VOV4.Sêdang - Mâu hơnăm achê pơla kố, kuăn pơlê a kong pơlê Daklak hiăng khên hơ’lêh pêt mâu hdrê loăng vâ mơdêk tơdroăng ki dâi le#m [ă pêi lo liăn ngân hên. Tung mê, tơdroăng ki xúa túa pơkâ ki pêt tơvât hdrê loăng plâi kâ tung kơdrum kơphế hiăng kum ăm hên rơpo\ng hơ’lêh tơdroăng rêh ối. Ngế chêh hlá tơbeăng ki hmâ chêh ‘na tơdroăng kố ai mơnhên tối.

          Jâ Hoàng Thị Phong, ối a cheăm Ea Kao, pơlê kong kơdrâm {uôn Ma Thuột, kong pơlê Daklak pêt 50 xiâm loăng plâi sầu riêng tung 7 sao tơnêi dêi rơpo\ng, rơnó krí xo hơnăm nah, kơdrum plâi sầu riêng 7 hơnăm dêi rơpo\ng jâ krí xo châ dâng 3 ta#n, tê châ lối 55 rơtuh liăn, vâ chê [ă kơxo# liăn pêi lo ing pêi kơphế tung môi [ăng tơnêi. Hơnăm kố, kơdrum sầu riêng dêi jâ tiô tối hdrối kô châ dâng 4 ta#n, kơnâ dâng 75 rơtuh liăn. Jâ Phong tơmiât to lâi hơnăm la ngiâ ah nếo, drêng kơdrum kơphế hiăng krâ mê loăng plâi sầu riêng ki pêt tơvât kô ai plâi kơtốu hên tâ dâng 6 troh 7 ta#n tung 1 hơnăm, pêi lo liăn châ dâng 120 troh 150 rơtuh liăn. Jâ Hoàng Thị Phong, tối: Kơdrum kơphế rơpo\ng á xuân hiăng krâ, mê athế tăng hdrê plâi sầu riêng vâ pêt vâ tăng tơ’nôm liăn, klêi kơ’nâi kơphế hiăng krâ xuân athế ko tah lôi, tâng pêt ki nếo kơphế, iâ hlái pin xuân ai plâi sầu riêng vâ pêi lo tơ’nôm liăn ngân, pro tiah lâi ăm ai liăn rêm hâi vâ kôm kơphế nếo pơxiâm pêt ki nếo gá ton khât. Lơ pin athế pêt tơvât [ă mâu hdrê loăng vâ pêi lo tơ’nôm liăn ngân rêm hâi, pôi tá ko tah mê ah pêt ki nếo, tiah mê kô to lâi hơnăm ‘nôi nếo châ krí ton khât.

          Xuân pêt tơ’nôm [ă loăng plâi kâ tung kơdrum kơphế sap ing to lâi hơnăm hdrối, ngoh Nguyễn Văn Quốc ối a thôn 3, cheăm Hòa Phú, pơlê kong kơdrâm {uôn Ma Thuột rah pêt hdrê plâi [ơr, Ngoh Quốc ăm ‘nâi, rêm xiâm plâi [ơr dêi ngoh pêi lo tơ’nôm dâng 50 kilô, môi rơnó plâi [ơr dêi ngoh tê châ to lâi chât rơruh liăn. Pá k^ng ki xâp rơngiâp dêi loăng plâi [ơr, chiâng vâ hding tô ăm kơphế, hyôh hngiâm ôh tá kâi châ lo tung rơnó tô. Á pêt plâi [ơr ki má môi cho ‘na tơdroăng ki pêi lo liăn ngân dêi hdrê plâi ki kố, hdrê loăng plâi ki kố tơ’lêi rak ngăn, tơkâng ki xâp rơngiâp gá kân vâ hding ăm loăng kơphế, hdrối nah tâng ôh tá ai mâu hdrê loăng plâi [ơr kố ôh, kơdrum kơphế dêi rơpo\ng á hiăng răng hlâ tâi tâng.

          Tơdroăng ki pêt tơvât hdrê loăng plâi kâ tung kơdrum kơphế hiăng kum ăm hên rơpo\ng kuăn pơlê ki pêi chiâk pêi deăng ai tơ’nôm liăn ngân, pro chiâng tơdroăng ki ai hên hdrê loăng plâi kâ rơtế tung môi [ăng deăng, mơdêk ki châ tơ-[rê ‘na cheăng kâ ăm kuăn pơlê.

          Ô vâi krâ nho\ng o [ă pú hmâ! Môi rơnó mêi dế troh, hên kuăn pơlê dế pơkâ vâ pêt hên hdrê loăng tơvât tung môi [ăng tơnêi vâ kum mơdêk ki pơxúa tung cheăng kâ teăng pêt môi túa hdrê môi tiah hdrối nah. Vâ kum kuăn pơlê ‘nâi rah xo tơtro hên hdrê loăng plâi. Tơdroăng ‘’Rơtế prôk [ă mơngế pêi chiâk’’ hâi kố, Tie#n sih Trương Hồng, ngế pơkuâ ngăn ‘na chiăk deăng dêi Vie#n khoa hok kih thua#t chiâk deăng pêt kong Tây Nguyên kô hnê tối ăm vâi krâ nho\ng o mâu tơdroăng ‘na rah xo hdrê pêt, kih thua#t pêt, rak ngăn, mâu hdrê loăng plâi kâ vâ kô pêt tơvât tung kơdrum kơphế, pó vâi krâ nho\ng o kô tơmâng.

          Êng: Ô pôa pêt hên mâu hdrê loăng tung môi [ăng deăng tơnêi nôkố ai pơxúa môi tiah lâi [ă mâu kuăn pơlê pêi chiâk deăng?

          Tie#n sih Trương Hồng: {ă tơdroăng pêi pêt kơphế a Tây Nguyên trâm hên tơdroăng ki ôh tá mơhúa xua yă hơ’lêh tiô kơ rơnó hnăm tung pơla nôkố, yă kơphế rế ôh tá tơniăn a kơlo ki iâ má môi, tiah mê ki pơxúa pro ăm mâu ki pêt kơphế ôh tá hên. Pro ti lâi vâ tơdroăng pêt kơphế krá tơniăn ton hnối châ xo tơ’mot liăn tơ’nôm ăm kuăn pơlê, mê ngin dế hnê mơhnhôk thế kuăn pơlê pêt tơvât mâu hdrê loăng plâi ki ai pơxúa. Ing mê vâ ai hên hdrê loăng plâi mơdêk châ xo tơ’mot liăn tung môi [ăng deăng. Kum kơdrum kơphế dêi tơná rêh ton, kơtóu plâi hên [ă kơdroh tôh têa tung rơnó mơdrăng, xuâ mê vâ kơdroh mâu roh toh têa tơdroăng kố tơkéa vâ tối pin kô châ kơdroh kơxo# liăn toh têa.

          Êng: Ô pôa, nôkố hên kuăn pơlê tơmâng vâ ‘nâi tơdroăng rah hdrê pêt tơvât malối [ă hdrê plâi bơr [ă hdrê plâi sầu riêng. Tiah mê pôa hnê mâu tơdroăng thế tơtro\ng klâi ăm vâi krâ nho\ng o drêng rah hdrê pêt cho 2 túa hdrê kố vâ pêt tơvât tung kơdrum kơphế? 

          Tie#n sih Trương Hồng: Hdrê loăng plâi ton hơnăm, xua mê, pó vâi krâ nho\ng o thế tơtro\ng rôe hdrê u lâi [ă hdrê ki lâi, mê ngin hnê tối, tâng rôe hdrê plâi bơr pó vâi krâ nho\ng o thế rôe hdrê dêi Pơhlăng, ki dâi le\m cho hdrê bơr Booth 7, kố cho túa hdrê ki tơtro [ă tơnêi a Tây Nguyên tối tơchuâm, a Daklak tối phá xêh, xua gá ai plâi hên tê kơnâ liăn. {ă hdrê plâi sầu riêng ngin hnê tối pó vâi krâ nho\ng o thế rôe hdrê Monthong xua hdrê ki kố gá le\m [ă nôkố yă tê kơnâ, vâi krâ nho\ng o thế lăm troh a mâu tíu pro hdrê ki vâi ô eăng ai hlá mơ-éa phêp ăm pro hdrê, drêng mê, pó vâi krâ nho\ng o kô châ rôe hdrê ki le\m, tâng pin rôe hdrê ôh tá ‘nâi xiâm rêi mê khế hơnăm loăng xông kân ing pêt sap 4 troh 5 hơnăm plâi kố rế hên, tơdroăng kố kô tơdjâk troh cheăng kâ [ă tơdroăng pêt hdrê loăng krá ton xo\n dêi kuăn pơlê tung la ngiâ.

          Êng: Tiah mê klêi pin rah hdrê, pôa ối hnê pơchân mâu túa rak ngăn, túa pêt ki tiah lâi nếo?

          Tie#n sih Trương Hồng: Hdrê loăng plâi kâ ki ngin nếo tối mê âi xúa vâ pêt tơvât hnối pro loăng ki xâp rơngiâp, hnối ai pơxúa hên tơdroăng ki kế tơmeăm pêi lo tung môi [ăng deăng tơnêi. Ngin hiăng pơkâ loăng kơphế cho loăng plâi ki xiâm, xua mê, pin thế rak ngăn tê kơtê loăng plâi kơphế mê ối rak ngăn ăm loăng plâi kâ ki ê. Tiô tơdroăng tí tăng ngăn dêi Vie#n khoa hok kih thua#t ngăn ‘na chiâk deăng Tây Nguyên ăm hlo, ki pêt te#ng lơ preăng tung kơdrum kơphế tơtro gá [ă hdrê plâi [ơr cho dâng  80 troh 100 xiâm tung 1 hectar. Plâi sầu riêng xuân môi tiah mê, ‘na ki tẻ#ng lơ preăng gá kơtăn sap 6 troh 9 met lơ sap 6 troh 12 met ngăn tiô kô tơdroăng, pin xuâm chiâng vâ pêt tơvât loăng plâi kâ tung kơdrum kơphế lơ pơla mâu troăng ngăn pó vâ, lơ pêt tơvât a troăng ki pêt kơphế xo ah hmối pin prôk ngăn, vâ krí dêi kơphế tơ’lêi hlâu tâ, [ă hdrê loăng plâi [ơr mê pin chiâ kloh trâu gá 50cm - 50cm [ă rơvât phon êak ro dâng 8-10 kilô tung môi khoh. Ki kal gá pin thế tơtro\ng drêng rơvât phon ăm kơdrum kơphế pin thế rơvât ti lâi ăm loăng plâi kâ, tâng ôh, loăng plâi kâ kô hrik xo xêh phon kơphế, kơphế kô tơdjâk. Má 2, tâng pêt plâi sầu riêng tơvât tung kơdrum kơphế thế rơvât phon kali a kơlo Kali Sulfat, [ă mâu hdrê kơphế pin thế rơvât Kali Clorua a plâi sầu riêng pin thế rơvât Kali Sulfat gá kô le\m, châ gá kâ kô le\m rơpâ ôh tá hơ’nhon, xú kơhiâm tâ, drêng pin rơvât Kali Clorua. Pak^ng mê, loăng plâi bơr [ă loăng plâi sầu riêng ai pơreăng Phytopthora pro u\m plâi, u\m loăng cho ki xiâm, mê pó vâi krâ nho\ng o thế tơtro\ng lăm ngăn đi đo dêi kơdrum loăng vâ re\ng châ ‘nâi vâ ai troăng hbrâ mơdât ki tơ-[rê.

          Mơnê kô pôa.

Gương prếi Katarina Nga tơplôu

GưoGU