Plông kân Đại Đoàn Kết, Pleiku, kơdrâm phiu ro idrâp chuât mâu prôa, ting ning tiô khôi vâi krâ nah dêi mơngế Bơhnéa tung Hâi xah hêi ro khôi túa lĕm tro mâu hdroâng kuăn ngo lâp kong pơlê Gia Lai roh má II – 2023. O droh kơdrâi H’Thương, 12 hơnăm, loi tơngah rơkong rơhruê hleăng lĕm mơđah tơbleăng tơdroăng ‘’Cô gái vót chông – Ngế droh ‘nhuăn xŏng’’ ƀă nâl Bơhnéa. Kố cho tơdroăng rơhdruê ki ô eăng dêi nhak sih Hoàng Hiệp hiăng châ tơplôu ƀă nâl Bơhnéa, tơtro ƀă prôa ting ning kơlá, phêa (t’rưng, klŏng put, ting ning). H’Thương phiu ro tối ăm ‘nâi:

‘’Á muăn chiâng tôu prôa t’rưng sap ing 9 hơnăm nah. Ngăn pôa peăng nôu ƀă nôu xah prôa t’rưng mê hâk vâ ‘nâng, xua mê á muăn tối ƀă nôu ƀă pôa hnê xah. Nôkố hiăng ‘nâi xah to lâi to ƀai. Á muăn kô mơ-eăm hriâm tâp hên tâ mê nếo, vâ tôu chiâng hên ƀai tâ, hay hên tâ...’’.

Nâ Yna Tan, nôu dêi H’thương , cho ngế ki hnê mơhno mơđah tơbleăng tơdroăng ki ro tơniâ tơ-ê ăm kuăn kơdrâi mơđah tơbleăng. Nâ tối:

‘’Á cho Tan, hâk vâ mâu prôa, ting ning hdroâng kuăn ngo Bơhnéa; ki má lối cho prôa t’rưng – prôa hiăng châ pôa pâ rak ƀă hnê ăm rơxông kơ’nâi. Á hiăng châ hriâm xah mâu prôa, ting ning kố ƀă hiăng chiâng rơkê. Nôkố pơtối hnê ăm kuăn cháu rơxông kơ’nâi vâ rak, mơnhông prôa, ting ning vâi krâ nah kố. Nôkố á dế mơ-eăm hnê ăm kuăn cháu, vâ idrâp chuât prôa, ting ning ai mâ tung tơdroăng rêh ối, ôh tá tro hía lôi. Vâ rơxông kuăn cháu ‘nâi hâk vâ prôa, ting ning tiô khôi vâi krâ nah dêi pôa pâ, rơtế rak khôi túa lĕm vâi krâ nah dêi hdroâng kuăn ngo’’.

Tung tíu kân rơdâ dêi Plông kân Đại Đoàn Kết, Pleiku, pá kơdâm kong ton hơnăm hên loăng kân, cho kơdrâm tơmối ôm hyô ƀă kuăn pơlê râng kŏng dêi pó prôk ah kriâng tơmâng mâu tơdrá hleăng lĕm ing mâu prôa, ting ning pro ing phêa xua rơpŏng ngê̆ nhân Byơh mơđah tơbleăng. Nâ Tan tối ăm ‘nâi, rơpŏng nâ a cheăm H’ra, kong pơlê Gia Lai. Veăng hâi xah hêi ro, rơpŏng ai 5 ngế tung 3 rơxông, mê cho: pâ nâ cho ngê̆ nhân Ưu tú Byơh, nâ rơtế o kơnốu cho Tum, ƀă 2 ngế kuăn dêi nâ cho Hu Xy ƀă H’Thương.

A hâi xah hêi ro mơhno khôi túa lĕm mâu hdroâng kuăn ngo kong pơlê Gia Lai, tơmối hâk vâ má môi cho prôa T’rưng 3 râ 46 klŏng phêa. Kố cho prôa xua ngê̆ nhân Ưu tŭ Byơh pro.

‘’Á pro prôa T’rưng 3 râ kố cho 46 klŏng. Á ko phêa klêi mê uâ, klêi mê têng 1 khế nếo khăng. Kơ’nâi mê á djâ a klôh têa tâm têa môi măng tĭng; klêi mê rơgi djâ têng a drá on 2 troh 3 măng tĭng mê nếo pro. Á thế rah klŏng ki tơdâng; hbo mê gá chuât lĕm, hơtăng mê chuât ôh tá lĕm’’.

Tơmối ƀă kuăn pơlê hâk vâ ƀă rơpŏng mơngế Bơhnéa mơđah tơbleăng rơkê mâu prôa, ting ning hdroâng kuăn ngo, rơtế rơkong rơhdruê ro tơniâ djâ rêm ngế tơmâng phiu ro. Pôa Yũng - ối a cheăm H’Ra, Gia Lai, tối:

‘’Hdroâng kuăn ngo Bơhnéa a cheăm H’Ra mê ai rơpŏng pôa Byơh cho ngê̆ nhân, ing hdrối nah troh nôkố đi đo rak khôi túa lĕm tro dêi hdroâng kuăn ngo Bơhnéa. Rơpŏng pôa đi đo veăng mâu hneăng tơ’noăng khôi túa lĕm tro chêng koăng xua kong pơlê tơkŭm po châ kâ pri. Ƀă pôa Byơh hnê ăm mâu kuăn cháu tung rơpŏng, hnê ăm droh rơtăm tung pơlê’’.

Mâu tơdrá chuât ing klŏng phêa môi tiah hiăng mot tung mơ-eăm chá dêi Ngê̆ nhân Ưu tŭ Byơh ƀă châ hnê ăm mâu rơxông kuăn, rơxông muăn. Tiô hơnăm khế, tơdroăng hâk vâ mâu tơdrá prôa, ting ning vâi krâ nah xuân chôa ‘lâng xông kân tung hiâm mơno rêm ngế tung rơpŏng hngêi. Vâi hnê ăm dêi pó mâu tơdroăng ki xah tôu mơđah tơbleăng, rơtế ƀă mâu túa ki rơkê tơtro pro tơdrá prôa ing hên rơxông. Klêi mê, mâu tơdrá ki lĕm ing phêa dêi mơngế Bơhnéa pơtối châ mơđah tơbleăng tung tơdroăng rêh ối ƀă mâu hâi leh dêi pơlê achê hơhngế.

Ngê̆ nhân Byơh hâk ro hơ’muăn:

‘’Tung rơpŏng, sap ing á ‘nâi pêi, rak vế prôa, ting ning chal vâi krâ nah mê á đi đo hnê, vêh mơhno ăm kuăn cháu. Troh nôkố mâu kuăn, mâu cháu xuân hâk vâ, hâk mâu tơdrá chuât ing ngo kong. Nôkố rơpŏng xuân ai 4 ngế ‘nâi bro ƀă xúa chiâng rơkê mâu prôa, ting ning hdroâng kuăn ngo. Ki nhên môi tiah Tan, kuăn kơdrâi rơmúa dêi á, ‘nâi pro ƀă xah prôa t’rưng. Má péa nếo cho Tum – kuăn kơnốu má péa, ‘nâi bro ƀă xah prôa t’rưng, prôa ting ning. Má pái cho Tâm xuân chiâng bro ƀă xah prôa, ting ning chal vâi krâ nah...Pơtối mê cho muăn á, muăn peăng pá kơdrâi á xuân hiăng chiâng xah prôa t’rưng. Á ro ‘nâng xua kuăn cháu pơrá hâk vâ ƀă rơtế rak mâu prôa ting ning dêi hdroâng kuăn ngo á’’.

Hâk vâ, rak prôa, ting ning hdroâng kuăn ngo, rơpŏng mơngế Bơhnéa kố ối bro mâu khu prôa, ting ning vâi krâ nah kum mơđah tơbleăng mâu roh xah mơhno khôi túa pơlê pơla, ƀă mơjiâng chiâng tơmeăm ăm tơmối ôm hyô. Nâ Yna Tan tối ăm ‘nâi:

‘’Mâu prôa, ting ning vâi krâ nah môi tiah prôa t’rưng, ting ning ... mê rơpŏng á bro xêh, ƀă veăng tŭm tung mâu roh leh mơdĭng dêi pơlê ƀă pakong pơlê pơla. Nôkố rơpŏng á bro xêh, ƀă veăng tŭm tung mâu roh leh mơdĭng dêi pơlê ƀă pơlê pơla. Nôkố rơpŏng á pro xêh ƀă ai tê mâu prôa, ting ning kố. Môi tiah t’rưng ing khu kŭn, troh khu kân, klêi mê prôa ting ning, lơ kế ki chuôt kring kring, prôa Kơni, mơnĕng...ngin pơrá vâ mơđah tơbleăng ăm tơmối ngăn.’’....

Bro prôa, ting ning hdroâng kuăn ngo, mơjiâng mâu tơmeăm ki tơbâ, rơpŏng ngê̆ nhân Byơh ôh tá xê to ai tơ’nôm liăn ngân, mê ối cho mâu ‘’ngế ki mơhno khôi túa lĕm tro’’ hơ’muăn mâu tơdroăng tiô khôi vâi krâ nah dêi hdroâng kuăn ngo tơná ƀă tơmối ôm hyô ƀă mâu tơdrá ki ro tơniâ pro mơngế tơmâng hâk vâ ‘nâng.

Hơ’muăn ‘na proâ dêi hdroâng kuăn ngo, ngê̆ nhân Byơh hâk vâ tối ‘na têng nêng. Ing rôh ki tiô dêi nôu pâ lăm chiâk, rôh pơtê ối xo xo ƀă hên rôh ki ê hía idrâp têng nêng hiăng chiâng tơdroăng cheăng tung rêh ối dêi pôa. Pôa ‘nâi rêi têng nêng sap ing pôa bu nếo châ 11 hơnăm, troh nôkố pôa hiăng châ vâ chê 60 hơnăm. Ngê̆ nhân Byơh chiâng môi ngế ki rơkê ‘na proâ têng nêng, ‘nâu pro ƀă‘nâi rêi rơkê túa proâ ki tơviah kố.

Proâ têng nêng chal krâ dêi mơngế Bơhnéa châ pro ƀă klŏng phêa lơ pơ-óu, kân tơ’mô ƀă kŏng dêi mơngế ki kân. A ko klŏng châ têng nêng châ krâ plôi khăng vâ pro kế ki chiâng idrâp chuât ƀă hía hé. Idrâp Têng nêng prông prŏng môi tiah tơdjâ rêm ngế veăng mot tơdjuôm tung tơdroăng ro: drêng gá hơniâp dêi hyôh kong prâi hâi po mơdĭng, drêng ‘na gá choâ ‘lâng, hơniâp ro dêi mâu idrâp chuât ‘na tơdroăng ki mơhno tuăn mơno hâk vâ, tơpui tơno ‘na tơdroăng tơthông ƀă hên ki ê pro chiâng kuăn mơngế hâk vâ tơmâng. Ngê̆ nhân Byơh loi tiah kố, têng nêng dêi mơngế Bơhnéa kô ối đi đo rơtế ƀă hâi khế:

“Têng nêng pro pơxúa ki hơniâp ro ăm to lâi rơxông. Tâng ôh ti ai xếo mê tơdroăng rêh ối gá kô khéa kho khât, ôh ti ai pơxúa klâi. Kố cho proâ ki ôh pá chiâng lôi tung tơdroăng rêh ối rêm hâi pro pơxúa tơdroăng hơniâp ro ăm mơngế Bơhnéa. Xua mê, á đi đo chôu vế rơkong pâ pôa hnê pơchân cho athế rak vế khât prôa ki kố”.

Sap ing to lâi rơxông, têng nêng hiăng hmâ achê ƀă tơdroăng rêh ối hiâm mơno dêi mơngế Bơhnéa. Krê ƀă mâu vâi rơtăm vâi droh Bơhnéa, têng nêng ối châ rêi vâ teăng ăm rơkong tơpui tơno thông. Xua mê, mơngế Bơhnéa pơtih idrâp têng nêng cho rơkong ki tơpui thông dêi mâu vâi rơtăm, droh dế ối tung hơnăm vâ. Pôa Hmôt, a pơlê Tuơh Kơtu, cheăm Đak Đoa, kong pơlê Gia Lai, môi tung mâu ngê̆ nhân ki rêi têng nêng rơkê má môi a cheăm tối:

“Rôh ối rơtăm nah lăm thông pơyô, rêm rôh á rêi têng nêng mê mâu vâi droh, tá mâu nôu pâ vâi pơrá hâk mơnâ lôu ăm péa, tơdah á mot tung hngêi vâ hmâng idrâp têng nêng, hên ngế hmâng mê vâi ƀriê lo têa mâ, hâk vâ hmâng taroh tá ah. Idrâp Têng nêng hmâng gá ro khât cho a 9, 10 chôu kong măng, drêng mâu kế tơmeăm tâ tá ki htĭng, idrâp chuât troh hngế, kơbố hmâng xuân hâk vâ. Á hâk vâ Têng nêng ƀă kô rak vế gá troh tá ah”.

Têng nêng châ rêi tung mâu tíu ki kân rơdâ, ôh tá xê tíu ki hâ ho, chiâng vâ rêi a hngêi, drêng rôh lăm a chiâk lơ tung mâu kong măng po mơdĭng dêi pơlê cheăm. Ƀă mơngế Bơhnéa, idrâp chuât dêi têng nêng môi tiah mot tung mơheăm chhá, mot tung hiâm mơno. Idrâp têng nêng pro ăm tơdroăng rêh kâ ối dêi pơlê cheăm chiâng rế ro tâ, hơtôu hiâm mơno kuăn mơngế châ po rơdâ.

Tung túa rêh ối nếo nôkố, Têng nêng dế ai tơ’nôm hyôh ki nếo, mơngun tơ’mối achê hngế hâk vâ tơmâng. Drêng têng nêng chuât, hiâm mơno kuăn mơngế chiâng rơ-rêk, mơnhông tơdroăng ki ƀriê tung hiâm mơno ƀă chêng kŏng rơhêng vâ kơhnhon xuăng tiô ƀối idrâp chuât dêi têng nêng. Idrâp têng nêng môi tiah djâ tơdroăng rêh kâ ối hơniâp ro ăm pơlê cheăm, pro ăm rêm ngế chiâng hâk vâ tâ ƀă tơdroăng rêh ối.