Idrâp chêng koăng pá kơdâm xiâm loăng kân hiăng ton hơnăm ngiât lĕm a Plông kân 10/3 kong pơlê Dak Lak. Tơdrá kơhnhon xuăng rơmuô̆n ƀă tơdrá rơhdruê ro tơniâ ai ivá mơhnhôk pro kuăn pơlê ƀă tơmối prôk tơkâ hluâ pơrá pơtê chêng vâ ngăn, vâ tơmâng. Jâ Nguyễn Thị Oanh, tơmối troh ing Nam Định ai tối:

‘’Troh akố xah hêi trâm mơđah tôu chêng tŏn koăng Tây Nguyên xua mê á troh ngăn hlối. Chêng koăng Tây Nguyên cho má môi. Chêng koăng Tây Nguyên drêng lâi xuân ai idrâp chuât tơniâ ro’’.

Ôh tá xê krê a Plông kân 10 khế 3, tung rêm roh leh, têt, hên kơpong ôm hyô a Dak Lak pơrá tơkŭm po mâu tơdroăng khôi túa lĕm tro ‘na ngê̆ thuât pơtroh pêng păm khôi túa lĕm tro Tây Nguyên, môi tiah: trâm mâ mơđah tơbleăng chêng koăng, pro prôa ting ning, ôu drôu xiâm, pế pơchên kơchâi kâ dêi mâu hdroâng kuăn ngo... pro ăm tơmối mâu tơdroăng châ tâ ki má môi. Ngoh Lý Thế Quân, tơmối a Pơlê kong kân Hồ Chí Minh hâk vâ ƀă tơdroăng mơđah tơbleăng prôa tơnĭng ƀă klŏng put hdroâng kuăn ngo drêng troh Troăng kơxop mơ-éa ‘na kơphế Ƀuôn Ma Thuột.

‘’Á hlo cho tơdroăng mơđah tơbleăng tơvât dêi pó pơla mâu tơdroăng rơhdruê, xah tôu prôa pro chiâng rơ-eăng ro, mơhno khôi túa lĕm tro kơpong hlo inhên, ki rơkêng vâ tối cho khôi túa lĕm tro dêi mơngế Rơđế. Ing mâu rơkong rơhdruê ki ki má môi cho mâu rơkong rơhdruê mâu ngế ki rơhdruê cho rơdêi, chuât xơtó, têi, cho mơhno tối ‘na ngo ngối, kong kế. Tơdroăng kố ăm hlo a mâu tíu ki ê ti ai ôh’’.

Ôh tá xê to tơmối ôm hyô ing mâu kong pơlê ki ê mê cho mâu kuăn pơlê dế rêh ối a Dak Lak xuân tâ ki phiu ro ƀă mâu tơdroăng khôi túa lĕm tro ngê̆ thuât pêng păm khôi túa lĕm tro Tây Nguyên. Nâ Trần Thị Đan Phương, ối a bêng Tân Lập hâk ro mâu tơdroăng ki mâ hlo tuăn tâng:

‘’A Ƀuôn Ma Thuột ôh tá ƀĕng ê rơtâ tá pin cho hên tơdroăng ki lĕm ro môi tiah mê. Pói vâ kong pơlê Dak Lak kô ai mâu tơdroăng pêi ki lĕm môi tiah mê hên tâ mê nếo ăm hên rơpŏng ki vâ châ tâ châ hlo tơ’nôm mê tâ phiu niu, hơniâp ro’’.

Kơdró khôi túa lĕm tro dêi mâu hdroâng kuăn ngo cho tíu ki rơdêi mơjiâng tơdroăng ki krê dêi ôm hyô Dak Lak. Xúa mâu tơdroăng ki tơ’lêi hlâu mê, mâu tíu cheăng a kong pơlê kố xuân khên tơnôu mơjiâng mâu tơdroăng ki châ tâ, châ hlo vâ mơhnhôk vâ râng chêng tơmối ƀă mâu tơdroăng khôi túa lĕm tro pêng păm mơngiơk khôi túa lĕm tro hdroâng kuăn ngo.

Vâ tíu khôi túa lĕm tro chêng koăng Tây Nguyên – tơmeăm ki má môi ‘na khôi túa lĕm tro ‘na hiâm mơno dêi kuăn mơngế châ pơtối mơnhông, pro tơmối hâk vâ tơmâng ngăn, mâu hơnăm hiăng hluâ, kong pơlê Dak Lak hiăng pơtối tơkŭm po hên lâm hnê chêng koăng, kơhnhon xuăng... ăm vâi droh rơtăm phô̆m xông kân a mâu pơlê. Ôh tá xê to hriâm tơdroăng ki tôu chêng koăng, prôa, têng nêng, klŏng put, mâu vâi o ối châ pro ăm hâk vâ hriâm vâ hlê plĕng hên tâ ƀă thăm hâk vâ kế tơmeăm kơnía git phá tơ-ê dêi hdroâng kuăn ngo pin.

Plâ môi khế hiăng hluâ, a rêm kơxo má, hngêi khôi túa lĕm tro pơlê pơla a ƀuôn Kmrơng Prŏng B, kong pơlê Dak Lak idrâp chuât chêng koăng rơkong tó, rơkong tơpui. Vâ chê 30 droh rơtăm phô̆m xông kân drêng châ ngê̆ nhân hnê tôu chêng koăng, ing túa rơkê tơtro ki xiâm troh mâu túa ki rơkê trâu tôu chêng hlái, chêng kơlá lơ pơtâp mơđah tơbleăng môi ƀai chêng ki tŭm. Veăng mơhriâm a lâm ki kố, o Y Thiên Niê môi tiah hlê plĕng hên tâ ‘na hdroâng kuăn ngo tơná:

“Apoăng hriâm tá hâi hmâ, tá hâi ‘nâi, châ thái hnê hên, rơnêu tíu ki ôh tá tro xua mê nôkố ngin o tôu chêng hiăng tro hên tâ. Lâm ngin o phiu ro drêng châ thái hnê mơhno môi tiah mê’’.

Tiô pôa Y Wih Êban, Kăn pơkuâ hnê ngăn Chi ƀô̆ ƀuôn Kmrơng Prŏng B, lâm hnê tôu chêng koăng cho tá hiâm mơno dêi hên ngế. Hơnăm kố lâm mơhnhôk kơdrâm droh rơtăm veăng hiăng châ tơƀrê.

“Po lâm kố kăn ƀô̆ dêi pơlê phiu ro ‘nâng, hlo mâu cháu, mâu muăn tá hiâm mơno hâk vâ, sôk ro, hên muăn ôh tá ối tung inâi hriâm laga hiăng troh hriâm xêh. Nôkố cho châ tơƀrê ‘nâng. Xua mê, mơ-eăm hnê hên tâ mê nếo, ôh tá krê to lâm kố mê hơnăm ah ai tiah kố mê á tơrŭm pêi ăm i lĕm tro tâ mê nếo’’.

Tơdrêng amê ƀă lâm hnê tŏn chêng a ƀuôn Kmrơng Prŏng B, ối ai môi to lâm hnê xuân tơkŭm po a ƀuôn Akŏ Siêr, bêng Buôn Ma Thuột. Rơtế ƀă hnê tŏn chêng, cho 2 lâm hnê kơhnhon xuăng ăm mâu ngế ki hriâm cho kơdrâi a 6 to ƀuôn ối tung Buôn Ma Thuột. Mâu lâm hnê tŏn chêng koăng ƀă xuăng po hnê sap ing hơnăm 2019 nah troh nôkố, hiăng tơ’mot lối hrĭng ngế mâu droh rơtăm, phô̆m vâ xông kân veăng hriâm, ing mê pơtối mơnhông ƀă “rak vế” vâ mâu rơxông ối nếo cho hdroâng kuăn ngo tơ’nôm hâk vâ túa lĕm tro khôi hmâ.

Hmâ ƀă tơdroăng ki hnê tŏn chêng koăng tung hên hơnăm hdrối, ngê̆ nhân ơu tú Y Hiu Niê Kdăm, a ƀuôn MDuk, tối, tơdroăng ki pôa hâk vâ má môi cho pro tiah lâi hnê ăm rĕng hlê, tơ’lêi pâ ăm mâu droh rơtăm. Vâ maluâ lăm ulâi mê mâu vâi muăn xuân hlê ‘na chêng koăng ƀă veăng tung đô̆i ki tŏn chêng koăng tiô túa ki tro má môi.

“Hnê mâu tơdroăng ki klâi ki tơná ‘nâi ‘na mâu túa ki tơ’lêi hlâu má môi dêi chêng koăng, tá mâu tơdroăng klâi ki lĕm tro dêi gá, tá lâm mâu vâi kơnốu lâm vâi kơdrâi a rêm rôh rơnó pơtê hriâm môi tiah mê á hlo gá ai pơxúa khât, pêi pro châ mâu tơdroăng pơkâ rak vế túa lĕm tro dêi kuăn pơlê hdroâng kuăn ngo Rơđế. Vâi krâ tung pơlê amê vâi hlo ki kal, hâk tơngăm ƀă mâu khôi túa lĕm tro dêi hdroâng kuăn ngo tơná, ‘mâi mơnhông mâu tơdroăng rơkâu xối po mơdĭng, vâi chôu vế xiâm kối, mâu ki klâi ki kơnía dêi chal krâ ki pâ pôa ‘măn ăm”.

Ƀă mâu droh rơtăm, mâu phô̆m vâ xông kân veăng hriâm tŏn chêng koăng, rêm rôh troh a lâm cho mâu chôu hriâm ki hơniâp ro xua mâu vâi o châ tăng ‘nâi ‘na tơdroăng túa lĕm tro dêi pôa pâ, hlê ƀă tŏn mâu túa proâ ki hơniâp ro dêi hdroâng kuăn ngo tơná. Ƀă mâu ngê̆ nhân Rơđế, tơdroăng ki hnê tŏn mâu proâ chal krâ cho túa ki vâi pro kông tơdjêp vâ idrâp chêng, idrâp khiê̆n, rơkong hơdruê ƀă hên ki ê pơtối châ chuât rơtế ƀă ngo ngối Tây Nguyên.

Pin hiăng klêi tâng tơdroăng ki hlŭm (buôt čhôč) ƀă hơdruê kưt xua pôa Y Dhin Niê, ối krếo cho Pâ Ruih, ối a ƀuôn Triă, cheăm Ea Tul, kong pơlê Dak lak ki hơdruê ƀă hlŭm. Ngoh cho ngế hơnăm ối nếo-ngế ki preăng ai mơngế ối chiâng rơngê rơngối dêi hdrông Rơđế, ‘nâi mơjiâng pro rơvŏng hlŭm tiô khôi hmâ dêi mơngế Rơđế. Ngoh Y Dhin ai tối tiah kố, rơvŏng hlŭm ôh ta xê to klŏng phêa ki tiah hmâ, mê ối cho tơdroăng ki mơhno túa lĕm tro, kal athế ai tơdroăng ki rơkê plĕng ƀă ‘nâi nhên tơdrá ga chuât ti lâi. Tâng rơxông nếo ôh ta vâ mơhriâm, ôh tá vâ rak vế, mê mâu tơdrá ki chuât ing rơvŏng hlŭm, ing tơdroăng hơdruê kưt, eirei, kô hía lôi tâi tâng.

“Hên ngế tơmiât mơjiâng pro rơvŏng ga hlâu, la ki păng ‘nâng ôh tá xê ngế ki lâi xuân chiâng vâ pro, xua ga, kal ai tuăn ki tơmâng rơkê plĕng khât. Nôkố, tung pơlê cheăm, mâu vâi krâ ki hiăng hên hơnăm hiăng pơtối prôk hơngế, ƀă mâu vâi rơxông nếo nôkố, prêăng ai mơngế vâ mơhriâm, bu môi ngế á tê ki chiâng pro mâu rơvŏng hlŭm, prôa dêi kuăn ngo. Á kô pơtối hnê ăm dêi kuăn cháu túa pro rơvŏng hlŭm vâ khôi túa, vêa vong ki lĕm tro dêi hdroâng kuăn ngo tơná ôh tá tro hía, ôh tá tro piu hiât.”

Pá kơdâm hngêi trá xŏn a ƀuôn Phơng, cheăm Ea Tul, kong pơlê Dak Lak, pôa Y Khĭm Niê Siêng hnê ăm vâi o, vâi muăn ‘na túa tôu chêng, hơ’muăn tối ăm vâi hdrêng ‘na mâu tơdroăng leh mơdĭng ki hơniâp ro, ‘na ki pơxúa dêi tơrêm idrâp chuât. Ƀă pôa, rêm rơ-rêk chêng cho môi rơkong vê hnê tối khôi túa Rơđế bu rêh ối drêng châ hnê tối. Pôa tôu tuăn khât drêng hlo vâi rơxông nếo nôkố hiăng hơngế ing idrâp chêng, xua mê, pôa khoh kơhnâ mơ-eăm khât tung tơdroăng hnê tối ăm rơxông nếo.

“Chêng cho tơmeăm ki ôh ta păng lôi tung tơdroăng rêh ối dêi pơlê pơla hdroâng mơngế Rơđế. Chêng vâi hmâ dâi tung mâu roh rơkâu xối xeăng ki kal, môi tiah tĭng kâ báu nếo, roh kơnăng kiâ (ai tá hơkâ ki vâi tôu), tĭng rơkâu ivá ăm mơngế ki vâi hmâ pleăng ƀă dêi kơpôu, ro lơ a mâu hâi tĭng kâ báu nếo ƀă hên mâu tơdroăng mơdĭng ki ê.  Idrâp dêi chêng koăng ga hiăng ối achê ƀă khôi túa, tơlá, tuăn loi tơngah dêi pơlê pơla. Chêng ôh ta păng lôi ing tơdroăng rêh ối dêi pơlê pơla. Xua ti mê, tâng mâu vâi rơxông nếo tung pơlê ta hâi ‘nâi, mê ngin cho mâu ngế ki prôk djâ troăng ahdrối, athế pôu râng hnoăng cheăng hnê ‘măn ăm kuăn cháu, ôh tá piu hiât mâu khôi túa, vêa vong dêi nou pâ, jâ nôa hiăng hnê ‘măn ăm.”

Rơtế hâk git ƀă tơdroăng ki mơjiâng pro rơvŏng hlŭm, prôa dêi kuăn ngo, pôa Y Lương Niê, ối krếo cho Pôa Thun, ối a Ƀuôn Triă, cheăm Ea Tul, kong pơlê Dak Lak hiăng hmâ ƀă tơdroăng hlŭm khiê̆n, nâl Rơđế tối dêi cho đĭng năm. Ing mâu tơdroăng ki hơ’nêng hơ’no dêi hâi măng kơnăng kiâ troh a roh ki hơniâp ro, krip krih dêi leh mơdĭng, pôa ối tôu tuăn ó khât tung tơdroăng hnê tối ăm kuăn cháu vâ rơxông nếo ối chiâng dâi đĭng năm chuât xơtó đi đo tung pơlê pơla.

“Ton nah, khiê̆n đĭng năm bu hmâ xúa tung tơdroăng ki kơnăng kiâ. Nôkố, ga xuân ối chuât xơtó tung hên hâi leh mơdĭng dêi pơlê pơla. Vâ rak vế khôi túa, vêa vong lĕm tro kố, tơdroăng ki kal má môi mê rơxông nếo athế mơhriâm ƀă pơtối rak vế tơmeăm, tơdroăng vâi krâ hiăng ‘măn ăm nah.”

Ing idrâp rơvŏng hlŭm ki chuât tơniâ, rơ-rêk ki hơniâp ro, troh a tơdrá dêi khiê̆n đing năm ki ro rih ƀă hên mâu tơdroăng ki ê, mâu vâi krâ ki rơkê hdrông Rơđế a Dak lak dế kơdo mơ-eăm vâ mâu idrâp chuât ki kơnía git dêi kuăn ngo pơtối chuât chhâk hơngế đi đo tung pơlê pơla. Vâi kô pơtối rak vế tơdroăng ki hâk git ƀă pói rơhêng vâ chal rơxông nếo ‘nâi mơjo pâ, ‘nâi hriâm, rak vế dêi khôi túa, vêa vong hdroâng kuăn ngo tơná.