Mâu hơnăm achê pơla kố, Kơ koan teăng mâ rơ’jíu a Tây Nguyên – Rơ’jíu xiâm Việt Nam pêi pro hên Đề tài Khoa học, mê cho đề tài ki chêh tối 3 nâl hdroâng kuăn ngo K’Ho, Rơteăng, M’Nông hiăng chiâng tơmeăm khoăng ki vâ mơhno tối, tơbleăng hnê châ tơƀrê khât, ai pơxúa ƀă nâl dêi hdroâng kuăn ngo tơná, gum ăm khu rơxông nếo châ tơ’lêi, châ hlê plĕng tơdroăng ki rơkê plĕng, tơdrêng amê, veăng gum rak vế ƀă mơnhông ki kơnía git dêi nâl kuăn ngo.

Hâk tơngăm rơkong dêi jâ pôa tơná ing mâu tơdroăng ki tơpui mơ’no nâl kuăn ngo

Hiăng ai sap ing ton nah, radio hiăng chiâng môi ngế pú hmâ ƀă pôa Điều Nglơn, hdroâng M’Nông – Cho krâ pơlê, hdroâng M’Nông, hdrối nah cho kăn ƀô̆ cheăm Dak Ndrung, tơring Dak Song, kong pơlê Dak Nông (ton nah), nốkố cho cheăm Đức An, kong pơlê Lâm Đồng. ƀă pôa, châ tơmâng nâl M’Nông rêm hâi cho mâu chôu phut ki achê má môi vâ ‘mot tung khôi túa, vêa vong dêi hdroâng kuăn ngo tơná:

“Á hmâng nâl M’Nông tung Rơ’jíu xiâm Việt Nam hiăng ton, po radio châ hmâng dêi nâl kuăn ngo tơná. Châ hmâng mâu vâi krâ ki rơngê ting ting, châ tơmâng tơdroăng hơ’muăn, xôi kiâ, klêi mê, châ hmâng mâu tơdroăng nếo ai, châ pêi cheăng kâ, tơdroăng rêh ối pơlê pơla tung lâp luô ƀă nâl  M’Nông, á hâk tơngăm ƀă hơniâp ro khât, kơnôm ti mê, nâl tơpui dêi kuăn ngo pin ga ôh tá la lâi hía, mâu vâi hdrêng vâi ối châ tơmâng rơ’jíu ƀă phôn râng kŏng, a măng pơlê pơla. Á pói tơngah la ngiâ kố ah, ai hên túa ki vâ pêi pro vâ rak vế nâl tơpui dêi hdroâng kuăn ngo tơná, châ lân rơdâ mâu khôi túa ki lĕm tro nâl tơpui, chư chêh ki lĕm tro vâ kuăn ‘nĕng, cháu cháu ôh tá piu, lơ hiât”.

Tơdroăng ki vâ hmâng rơkong dêi nâl kuăn ngo tơná ing radio ôh ta xê to ƀă mâu vâi krâ ki hên hơnăm, trối Điều Nglơn, ối a Lâm Đồng, mê tá mâu vâi hdrêng ki hơnăm ối nếo. Nâ Y Đuynh, hdroâng mơngế Rơteăng cho môi ngế hơnăm ối nếo ối a ƀuôn Hring, cheăm Čư Mgar, kong pơlê Dak Lak tối ăm ngin ‘nâi, mâu tơdroăng ki tơpui nâl Rơteăng ôh tá xê to tối mâu tơdroăng ki nếo ai, mê ối gum ăm vâi krâ-nhŏng o, vâi rơxông nếo ‘na túa pêi chiâk pêi deăng, ai pơxúa păng ‘nâng. Đi đo hmâ tơmâng Rơ’jíu Việt Nam ƀă phôn râng kŏng, nâ Y Đuynh ai tối: hyôh ki mơ’no tơpui nâl Rơteăng châ tơmâng a pơlê ga tơleăng ‘nâng, mâu vâi ngoh nâ ki tơpui pơchuât tung Rơ’jíu tơpui tơdroăng ki klâi xuân rĕng châ ‘nâi plĕng khât.

Tung pơla mê, kuăn pơlê ối a thôn Long Giôn, cheăm Dục Nông, kong pơlê Quảng Ngãi hâk vâ tơmâng ‘nâng mâu tơdroăng rơngê, ting ting, ayŏ, ding duôt Rơteăng vâ ing mê, châ pơtối tơbleăng pơtroh vâ chal nếo nôkố pơtối rơhêng vâ rak vế dêi mâu tơdrá rơngê, ting ting, ayŏ, ding duôt dêi hdroâng kuăn ngo tơná. Ngoh A Đâm, môi ngế ki hmâ tơmâng rơkong Rơteăng ai tối: Ngoh tơhêng vâ hmâng ‘nâng mâu tơdroăng rơngê ting ting, ayŏ, ding duôt Rơteăng ki mơ’no tung Rơ’jíu Việt Nam, maluâ cho mâu vâi krâ ki hmâ ayŏ, rơngê, ting ting. (Nâl Rơteăng)

“Vâi krâ-nhŏng o ngin akố hmâ vâ tơmâng ‘nâng, ƀă pơtối hmâng mâu tơdroăng tơpui nâl Rơteăng dêi VOV Tây Nguyên, á rơhêng vâ hmâng mâu tơdroăng nếo ai, mâu tơdroăng ki hnê tối ‘na pêi chiâk pêi deăng, maluâ rơhêng vâ tơmâng mâu tơdrá rơngê, ting ting Rơteăng xua pôa A Wat prế jâ Y Mêi, pôa A Khao ki ayŏ, ting ting. Vâi krâ-nhŏng o tung pơlê ngin rơhêng vâ hmâng hên tâ nếo mâu tơdroăng ki tơpui mơ’no nâl Rơteăng, xua mâu vâi ngoh, vâi nâ amê tơpui tro, ‘ló, ro ‘nâng. Á đi đo tơmâng a mâu chôu kơxo lơ kơxê măng, klêi châi ing chiâk deăng, ing klâng á hâk vâ tơmâng păng ‘nâng”.

Hlá mơ-éa điê̆n tưh tơplôu ‘noăng chư tơbleăng mơhno rơdâ chư chêh, nâl tơpui dêi kuăn ngo troh a pơlê pơla.

Dế nôkố, 6 nâl hdrông kuăn ngo a Tây Nguyên, cho Rơđế, Jarai, Bơhnéa, Rơteăng, K’Ho, M’Nông hmâ mơ’no đi đo ing 5 chôu kơxo troh a 22h30 phut rêm hâi. Hên hơnăm hdrối mê hía nah, VOV Tây Nguyên đi đo hâk vâ khât tơdroăng ki chêh bro ‘na đề tài khoa học, pin tối cho Hnoăng cheăng ki hriăn plĕng, chêh tối ‘na khoa hok, mê cho tơdroăng hriăn plĕng ƀă pơtối rak vế nâl dêi mâu hdrông kuăn ngo cho vâ ai chư, ai nâl tơpui vâ pêi cheăng rêm hâi xuân cho vâ tơveăng gum rak vế khôi túa lĕm tro ki kơnía git dêi mâu hdrông kuăn ngo Tây Nguyên, ki vâ tối, trối: “Xúa nâl tơpui kơvâ ki ê dêi Bơhnéa tung Rơ’jíu”, “Hlá mơ-éa tơplôu ‘noăng chư Jarai-Xuăn tơpui mơ’no tung Rơ’jíu”, “Troăng hơlâ ki ‘mâi mơnhông ‘na tơdrá rơngê, ting ting vâ rak vế ƀă mơnhông mâu tơdroăng rơngê ting ting mâu hdroâng kuăn ngo Tây Nguyên tung Rơ’jíu dêi hdroâng kuăn ngo” ƀă “Hriăn plĕng, chêh ‘măn ƀă mơjiâng Hlá mơ-éa tơplôu nâl Xuăn-Bơhnéa” ƀă hên hĕng mâu hlá mơ-éa ki ê.

Ing hơnăm 2024 troh nôkố, Hnoăng hriăn plĕng ‘na kho hok, cho “Hriăn plĕng, chêh ‘măn ƀă mơjiâng Hlá mơ-éa tơplôu nâl hdrông kuăn ngo Tây Nguyên dêi 3 rơkong Rơteăng, K’Ho roh má 1, nâl M’Nông roh má 2 cho vâ xúa tung kŏng ngê̆ kơxô̆ chal nếo nôkố, tơdroăng mê hiăng kêi mơjiâng pro há. Kố cho tơdroăng pêi pro ki kal kân khât, tơtro ƀă tơdroăng ki ai păng ‘nâng, pro nếo ‘na tơdroăng ki hriăn plĕng, chêh tối, mơjiâng hlá mơ-éa tơplôu ‘noăng chư tung chal 4.0. Tơmeăm khoăng dêi tơdroăng hriăn plĕng kố cho vâ xúa tung mâu tơdroăng tơplôu tơbleăng, tơpui pơchuât tung Rơ’jíu dêi Tây Nguyên ga ai pơxúa tơtro ƀă tơdroăng tơpui leăng ƀă ai pơxúa tung hnoăng cheăng rêm hâi; ing mê, veăng gum ăm tơdroăng rak vế, pơtối mơdêk ki kơnía git chư chêh, nâl tơpui ki lĕm tro dêi hdrông kuăn ngo a Tây Nguyên.

Ing mâu roh ki lăm troh a mâu pơlê cheăm, kơnôm ing tơdroăng ki veăng hnê tối dêi kuăn pơlê, mâu vâi krâ ki rơkê, mâu ngế ki hriâm troh lâm kân cho hdrông kuăn ngo, mê Khu ki pêi ‘na hnoăng cheăng kố thăm rế hâk mơnâ khât dêi nâl tơpui, chư chêh dêi kuăn ngo tơná ing pơlê pơla. Cô hnê chư H’Thủy, cho cô ki hnê râ má môi Trung Vương, cheăm Trường Xuân, kong pơlê Lâm Đồng tối ăm ngin ‘nâi, hngêi trung dế mơnúa hnê nâl M’Nông ăm hok tro râ má môi. Tơdroăng ki tơmâng mâu tơdroăng tơpui tung Rơ’jíu, website nâl mâu hdrông kuăn ngo dêi Rơ’jíu Việt Nam cho vâ pơtối châ hriâm nâl tơpui, mê tơdroăng ki vâ hlê plĕng nâl M’Nông a phôn râng kŏng, vi tĭnh gum ăm hok tro, mâu nôu pâ pơtối châ hlê plĕng rĕng tâ. Ing mê, cô hnê chư nâl M’Nông xuân pêi tơ’lêi hên tâ.

“Hok tro ngin ki hên vâi hiăng hmâ xúa phôn râng kŏng ki ti ƀă hơ’ngrăng kŏng, tâng lơ hiăng ai ư̆ng dŭng Tơplôu ‘noăng chư M’Nông lo Xuăn,  ing Xuăn lo M’Nông a phôn mê, mâu vâi o, vâi muăn kô tơ’lêi vâ tí tăng ngăn, hriâm drêng lâi xuân hôm, meluâ ối a hngêi lơ ối a lâm mơhriâm. Tâng mâu thái cô ƀă hok tro rơtế xúa hlá mơ-éá điê̆n tưh ki tơplôu ‘noăng chư mê, ga ai rơkong ki vâi hiăng pơchuât ‘măn ahdrối, ai tơdroăng ki pơto pơtih, ing mê, tơdroăng ki vâ mơnhên mâu ‘noăng chư mê, túa ki xúa ‘noăng chư mê kô tơ’lêi hlâu ƀă tơtro hên tâ, ro hên tâ tâng vâ pơchông ngăn ƀă túa ki hnê tiô hmâ hdrối mê hía nah. Mâu thái, mâu cô xuân chía toh chôu, ôh tá eâ tí tăng ngăn tung hlá mơ-éa, kơxop ki hbo, mơdon mơdêh, mê tơná hok tro nếo ki tơ’lêi châ po ngăn, châ hlê plĕng hên tâ. Hlá mơ-eá điê̆n tưh mê ga ai tơdjêp ƀă mâu rơxông ki nếo ‘na nâl tơpui dêi rơxông nếo, kơnôm ing kŏng ngê̆ mê mâu vâi o đi đo hmâ xúa rêm hâi tiah mê”.

Cô hnê chư Lơ Mu Nay Sa, hdrông K’Ho Cil, ối a cheăm Tân Hội, kong pơlê Lâm Đồng tối ăm ngin ‘nâi, tung mâu hơnăm hdrối mê hía nah, cheăm xuân hiăng ai veăng gum vâ pêi pro tơdroăng ki hnê ƀă hriâm nâl kuăn ngo K’Ho. Maluâ ti mê, mâu thái cô xuân ối trâm hên tơdroăng ki xahpá ‘na ‘noăng chư ki pá, lơ mâu túa ki vâ chêh tối. Kơnôm châ hmâng mâu tơdroăng ki tơpui nâl kuăn ngo K’Ho dêi Rơ’jíu Việt Nam ƀă Fanpage nâl K’Ho VOV Tây Nguyên, cô hnê chư Lơ Mu Nay Sa ai tơ’nôm hlá mơ-éa ki nhên khât.

“Ngăn Fanpage Nâl K’Ho VOV Tây Nguyên á o thăm rế hơniâp ro, phiu niu, châ hlo, châ ngăn, châ tâng ai rơkong ki tơpui ƀă dêi nâl kuăn ngo xiâm tơná, á pói rơhêng vâ mâu vâi ngoh, vâi nâ hriăn plĕng ƀă chêh bro hlá mơ-éa tơplôu ‘noăng chư K’Ho, xua tiah mê, kô tơ’lêi hlâu ăm mâu thái cô trối ngin rơhêng vâ po ngăn, hriâm ƀă hnê ‘noăng chư péa nâl ăm kơ vâi o hok tro”.

Cho ngế ki pú hmâ dêi mâu vâi ngoh nâ o ki tơplôu tơbleăng, tơpui pơchuât nâl K’Ho, mê ngế chêh hlá tơbeăng K’Dực, hdroâng kuăn ngo K’Ho Srê-Phŏ ƀơrô rơkong kuăn ngo ki iâ mơngế-Hlá tơbeăng-Rơ’jíu-Um tơvi kong pơlê Lâm Đồng ai tối tiah kố:

“Tiô á ‘nâi, VOV Tây Nguyên dế mơjiâng hlá mơ-éa điê̆n tưh tơplôu ‘noăng chư kuăn ngo lo Xuăn, Xuăn lo kuăn ngo vâ pơtối rak vế ƀă mơnhông chư chêh, nâl tơpui dêi hdrông kuăn ngo K’Ho, á phiu ro păng ‘nâng. Kố cho môi tơdroăng cheăng ki ai pơxúa kân khât ƀă ki mơnhên ‘nâng. Tâng hlá mơ-éa điê̆n tưh ki tơplôu ‘noăng chư kố hiăng kêi ah, á loi tơngah kuăn cháu xo ah hmôi drêng châ xúa kô ‘nâi nhên ‘na chư chêh, rơkong tơpui dêi hdrông kuăn ngo tơná, ƀă tơdroăng ki kal luâ tâ kơ mê nếo, kuăn ‘nĕng, cháu chái pin kô hlê plĕng thăm kế ki kơnía dêi nôu pâ, jâ nôa hiăng chôu ‘măn ăm. Rơtế dêi pó rak vế, pơtối mơnhông nâl tơpui, chư chêh dêi hdroâng kuăn ngo tơná ing hlá mơ-éa tơplôu điê̆n tưh kố”.

Tiê̆n sih Cil Pam Duin, hdrông kuăn ngo K’Ho Cil-Phŏ Kăn hnê ngăn Hô̆i đong kuăn pơlê cheăm Lạc Dương, kong pơlê Lâm Đồng hiăng hmâ hriăn plĕng, chêh mơjiâng ‘noăng chư dêi hdrông Lạch-Xuăn mơhno tối ki hơniâp ro drêng ‘nâi VOV Tây Nguyên hiăng mơjiâng hlá mơ-éa điê̆n tưh tơplôu nâl K’Ho lo Xuăn ƀă hbrâ vâ veăng hnê tối. Pôa pói tơngah, hlá mơ-éa điê̆n tưh ki tơplôu K’Ho lo Xuăn, Xuăn lo K’Ho mê kô cho hlá mơ-eá ki tơtro păng ‘nâng dêi kơvâ Sre, Cil, Lạch, Nộp, Kdơn, T’ring ƀă hdrông Mạ. Ing mê ah, kô pro ‘noăng chư, chư chêh ki vâ tơbleăng mơhno ăm tơrêm pơlê pơla hdrông K’Ho tối tơdjuôm.

“Tơdroăng ki mơjiâng hlá mơ-éa điê̆n tưh tơplôu ‘noăng chư pơla K’Ho lo Xuăn, Xuăn lo K’Ho cho kal păng ‘nâng, ga ai pơxúa kân khât ƀă tơdroăng hriâm dêi nâl kuăn ngo tơná ăm mâu rơxông chal nếo dêi pơlê pơla hdrông  K’Ho ngin. Xuân chiâng vâ tối, tơdroăng ki mơjiâng hlá mơ-éa điê̆n tưh kố xuân tá hâi teăm tŭm tâi, laga, kố cho tơdroăng ki kơdo mơ-eăm kân khât, tơdroăng ki djâ troăng ahdrối ƀă pôu râng hnoăng cheăng tung rak vế ƀă pơtối mơnhông rơkong tơpui dêi mơngế K’Ho ngin”.

Pôa Y Thịnh, pơlê Jôk Ju cho mơngế M’Nông, Phŏ Kăn hnê ngăn Vi ƀan kong pơlê Dak Nông hdrối nah, ngế ki chêh bro kơxop hlá mơ-éa “Chal ton nah Tuá lĕm tro M’Nông), ƀă xuân cho môi tung mâu ngế ki veăng chêh bro hlá mơ-éa tơplôu ‘noăng chư M’Nông lo Xuăn, Xuăn lo M’Nông nếo achê pơla kố nah tối ăm ‘nâi: Hdrông M’Nông dế kố ai dâng 200 rơpâu ngế, tung mê ai hên kơvâ ki pơrá phá dêi pó, trối kơvâ: Preh, Gar, Rlâm, Bu Nơr, Nông, Prâng. Tung mê, M’Nông Preh châ rah xo vâ pro ki xiâm vâ chêh tối tung hlá mơ-éa tơplôu ‘noăng chư ƀă chêh bro kơxop hlá mơ-éa hnê hok tro:

“Troh nôkố, hiăng ai dâng 2 troh 3 kơxop hlá mơ-eá tơplôu nâl M’Nông ki hiăng châ chêh mơ’no: Hlá mơ-eá tơplôu ‘noăng chư M’Nông lo Xuăn, Xuăn lo M’Nông, kơxop hlá mơ-éa ki hên má môi ai dâng 26 rơpâu ‘noăng chư, ki vâ iâ hlái ai 12 rơpâu ‘noăng chư. Mâu ngế ki hriăn plĕng ƀă mâu ngế ki hriăn ‘nâi ‘na chư chêh, nâl tơpui hiăng tơrŭm ƀă Vi ƀan hnê ngăn kong pơlê Dak Nông ton nah hiăng tơkŭm hên mâu roh hôp, tơpui leăng vâ môi tuăn tăng rah xo mâu nâl tơpui ki tơtro vâ ing mê, rak vế ki tơniăn tro tiô khoa hok ƀă tơdroăng ki pơtroh hên tung kuăn pơlê ‘na hlá mơ-éa tơplôu ‘noăng chư dêi pơlê pơla M’Nông”.

Ing tơdroăng ki rơhêng vâ tơmâng rơ’jíu cho nâl tơpui dêi hdrông kuăn ngo tơná troh a tơdroăng ki pói rơhêng vâ ai tơmeăm khoăng cho hlá mơ-éa điê̆n tưh tơplôu ‘noăng chư chal nếo, tâi tâng mâu tơdroăng mê pơrá ăm hlo ki pói rơhêng vâ cho kal khât dêi mâu kuăn pơlê mâu hdroâng kuăn ngo a Tây Nguyên-Pêa hdroh Tơdế Tơnêi têa tung tơdroăng ki rak vế nâl tơpui ƀă khôi túa vêa vong lĕm tro dêi tơná tung pơla tơdroăng ki tơrŭm. Mâu idrâp pơchuât mơ’no a rơ’jíu, mâu chư chêh ki mơ’no tung phôn ôh ta xê to tơdroăng ki vâ tơrŭm, mê ối cho kông tơdjêp pơla mâu rơxông nếo, pơtối rak vế khôi túa, vêa vong dêi hdrông kuăn ngo. Kơnôm ƀă tơdroăng ki veăng tơdjuôm ivá dêi mâu kơ koan, trối Rơ’jíu xiâm Việt Nam, mâu ngế ki hriăn cheăng, mâu thái cô ƀă ing tơná pơlê pơla, mê nâl hdroâng kuăn ngo ôh tá xê to châ rak vế, mê ối pơtối lân rơdâ ó rơdêi troh tơrêm tơdroăng rêh kâ ối.