VOV4.Sêdang - Mâu hơnăm achê pơla kố, tiu châ ngăn cho hdrê ki pro pơxúa ăm tơdroăng cheăng kâ a kong pơlê Dak Lak. Malối, tiu ối châ ngăn cho môi tung mâu hdrê pêt ki xiâm kum hên rơpo\ng, tung mê ai hên rơpo\ng hdroâng kuăn ngo a tíu kố mơ-eăm tơkâ hluâ hluăn ing kơtiê. Hương Lý, ngế chêh hlá tơbeăng cheăng tung Rơ’jiu Việt Nam a Tây Nguyên ai chêh tối ‘na mâu tơdroăng mê.

Rơpo\ng pôa Y Toan Mlô, ối a cheăm Ea Hu, tơring }ư\ Kuin, mâu hơnăm achê kố hiăng ôh tá ai xếo tơdroăng ki athế tí tăng kế kâ ăm hâi kố, măng tá, tơdroăng rêh ối dêi rơpo\ng pôa hiăng hơ’lêh khât sap ing hâi pôa ‘nâi pêt tiu. Hngêi le#m rơdâ lối 150 met karê, châ mơjiâng pro hngêi môi tiah mê xuân kơnôm ing kơxo# liăn ki kơd^ng sap ing tơdroăng ki tê tiu rêm hơnăm. Cho môi ngế hdroâng kuăn Rơđế la kơnôm ing kơhnâ pêi cheăng kâ, chiu pá ‘na tơdroăng ki hriâm [ối kih thuât pôa hiăng re#ng xúa kih thuât pêt tiu a trăng loăng ki ối drêh dâi le#m, plâi kơtốu hên, kơdrum tiu dêi rơpo\ng pôa châ krí xo hên. Hơnăm 2014, kơdrum tiu ki ai 1 rơpâu xiâm dêi pôa krí châ 4 ta#n tiu kloăng. {ă ki tơdroăng ki dâi le#m kố, kơdrum tiu dêi rơpo\ng pôa tơkâ hluâ hên kơdrum tiu dêi mâu rơpo\ng ki ê tung kơpong. Pôa Y Toan ăm ‘nâi: Hơnăm 2000 nah rơpo\ng á pêt 200 xiâm tiu xua ôh tá ai liăn, klêi mê, pêt tơ’nôm iâ rêm hơnăm sao ing 200 troh 300 xiâm. Sap ing rôh pêt tiu mê troh nôkố, pêi lo liăn dêi rơpo\ng xuân chía tơniăn, xuân châ roê mâu kế tơmeăm xúa tung rơpo\ng hngêi, tơdroăng rêh ối hiăng chía tơniăn, kuăn ‘ne#ng châ hriâm tâp. Tâng vâ pơchông [ă hdrối mê nôkố hiăng chía tơniăn khât.

{ă rơpo\ng jâ H’Nhơn Niê, ối a [uôn Ea Kmat, cheăm Hòa Đông, tơring Krông Pa] kơxái tiu hdrê loăng tơdroăng ki kum rơpo\ng châ hluăn ing kơtiê. Hơnăm 2001, kơnôm ing kơxo# liăn to\ng kum dêi rêm râ khu, jâ khên tơnôu pêt 200 xiâm tiu vâ hơ’lêh tơdroăng cheăng kâ tung rơpo\ng hngêi. Tơkâ hluâ mâu hơnăm ki pá puât, troh nôkố, rơpo\ng jâ ôh tá xê to hluăn ing kơtiê mê ối po rơdâ pêt kơ’nôm 500 xiâm tiu dế ối tung pơla hơnăm krí xo [ă 400 xiâm dế pơxiâm châ 2 hơnăm. Pák^ng mê, jâ ối ai kơxo# liăn vâ păn tơ’nôm chu, ro [ă hên tơmeăm ki ê. Pêi lo liăn rêm hơnăm vâ chê 300 rơtuh. Jâ H’Nhơn Niê tối: Hdrối nah, tơdroăng ki pêt tiu tá hâi ‘nâi, nôkố hiăng ‘nâi tiô [ối mâu ngoh nâ mơngế Xuăn [ă xuân châ tơnêi têa pro tơ’lêi hlâu ăm mung liăn vâ mơnhông mơdêk cheăng kâ rêh ối, tơniăn. Ai kơxo# liăn, mê á pêt tiu [ă trăng ximong, ai tơ’nôm liăn vâ păn chu, păn ro [ă roê xiâm trăng ximong pêt tiu.

Rơpo\ng Y Toan prếi rơpo\ng jâ H’Nhơn bu 2 tung hên rơpo\ng hdroâng kuăn ngo a kong pơlê Dak Lak ai tơdroăng rêh ối tơniăn sap ing tơdroăng ki pêt tiu. ‘Na tơring }ư\ Kuin, Ea Hleo, Krông Năng, mâu tơring ki pêt hên tiu dêi kong pơlê Dak Lak, drô péa pâ troăng ki mot tung thôn, mot tung pơlê, hlo rế hía rế hên toăng hngêi ki châ mơjiâng pro le\m, pro a k^ng hngêi xo\n dêi hdroâng kuăn tung mâu kơdrum tiu ki drêh ngiât. Pôa Nguyễn Văn Khôi, kăn pơkuâ [ơrô ngăn pêi chiâk pêi deăng tơring }ư\ Kuin ăm ‘nâi: {ă tơdroăng ki tơ’lêi tung tơdroăng pêt tiu, mê a tơring kố ki hên hngêi ki lâi xuân pêt tiu, hngêi ki pêt iâ hlái ai to lâi hr^ng xiâm, hên lối rơpâu xiâm. Hên kuăn pơlê, malối cho hdroâng kuăn ngo Rơđế hiăng kro mơdro\ng sap ing hdrê tiu. Pơlê, cheăm sap ing kố xuân hiăng kro mơdro\ng tâ kơ’nôm ing pêt tiu: Tung pơla hdrối kố nah, hdrê xiâm tiu ki châ pêt hên cho ing mâu nho\ng o Xuăn, sap ing 10 hơnăm vêh ngi kố, kuăn pơlê hdroâng kuăn ngo hên to mâu rơpo\ng ki pêt tiu, la iâ tâ, la rơpo\ng hdroâng kuăn ngo ai troh 2000 xiâm xuân to lâi hr^ng xiâm veăng kum kơdroh tah kơklêa kơtiê xơpá kơpong hdroâng kuăn ngo.

Tung tơdroăng ki pêt tơmeăm dêi kơvâ pêi chiâk pêi deăng kong pơlê Dak Lak, tiu châ ngăn cho môi tung mâu hdrê ki xiâm kum kuăn pơlê kơdroh tah hrâ mơnguâ kơtiê xơpá. {ă ivá mơ-eăm dêi tơná [ă tơdroăng to\ng kum kih thuât pêi chiâk pêi deăng sap ing mâu khu râ ho#i, hên vâi krâ nho\ng o hdroâng kuăn ngo hiăng mơ-eăm hluăn ing kơtiê pro kro mơdro\ng ăm rơpo\ng [ă pơlê, cheăm.

Ô vâi krâ nho\ng o [ă pú hmâ! Krí, ‘măn tiu klêi rôh pin krí cho mâu tơdroăng hmâ ki vâi krâ nho\ng o xuân hmâ pêi pro sap ing nah. La vâ kơdroh ki tro lu\p mâu tơdroăng pêi pro ki ôh tá pơxúa dêi tơdroăng krí ‘măn troh tơdroăng ki dâi le\m lơ ôh dêi kơdrum loăng, xuân kơdroh ki lu\p tung krí xo [ă têng rôh apoăng pó vâi krâ nho\ng o athế pêi pro mâu kih thuât. Vâ vâi krâ nho\ng o [ă pú hmâ ai tơ’nôm tơdroăng ki rơkê ple\ng ‘na krí xo ‘măn rak ngăn tiu, hâi kố, Tie#n sih Trương Hồng, kăn pho\ cheăng tung Khu xiâm khoa hok, kih thuât pêi chiâk deăng pêt kong Tây Nguyên hnê mơhno ăm vâi krâ nho\ng o [ă pú hmâ kih thuât krí ‘măn tiu, klêi krí. Pó vâi krâ nho\ng o kô tơmâng.

Êng: Ô pôa! Tơdroăng krí tiu ôh tá dâi gá ôh tá tơdjâk ti lâi troh plâi [ă ki le\m lơ ôh dêi kơdrum tiu?

Tie#n sih Trương Hồng: Tâng pin krí ôh tá tro tơdroăng kô pro kơxái tiu tơdjâk [ă kô tơ’lêi kơtê kơxái, hveăng, tơruih hlá, tiu kô ôh tá ai ivá vâ rơdêi, xua mê kô tơdjâk troh tơdroăng lo reăng kơ’muăn plâi xo ah hmôi. Pak^ng krí tiu re\ng luâ râ, tiu hâi teăm kêi, tơkéa vâ tối hâi tum khât, xua mê kô tơdjâk troh ivá rơdêi ai plâi hên lơ ôh, môi tiah kô kơdroh ivá lo reăng kơ’muăn plâi, ki hăng lơ ôh dêi tiu, têa rơmâ tung tiu kô kơdroh.    

Êng: Tiah mê tung pơla krí vâ kơdrum tiu kơtóu plâi hên xo ah hmôi, mê rôh ki apoăng krí pin thế hbrâ ki klâi [ă thế tơtro\ng tơdroăng klâi.

Tie#n sih Trương Hồng: Hbrâ ‘na tơdroăng krí xo ăm tơtro mê kơdrum loăng pin kô ôh tá tơdjâk troh ivá, xua mê ôh tá tơdjâk troh ki lo reăng kơ’muăn plâi ăm mâu hơnăm kơ’nâi ah. Xua mê, pin thế tơtro\ng hmâ hlo vâi krâ nho\ng o nôkố pêt tiu [ă trăng drêh hên tâ, xua mê drêng pin hbrâ vâ krí thế hbrâ mâu tơmeăm vâ krí, akố vâ tối cho kông. Drêng pin xo kông vâ hếo thế tơtro\ng, pin athế ‘măn kông môi tiah lâi gá tro vâ pôi tá tơdjâk troh loăng tiu, pôi tá hmếo pơ ‘măn ulâi vâ, [ă malối pôi tá ‘măn hgông tro a kơxái tiu, kô tơdjâk troh hveăng [ă ruih hlá. Má 2, vâi krâ nho\ng o thế pơkâ tro tíu ki plâi tiu hiăng vâ kân. Tơkéa vâ tối, drêng pin tiê ngăn kloăng tiu hiăng kơtô mê hiăng hôm vâ krí, tâng rơpâ pin pôi tá krí. Tâng krí ngăn tiô kô troăng tơná vâ rah hâi chôu krí ăm tơtro. Tâng têng, uâ mơdiê tiu prăng mê pó xuân chiâng krí tiu hdrối vâ troh rơnó hiăng kêi. Tâng pin têng uâ mơdiê tiu pu\m, mê pin thế krí kôm tiu hiăng tum khât, tiah mê pin kô tơ’lêi vâ tah kơtôu. ‘Na krí plâi ối ‘miê la hiăng kêi, mê pin thế tâm tung têa mê nếo lo\ng tah kơtôu. Drêng krí, pó vâi krâ nho\ng o thế tơtro\ng pôi tá toi kơxái tiu. Drêng tro toi tiah mê kô pro tơhnêi hveăng ki le\m vâ rơdêi [ă drêng tơhnêi tơkâng ki le\m vâ xông rơdêi kô tơdjâk troh tơdroăng lo reăng kơ’muăn plâi xo ah hmôi [ă tơruih hlá hên kô pro tiu ôh tá ai ivá, xua mê, drêng krí pin thế xo péa pâ xiâm hơ’ngrăng ko\ng tiê hnêi tơrêm kơpâu. Pak^ng mê, drêng krí pin thế po văng krúa kơdrum deăng, hnêi tah mâu hveăng ki ‘mêi, ki ai hdrong kâ ‘nhiê vâ ăm kơxái tiu tơku\m trếo kơhiâm vâ che#m mơ’rêh dêi mâu hveăng ki u -ối, xua mê gá kô lo reăng kơ’muăn plâi le\m [ă kô tơngah châ xo hên xôh kơ’nâi.

Êng: Kơ’nâi krí pin thế têng ‘măn môi tiah lâi vâ kơdroh ki lu\p xua tơdjâk troh kloăng tiu?

Tie#n sih Trương Hồng: Pin hiăng klêi têng klâ ’măn kloăng ga, klâ ‘măn kloăng gá hdrối ‘nôi mê nếo têng ngăn tiô kơ tơrêm rơpo\ng hngêi. Drêng têng, pin thế tơtro\ng têng a plông ximong lơ a [aih, pin pôi tá têng a plông tơnêi tâng têng a tơ’nêi kô tơdjâk troh kloăng tiu. Drêng têng pôi tá ăm mâu í pêap lơ chó miếo chuâ hblâk tung plông têng, Drêng hiăng klêi têng pin thế têng ăm i khăng [ă ki ối hngiú châ 12- 12,5 đo# C klêi mê pin nếo ‘măn. Tâng têng lối khăng kô kơdroh ki pơxúa, ki tro tâ thế têng khi khăng kơchoh gá sap ing 12 troh 12,5 đo# C. Pó vâi krâ nho\ng o thế tơtro\ng, drêng pin tâ ‘măn, lơ tâ lăm tê ah pin thế tâ tung kơxâk ki krúa, pôi tá tâ tung mâu kơxâk ki hiăng tâ phon hdrối nah lơ kơxâk ki tâ mâu kế xú u\m ah lơ pro kloăng tiu chiâng xú ‘mêi. Drêng tâ tung kơxâk ‘măn tung hnôu, hnôu ki mê thế bâ phuâng [ă tro tâ thế ai lêk [alet a kơdâm vâ mơdât ki kơtăn pơla ngâ kơxâk [ă hnôu ‘măn mê vâ tiu pôi tá hrik ki hngiâm kơchoh ah lơ chiâng tơdjâk troh kloăng tiu xo ah hmôi.

Êng: Hôm mơnê kô pôa