hlá pro ăm hlá ho\n, răng [ă klêi mê kô tơruih. Tâng pâk a tơxui plâi gá kô pro plâi răng khăng kho. Rơnó mơdrăng ôa prâp ai hên tung tơnêi gá kô ai kơtâ hên vâ xông kâ ‘nhiê loăng.

Tiô hnê tối dêi mâu khu cheăng ‘na khoa hok vâ hbrâ mơdât ôa prâp châ tơ-[rê tơdroăng ki apoăng dêi mơngế pêt kơphế kal thế pêi pro  mê cho pêi pro mâu tơdroăng hơ’lêh hdrê pêt, đi đo lăm ngăn dêi kơdrum, po văng krúa kơdrum deăng. Malối rôh klêi krí. Pôe, hnêi tơkâng hveăng loăng kơphế pro ti lâi ăm gá bâ phuâng. Tơdroăng kố, kô pro kơdroh tíu rêh ối dêi mâu ôa prâp. Xuân tiô hnê tối dêi mâu khu cheăng ‘na khoa hok mơhé ulâi, loăng plâi ki lâi tơdroăng tơ’mot tơ’nôm trếo kơhiâm ăm loăng xông rơdêi vâ loăng ai ivá kâi trâng tơplâ mơdât [ă ôa hdrong. Loăng kơphế xuân môi tiah mê. Klêi krí plâi, loăng hiăng pá ai ivá xông rơdêi vâ re\ng lo reăng xua tơdjâk hyôh kong prâi, xua mê, tơdroăng tơ’nôm trếo kơhiâm tơtro kô kum ăm loăng kâi tơplâ mơdât [ă ôa hdrong kâ ‘nhiê. Thak sih Trương Văn Cao hnê tối: A rơnó mơdrăng loăng kơphế lo reăng vâ kơ’muăn plâi xua mê kal phon rơvât [ă trếo kơhiâm mê pó vâi krâ nho\ng o thế tơtro\ng pin bú xúa môi túa phon krâ kơvâ tê. ‘Na phon hoă hok pin kô xúa mâu phon ki ai trếo đăm iâ tê môi tiah phon SA. Pin rơvât phon mê hên iâ gá 200 kilôgram pak^ng đăm tơ’nôm ăm loăng tung rơnó mơdrăng mê gá ối ai lưu huỳnh. Pak^ng phon hoă hok pó vâi krâ nho\ng o kô chiâng rơvât phon hưh cơ vi sinh a kơlo têa la ai đăm hưh cơ iâ krâ kơvâ. Pak^ng rơvât phon hưh cơ ối ai túa phon rơvât vi lượng kô kum ăm loăng kơphế xông rơdêi, mơdêk ăm lo reăng kơ’muăn plâi le\m tâ.

Pak^ng ‘na rak ngăn trếo kơhiâm tơdâng tơ’mô tơtro [ă xúa ki ai xêh ing kong kế tung hbrâ mơdât ôa prâp xuân cho môi tung mâu tơdroăng ki châ khu ngăn ‘na pêi chiâk deăng hnê thế pin xúa. Mâu kế ki ai xêh dêi ôa prâp, môi tiah: Oăng, mâu lêp ôh tá xê to kum tah lôi mâu ôa prâp mê ối rak ăm le\m hyôh kong prâi. La drêng hlo ôa prâp lo kâ ‘nhiê hên hbo, tơdroăng hbrâ mơdât [ă hoă hok kal châ pêi pro tơdrêng hlối, malối tung pơla pin pêi pêt tơvât hên hdrê loăng môi tiah dế nôkố. Thak sih Trương Văn Cao hnê tối: Drêng pin châ hlo hên mê pin kô chiâng xúa môi túa pơkeăng [ă drêng pin xúa pơkeăng hoă hok xôh, pin xúa môi túa pơkeăng ki pro tung tơnêi têa vâ xôh, pin thế pêi pro tro tiô pơkâ 4 tro [ă drêng xôh pin thế hơ’lâk tro ki têi [ă ki hên iâ ga. Drêng xôh, tâng ôa prâp ối tung tơxui plâi pin thế ‘măn xơkối triăng ki xôh tung tơxui plâi, klêi tôh têa pin thế xếo krúa a tíu mê [ă kơpêi x^ng mê ah tơxui plâi lo drêng mê pin xo triăng klo\ng pơkeăng xôh tơdrăng amê, lơ xôh a tơkâng, hlá tíu ki ai ôa rơbông ối. Tâng ôa prâp ối pá xuâp drêng gá xông rế hên chiâng tơpá vâ kơdê tâi, mê pin kô chiâng xôh sap 2-3 hdroh, rêm hdroh kơtăn sap 10-14 hâi kô chiâng vâ kơdroh ôa hdrong lo kâ ‘nhiê.

Pak^ng xúa trếo sinh hok [ă hoă hok mê túa pêi cheăng ki ôh tá xúa phon hoă hok dế châ vâi krâ nho\ng o vâ pêi pro vâ tơdroăng pêi chiâk deăng krá ton xo\n. Túa pêi cheăng ôh tá xúa phon hoă hok tung hbrâ mơdât oâ prâp môi tiah kơ’nâi kố: chôu on ăm ai ngôi vâ kơdroh ôa prâp xông tâ tú kâ ‘nhiê loăng, pro tíu ki vâ tât lơ hnhâng kơxái vâ ôa prâp pôi tá xông tâ tú rơdêi troh mâu loăng ki ê, po văng krúa dêi kơdrum loăng, kơdroh ôa hdrong kâ ‘nhiê loăng ki ê, pôi tá pêt mâu loăng a chê kơdrum kơphế cho ki xiâm dêi ôa prâp vâ xông tâ tú, tôh  kơdrum [ă klo\ng têa ai triăng ki lo têa hên vâ xôh mâu ôa prâp ăm hiu tiu têa. Mâu túa pêi pro mê kô pro ăm ôa prâp ôh tá tâ tú rơdâ, tơ’lêi ăm vâi krâ nho\ng o vâ hdró loăng ki vâ kơdê tah ôa rơbông. 

Tơkéa vâ tối, nôkố yă kơphế dế chu rơpâ mê ai hên ngế kuăn pơlê ôh tá vâ rak ngăn krâu khât dêi kơdrum kơphế. La kơphế xuân cho hdrê loăng ki xiâm vâ kong pơlê Dak Lak tê ngi kong têa ê. Vâ tơdroăng rak ngăn kơphế krá tơniăn, ví tơdroăng pêt loăng plâi tiô kô yă kơnâ, pó vâi krâ nho\ng o thế lăm ngăn kơdrum đi đo. Pêi pro tro mâu tơdroăng rak ngăn  rơvât phon tơtro, hbrâ mơdât ôa hdrong kâ ‘nhiê tro tơdroăng, tro pơkeăng, châ tơmot kơxo# liăn pê lo tơniăn, pêi rak ngăn loăng plâi krúa krá ton xo\n.

Gương prế A Sa Ly tơplôu [ă tơbleăng