VOV4.Sêdang - Rơnó kố, dế ối tung pơla tơdế rơnó mê hngê. Hên kơdrum kơphế dêi vâi krâ nho\ng o kuăn pơlê dế trâm tơdroăng ki tơruih plâi kơbâng ki tá hâi ai troăng hơlâ rak ngăn, pro tơdjâk troh ki dâi le\m dêi kơdrum deăng. Kố cho tơdroăng ki tô tuăn tơdjuôm dêi hên rơpo\ng kuăn pơlê pêt kơphế. Ngế chêh hlá tơbeăng ki hmâ chêh ‘na tơdroăng kố ai chêh tối.

          Kơdrum kơphế dêi ngoh Kiều Trang, a thôn Tiến Cường, cheăm Quảng Tiến, tơring }ư\ Mgar hiăng krí xo châ 18 rơnó. Laga, rơnó mê hngê hơnăm ki lâi kơdrum kơphế xuân hlo tơdroăng ki tơruih plâi kơbâng la troh nôkố ngoh xuân tá hâi ai túa ki lâi vâ hbrâ mơdât. Ngoh Trang ăm ‘nâi, kơbố ki lâi hnê tiah lâi, á pro [ối tiô tiah mê, ngoh hiăng mơnúa pro hên túa, sap ing tơdroăng ki hơ’lêh phon rơvât tá troh tơdroăng ki xúa pơkeăng hoă hok la xuân ôh tá hlo tơ-[rê klâi: Apoăng rơnó mê hngê á hiăng choi phon, la ôh ti ‘nâi tiah lâi troh a tơdế rơnó mê hngê gá hmâ tơruih plâi. To lâi hơnăm hdrối mê hía nah ôh ti ‘nâi, á hmâ lăm troh a tíu ki vâi tê mơdró pơkeăng, vâi hnê tiah lâi á pro [ối tiah mê. Ngế ki kố tối ôh tá bê phon, ngế ki tá tối xua tơnêi [ă hên tơdroăng ki ê.

          Rơtế ối tung môi to thôn, kơdrum kơphế dêi rơpo\ng pôa Kiều Tre xuân trâm oâ hdrong môi tiah mê: Á ôh tá ‘nâi xua ing tơdroăng klâi mê kơphế á hmâ tơruih plâi. Tâng ối tơruih plâi môi tiah nôkố, kuăn pơlê ngin ki pêi chiâk pêi deăng kô kôm to hlâ xo, ôh tá ‘nâi pro tiah lâi, mê nôkố rơhêng vâ mâu khu ki hriăn ple\ng ‘na khoa hok hriăn ngăn ăm ngin túa ki vâ hbrâ mơdât pơreăng tơruih plâi.

          Ngoh Phạm Thanh Nhàn, ối a thôn Tiến Cường ăm ‘nâi, ôh ti xê to tơdroăng ki tơruih plâi, tung pơla tơdế rơnó mê hngê, kơdrum kơphế ối tro hên túa pơreăng mot kâ ‘nhiê. Vâi krâ nho\ng o ki pêi kơphế tung kơpong hiăng mơnúa ngăn hên túa la ôh tá hlo tơ-[rê klâi. Ngoh Nhàn rơhêng vâ châ mâu kih sư ngăn ‘na pêi chiâk pêi deăng tăng hlo troăng hơlâ vâ kum mâu ngế ki pêt kơphế hbrâ mơdât pơreăng kâ ‘nhiê, ‘mâi mơnhông kơdrum kơphế:Tơdế pơla rơnó mê hngê loăng kơphế hmâ tro pơreăng xông kâ ‘nhiê, môi tiah kâ ‘nhiê a tơkâng loăng [ă hên a tíu ki ê. Hmâ rêm hơnăm, á hmâ choi phon hưh cơ tung rơnó mê hngê, mê nôkố tơmâng rơkong hnê tối dêi mâu khu ki rơkê ple\ng hnê mơhnhôk tung pơla tơdế rơnó mê hngê a thế choi tơnôm phon hưh cơ lơ vô cơ. Tiah mê, kơ-êng mâu khu ki rơkê ple\ng, tiah mê tro há, lơ ôh?

          Tơdroăng ki kơphế tơruih plâi hmâ hlo hên h^n a kơdrum kơphế ôh ti xê to a Daklak mê a Lâm Đồng, Dak Nông [ă Gialai [ă a hên kong pơlê ki ê, pro hên kuăn pơlê ki pêi chiâk pêi deăng tô tuăn ‘na ki dâi le\m dêi kloăng kơphế tung pơla rơnó la ngiâ kố ah kô kơdroh hên. Mơhé tá hâi ai kơxo# ki ăm ‘nâi nhên ‘na [ăng deăng kơphế a Tây Nguyên tro tơruih plâi la tiô tối tơbleăng dêi hên ngế ki pêt kơphế, kơlo ki tơruih plâi mơni kô hên tâ tâng vâ pơchông [ă mâu hơnăm hdrối mê hía nah.

          Tiô mơnhên tối dêi Tíu xiâm Khoa hok kih thua#t pêi chiâk pêi deăng pêt kong Tây Nguyên, ai hên xiâm kối khoh chiâng pro kơphế tro tơruih plâi, mơni xua pơla xông kân, kơ’muăn plâi tung môi kơpâu, athế tơruih iâ, tơruih plâi xua oâ hdrong kâ ‘nhiê xua ôh tá bê trếo kơhiâm. Klêi kơ’nâi séa ngăn a kơdrum kơphế tung kong pơlê Daklak, xiâm kối khoh chiâng tơruih plâi cho xua ôh tá bê trếo kơhiâm, rơvât phon ôh tá tơ’mô. Môi xiâm kối ki ê nếo kơphế tro tơruih plâi cho xua tung pơla lo reăng trâm kong tô mơdrăng ton sap ing apoăng hơnăm troh mơ’nui khế 6. Kố cho tơdroăng ki tơ’lêi hlâu vâ oâ hdrong xông kâ ‘nhiê. Laga, troh rơnó kơ’muăn plâi mê kơphế pơtối ai plâi kơbâng tro pơreăng rơbông a tơxui [ă hnối tơruih. Xua mê, vâ kơdroh iâ tơdroăng ki tơruih plâi, kal ai tu\m mâu trếo kơhiâm [ă xing xoăng ăm tô mâ hâi ăm gá tơtro [ă tơdroăng ki xông kân dêi loăng, vâ loăng păn roăng plâi, rế pro ai tu\m tơdroăng ki xông rơdêi ăm hơnăm ki pơtối.

          Ô vâi krâ nho\ng o [ă pú hmâ! Pơla tơdế rơnó mêi cho rôh ki xông rơdêi má môi dêi loăng kơphế, loăng huăn hên rơdêi mâu tơkâng [ă plâi re\ng kân piê. Pơla kố, xuân hlo plâi kơbâng tơruih a mâu kơdrum kơphế vâi krâ nho\ng o tô tuăn xua ga tơdjâk kân troh plâi kơphế ki mê ah. Hlo kuăn pơlê tô tuăn [ă vâ tối nhên mâu tơdroăng ki vâi krâ nho\ng o tô tuăn mê, ngế chêh hlá tơbeăng ‘na tơdroăng kố hiăng tơpui [ă pôa Đào Hữu Hiền-thak sih  ngăn ‘na chiâk deăng  - Cheăng tung {ơrô khoa hok kih thuât ngăn ‘na chiâk deăng pêt kong Tây Nguyên. 

          Êng:  Ki xiâm ing lâi kô ai tơdroăng plâi kơphế tơruih a tơdế rơnó mêi ô thak sih?

          Đào Hữu Hiền: Tâng rơvât phon ôh tá tơdâng tơ’mô tro mê kô tơruih plâi lơ ai mâu pơreăng kâ ‘nhiê, ‘na hía ai ôa rơbông kâ ‘nhiê kô tơdjâk pro chiâng tơruih plâi. Pin thế tơtro\ng, a tơdế rơnó mêi, tâng plâi hiăng kân tơ’mô drêng mê ki xiâm plâi tơruih mơni xua loăng ôh tá ai trếo kơhiâm vâ bê mơ’rêh dêi plâi, tâng tơxui plâi hên luâ râ gá kô tơruih há. Tâng rơvât phon ôh tá bê mâu nguyên tối vi lươ\ng môi tiah Bo, Magie, Silic mê xuân tơruih plâi há. 

          Êng: Môi tiah thak sih nếo tơpui tono, môi tung mâu ki xiâm pro tơruih plâi xua pro tơdâng tơ’mô trếo kơhiâm hâi teăm tơtro. Tiah mê xua mâu túa phon rơvât ki lâi vâ tơ’nôm trếo kơhiâm ăm kơdrum kơphế?

          Đào Hữu Hiền: Ai mâu túa phon thế rơvât cho phon ki tơmôi túa, tung mê, ai, phon môi túa ai phon SA (sulfat), Urea, phon lân, Kali. Má péa, teăng ôh tá rơvât tơmôi túa phon kô chiâng rơvât phon NPK. Drêng rơvât phon NPK tung rơnó mêi lơ rơnó mêi klâ tơ’mô rơvât 3 hdroh, [ă malối, kal thế kơdroh ki ôh tá ai nguyên tố trung vi lươ\ng thế rah mâu phân hiăng hlo vâi tê ai tu\m trếo trung vi lươ\ng [ă nguyên tố Bo, lơ rơvât túa phon 16-7-17-13S, ai nguyên tố Magie [ă Silic [ă hnối tơ’nôm mâu nguyên tố trung vi lươ\ng mê kô kum kơdrum kơphế ai pơxúa [ă tơniăn.

          Êng: Phon ki rơvât mê hên iâ gá to lâi vâ bê rơvât ăm dêi kơdrum tung pơla rơnó kố ô thak sih?

          Đào Hữu Hiền: Ngin hmâ hnê tối, phon NPK mê pó vâi krâ nho\ng thế rơvât ki hên iâ gá xap 1,8 ta#n troh 2,5 troh 2,7 tấn tung môi hectar [ă malối ngăn tiô kô kơdrum loăng phon ki rơvât kô tơtro. {ă ngin hiăng hnê tối ăm vâi krâ nho\ng o thế rơvât 3 hdroh apoăng rơnó [ă tơdế [ă mơ’nui rơnó mêi vâ rơvât phon ăm tơtro.

          Êng: Kih thuât rơvât phon pơla kố thế pêi pro mâu tơdroăng klâi ô thak sih?

          Đào Hữu Hiền: Hdrối rơvât phon, vâi krâ nho\ng o thế khuih tah hlá pêi kơpêng . Rơvât phon ôh tá xê rơvât a xiâm hlối mê thế rơvât tiô kơtơkâng lá troh dâng lâi rơvata troh dâng mê. Vâ pơxúa phon ki rơvât mê, loăng kô châ hrik phon, klêi rơvât thế xo ‘nêk po kơđu, vâ phon pôi tá lo tiô hyôh, ah chiâng hía trếo ki kơniâm.

          Êng: Hôm mơnê kô thak sih hiăng hnê tối ăm vâi krâ nho\ng o túa rak ngăn kơdrum kơphế .

Gương prếi Katarina nga tơplôu