VOV4.Sêdang - Ô vâi krâ nho\ng o [ă pú hmâ, kơxái tiu cho hdrê pêt ki pơrah [ă phon rơvât, xua mê, tơdroăng rơvât hên phon hoă hok kô pro tơpá ‘na tơdroăng vâ xông kân dêi tiu. Nôkố, tâi tâng mơngế pêt tiu dế ai troăng rơhlâ pơhlêh phon hoă hok chiâng xúa hên mâu túa phon ki ai xiâm ing sinh học, phân hưuh kơ. Kố cho troăng rơhlâ pêt tiu tơniăn, pơhlêh ki hơpok dêi tơnêi vâ tiu hmâ [ă hyôh kong prâi. Pơxiâm ing tơdroăng hlo ai khât nếo tối kơpêng mê, khu xiâm tí tăng hrie#n ple#ng ‘na rơchôa, ‘na chêk deăng kong pơlê Gia Lai tơru\m [ă ko\ng ti veăng tơlo liăn pro phon Lam Sơn hiăng mơjiâng túa rơvât phân NPK hưuh kơ 772-376-772 HC6,5% a kơxái tiu a kong pơlê Gia Lai. Tiêu khu ngăn ‘na tơdroăng kố tối, túa cheăng kố rôh apoăng pêi hlo pơxúa hên. Tơdroăng rơtế prôk [ă mơngế pêi chêk hâi kố, ngin tối tơbleăng ‘na ki pơxúa dêi túa rơvât phân NPK hưu kơ a kơxái tiu, a kong pơlê Gia Lai, pó kôm tơmâng.

A tơring Đak Đoa, kong pơlê Gia Lai, tíu xiâm hrie#n ple#ng ‘na mơnúa mơjiâng pro rơchoâ hno têa kum tung pêi chêk deăng kong pơlê Gia Lai nếo tơku\m po hneăng hôp tơpui tơno apoăng ‘na túa xúa phon NPK hưuh kơ Lam Sơn tơvât xiâm tiu. Tơdroăng kố châ po rơdâ a péa túa, rêm túa ai 1 rơpâu xiâm tiu, tung mê ai 500 xiâm tiu xúa phân rơvât NPK hưuh kơ Lam Sơn [a\ 500 xiâm tiu rak ngăn mơtiah khôi hmâ dêi kuăn pơlê. Tiah mê, hiăng mơnúa rah xo kơdrum dêi poâ Trịnh Xuân Đông, ối a cheăm Hnol, tơring Đăk Đoa, kong pơlê Gia Lai. Kố cho kơdrum tiu ối nếo, pơxiâm pêt sap hnăm 2010, pêt hdrê Vĩnh Linh, pêt a trăng [ê-tông, ôh tá ai loăng hding tô, xiâm xông kân tơniăn, dâng 5% xiâm tiu ai tâ pơrea\ng re#ng hlâ [a\ hrá hlâ. Mơnúa tơvât phân kố, ngế ki pơkuâ kơdrum hiăng pêi tơtro tiu pơkâ. Poâ Trịnh Xuân Đông, cheăm Hnol, tơring Đăk Đoa, kong pơlê Gia Lai tối ăm ‘nâi: Tung hnăm 2014 kố nah, rơpo\ng a châ Ko\ng ti phon Lam Sơn mơ’no ăm phon tơvât vâ mơnúa dêi phon ko\ng ti. A hlo châ tơ-[rê hôm, drêng rơvât phân vi sinh dêi ko\ng ti kơxu Lam Sơn, tơvât phân kố xiâm ga drêh, hlá hbo, plâi kơtóu hên, ôh tá tơruih plâi.

            Tâng pơchông [a\ kơdrum tiu dêi rơpo\ng poâ Trịnh Xuân Đông, mê túa pêi tiu dêi rơpo\ng poâ Huỳnh Thuận, ối a cheăm Nam Bình, tơring Đăk Đoa châ mơnúa a kơdrum tiu ton hnăm. Xiâm tiu châ pêt sap hnăm 2001, pêt hdrê tiu Vĩnh Linh [a\ tiu hdrê ku\n hếo a xiâm trăng loăng [a\ rêh, ai loăng hding tô, loăng xông i ngiât le#m, ôh tá hlo pơrea\ng re#ng hlâ [a\ hrá hlâ xông tâ tú. Poâ Huỳnh Thuận tối ăm ‘nâi: Kơdrum tiu kố a pêi sap hnăm 1999-2001, klêi kơ’nâi pêi mơtiah mê, nôkố ai phân dêi ko\ng ti Lam Sơn. Tơdroăng tơvât phân, a tơvât 4 hdrôh, rêm rôh cho 2 khế. Tâng pơchông [a\ hdrối mê phon dêi Ko\ng ti Lam Sơn le#m ‘nâng, má môi pin hlo kơdrum tiu ki rơvât phân dêi Ko\ng ti Lam Sơn, plâi ga kân le#m rơ’mok, ki rơhêng vâ tối plâi i ngiât le#m tâng pơchông [a\ phân a tơvât hdrối nah.

            Trếo kơhiâm tung tơnêi cho ki xiâm kum xiâm loăng xông kân, séa ngăn trếo kơhiâm tung tơnêi vâ ‘nâi kal tơvât phân ki lâi ăm xiâm tiu. Xua ti mê, vâ mơjiâng túa cheăng, tơbleăng tơdroăng pêi chea\ng dêi Tíu xiâm hriăn ple#ng mơnúa pro rơchoâ hno têa kum tung pêi chêk deăng a kong pơlê Gia Lai, xéa ngăn trếo kơhiâm tung tơnêi vâ ‘nâi rơvât phon tơtro. Mâo kơdrum tiu châ rah xo vâ mơnúa rơvât a xiâm tiu thế ai đo# PH, Kali, Clor a kơlo thế chôu, sap 4,15-4,32, kố cho đo# PH tơtro vâ xiâm tiu xông kân ngiât le#m, trếo hưuh kơ tung tơnêi dêi mâu kơdrum tiu cho hên, hên trếo đăm, ai sap 0,15 troh 0,21% [a\ hía hé, klêi kơ’nâi séa ngăn ăm hlo tơnêi a mâu kơdrum tiu ki hiăng ai plâi [a\ tiu tê mơdró ai trếo kali a kơlo krâ kơvâ, laga mâu trếo kơhiâm phá tơ-ê dêi pó, kố cho xiâm kối vâ ‘nâi túa tơvât phon phá tơ-ê dêi pó. Thak sih Nguyễn Quang Ngọc, kăn pho\ pơkuâ Tíu xiâm hriăn ple#ng mơnúa mơjiâng pro rơchoâ hno têa kum tung pêi chêk deăng kong pơlê Gia Lai tối ăm ‘nâi: Klêi kơ’nâi mơnúa rơvât phân dêi Lam Sơn NPK hưuh kơ, mê [a\ xiâm tiu ki hiăng plâi châ tê, mê ngin mơnúa a tơring Đăk Đoa, troh nôkố, klêi kơ’nâi 7 khế mơnúa, apoăng hlo kơdrum tiu ngiât le#m tâ,  tơkâng lo hên, [a\ tiu tung mơ-éa châ hên tâ túa kuăn pơlê rak ngăn tiu khôi hmâ dêi vâi. Laga, ngin xun ối tơkôm trôh rôh vâ krí xo vâ ‘nâi châ to lâi, vâ ngin mơnhên tơdroăng ki châ tơ-[rê tung cheăng kâ. Laga, tiu séa ngăn dêi ngin xun mơtiah tiu kuăn pơlê séa ngăn, mê tơdroăng mơnúa tơvât phân kố, kuăn pơlê sôk ro xua hlo xiâm tiu ngiât le#m, tơkâng hên tâ, plâi kơtóu hên tâ, xua tơkâng xo\n.

            Apoăng châ châ tơ-[rê hôm khât, khu hriăn ple#ng dêi Tíu xiâm mơnúa mơjiâng pro rơchoâ, hno têa kum tung pêi chêk deăng kong pơlê Gia Lai pơtối séa ngăn túa mơnúa pêi, chêh xo ‘na tơdroăng pêi lo, séa ngăn trếo kơhiâm tung tơnêi klêi kơ’nâi môi hnăm xúa phon rơvât NPK hưuh kơ Lam Sơn, ing mê vâ tối nhên tu\m túa ‘na phon kố lơ dâi le#m lơ ôh [a\ xiâm tiu, tơdrêng amê tơku\m po hneăng hôp tơbleăng túa kum kuăn pơlê pêt tiu tung kong pơlê Gia Lai loi tơngah [a\ xúa phon rơvât NPK hưuh kơ  Lam Sơn vâ châ tơ-[rê hên ‘na cheăng kâ [a\ vâ pêi tiu krá tơniăn./.

A Sa Ly tơplôu