Ing hên hơnăm kố, tĭng rơkâu xối pâ kong mêi dêi Pơtáu On a hdrôu ngo kân xeăng Chư Tao Yang (ối tung cheăm Chư A Thai, kong pơlê Gia Lai) hiăng châ vêh mơjiâng tiô tơdroăng ki khu vâi krâ roh nah dêi mơngế Jarai hiăng hnê djâ. Ahdrối hâi ki po mơdĭng kố, mâu kuăn pơlê a mâu pơlê cheăm akố hiăng hbrâ rơnáu hên mâu tơdroăng cheăng ki vâ rơkâu xối pâ kong mêi. Tơmeăm hdroăng ăm roh ki vâ rơkâu xối pâ kong mêi mê, ai: 1 xiâm drôu, 1 to kâng, 1 xơtâu phái, 1 kơyiah hơ’nêh mâm ki vâi krâ hiăng chiê rơtăng krâ lế lĕm. Mơngế ki châ pơcháu pêi pro mâu tơdroăng cheăng kố kô teăng mâ kuăn pơlê vâ rơkâu xối xeăng, trối tơdroăng ki rơkâu pâ kong mêi mê, cho pôa Siu Phơ (cho ngế ki veăng cheăng dêi pôa Rah Lan Hieo-Pơtáu On rơxông má 14).

Ki xiâm dêi rơkong rơkâu xối xeăng mê, cho tiah kố: “Ô Xeăng Têa ki krih tơviah! Hâi kố, vâi krâ-nhŏng o tung pơlê pâ phep pleăng tơmeăm hdroăng kố, cho ƀă i hiâm mơno ko koh mơnê nhoăm kơ khu Xeăng. Pâ phep Xeăng châ rĕng ai tuăn rơdâ vâ pring vế, rak ngăn kơ kuăn pơlê, vâ rêm xoh tơkâ luâ têa kroăng, têa krông pơrá châ tơniăn lĕm, ôh tá tro trâm tơdroăng ki xía vâ. Pâ phep Xeăng ăm thông têa hiu troh tơniăn lĕm a tơno têa đi đo pêng plế, ôh tá la lâi tro xuê, tro xiâ, vâ chiâk báu, ƀăng deăng alâi ngiât lĕm, ăm kơpâu báu kơpâu hên, hnôu hneăm pêng to báu! Pâ phep Xeăng tŏng gum ăm kuăn pơlê đi đo mo rơdêi, têi ‘răng, rêh ối tơdâng, tơrŭm dêi pó, hơ-ui pâ dêi pó môi tiah nhŏng o môi klêa môi kliâm”.

Tĭng rơkâu xối xeăng mê po tung chôu phut ki krih tơviah, ai kơdrâm kơdrĕng kuăn pơlê troh veăng ngăn a hâi ki mê, vâi krâ-nhŏng o mê lo ing mâu kơpong pêa hdroh, trối Phú Túc, Ayun Pa, Phú Thiện; ing kơpong pêa kơnhŏng môi tiah Pleiku, Chư Pah, lơ troh ing kơpong pêa mâ hâi lu trối Chư Prông, Chư Pưh ƀă hên mâu tíu ki ê. Pôa Kpă An, pơlê Ring Dap, cheăm Chư A Thai, kong pơlê Gia Lai ai tối tiah kố:

“Rêm xoh drêng ai rơkâu xối xeăng, vâi krâ-nhŏng o lâp lu pơrá djâ dêi tơmeăm hdroăng troh akố vâ pleăng ăm Pơtáu On. Mâu tơmeăm hdroăng mê, xuân ai drêng ‘nâ cho kơpôu, ro, chu, í, drôu xiâm, phái báu ƀă hên mâu tơmeăm ki ê. Túa rơkâu xối xeăng mê po a tíu ki krih má môi ối tung dế kong hơpâng. Kố cho kơpong ki ôh tá ăm kuăn pơlê prôk mot hmâng to lo vâ, ôh tá chiâng hvêa chêng troh tung kơpong ki tĭng mê. Bu ai môi ngế Pơtáu On xo ƀă mâu ki veăng pêi viâ tơdroăng cheăng dêi pơtáu nếo chiâng phep pêi pro mâu tơdroăng ki vâ rơkâu xối xeăng. Ing tơdroăng ki krih tơviah ti mê, ki preăng ai mơngế ‘nâi klê ƀă krip tơviah mê hiăng thăm pro ăm um méa Pơtáu On thăm rế chiâng krip tơngăm tung i hiâm tuăn dêi kuăn pơlê, hiăng chiâng môi tơdroăng ki tĭng, ki krih tung tuăn tơmiât kuăn mơngế”.

Ngê̆ nhân Ưu tú Ksor Lol (ối hmâ krếo cho Pôa Sơ) xuân cho ngế ki teăng mâ vâi krâ-nhŏng o a pơlê Rbai, cheăm Ia Piar, tơring Phú Thiện (hdrối nah), nôkố cho cheăm Phú Thiện, hiăng teăng mâ kuăn pơlê tơkâu xối pâ kong mêi, tối ăm ngin ‘nâi ki xiâm dêi khôi túa rơkâu xối ga tiah kố:

“Rêm hơnăm, vâi krâ-nhŏng o tung pơlê rơtế dêi pó tơkŭm po tĭng rơkâu xối xeăng a tơno têa kroăng, tơno têa krông, tíu ki ngăn cho ki xiâm dêi tơdroăng rêh kâ ối. Tiô kuăn pơlê ăm ‘nâi, xeăng têa cho kăn xeăng ki pring vế, rak ngăn kuăn mơngế rêm xoh drêng vâi lo lăm tơnăng a têa. Xua ti mê, rơkâu xối xeăng têa cho vâ mơhno túa ki ai tơdroăng krih tơviah má môi, vâi krâ-nhŏng o rơkâu xối xeăng i tŏng gum vâ tơkâ luâ a têa kroăng, lâ luâ têa krông, rêm ngế châ ai tơdroăng tơniăn lĕm, ôh tá trâm tơdroăng xâu xía. Ki má lối, kuăn pơlê đi đo rơkâu xối xeăng veăng tŏng gum, kring vế mâu vâi hdrêng rêm hâi lăm kơ’nê kơpôu, kơ’nêi ro, vâ vâi ki mê ôh tá tro hliâk, tro kơtong lơ tro klâk tung têa kroăng, têa krông”.

Klêi kơ’nâi rơkâu xối, klêi mê, ngế ki rơkâu pro mơdĭng xế têa, ƀă hnối pêi tung têa biu a klêa dêi mâu vâi krâ pơlê vâ rơkâu ivá mo dâi rơdêi lĕm, rơkâu pâ tơdroăng pon, klêi mê, pôa pơchâu ‘nân a’nâi pơxup dêi péa pâ kŏng koh 3 xoh kơ khu xeăng a plêng, klêi mê nếo, bêng têa a ngâ vó. Drêng pôa pơchâu prôk tâ tá, xo mê prôk troh a xiâm drôu vâ ôu, pơla mê, vâi rơtăm tôu chêng, tôu koăng, pôa pơchâu chôa ‘lâng xông tâng i iâ, pro môi tiah tơdroăng ki kơhnhon xuăng trối kleăng ahdrối vâ têk dêi mơná pu pah kơneăng, tơkéa vâ tối pơtroh rơkong rơkâu xối mê troh a khu xeăng a plêng. Tung pơla ki pro krip krih tiah mê, idrâp hơkâ, idrâp chêng koăng, idrâp rơkâu xối dêi ngế ki veăng pêi viâ tơdroăng cheăng, rêm ngế kuăn pơlê hmái ilĭng, hni ngăn ƀă tuăn mơno ki mơnê nhuô̆m kơ mâu khu xeăng ƀă rơkâu pâ khu xeăng kô tơmâng rơkong rơkâu pâ dêi kuăn pơlê vâ hơ-ui pơtroh ăm ai kong mêi. Pôa Rmah Phiết ối a Plei Tel A ki veăng ai mâ amê ai tối:

“Á hâk tơngăm ‘nâng, tơring hiănug tơkŭm po rak vế tơdroăng kố, ngin xuân hiăng veăng ai mâ a hâi mơdĭng rơkâu pâ kong mêi hâi kố, ki pói rơhêng vâ dêi ngin kiô pơtối châ rak vế khôi tơlá ƀă pêi pro tiô vêa vong dêi hdrông kuăn ngo Jarai”.

Tơdrêng ƀă tĭng rơkâu xối pâ kong mêi ki ối rak vế dêi khôi túa, vêa vong hdrông kuặn ngo Jarai, drêng kố, hiăng po Hneăng tơ’noăng Túa lĕm tro-Tơ’noăng Ivá mâu hdrông kuăn ngo a Kơpong tơbâ tơmeăm khoăng lâp plâi tơnêi a Plei Ơi. Roh tơ’noăng mê ai lối 300 ngế ki rơkê, vâi ki mê lo ing 10 to cheăm, veăng tơ’noăng hên tơdroăng ki pơrá phá dêi pó, trối: mơđah tôu chêng tŏn koăng, tĕn hmôu jiâ, tĕn pong, chêa, hbleăng-pong-rơgi um loăng, mơjiâng pro mâu prôa dêi kuăn ngo, rơngê ting ting, mơđah rêi prôa tiô khôi hmâ po kơchơ tê mâu tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng ƀă hên hĕng mâu tơdroăng ki ê.

Ki rơhêng vâ tối, ối po roh tơ’noăng kơtâu, dó inâi “Tiô hvêa chêng prôk dêi Pơtáu On” xuân hiăng tơkŭm po kân krip, ai hên tơdroăng ki hơniâp ro ăm hâi leh mơdĭng mê. Tung roh ki po leh mơdĭng mê, xuân hiăng po kơchơ mơđah tê mâu tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng, vâ mơhno tối mâu tơmeăm ki hiăng châ dó inâi OCOP ƀă mâu tơmeăm dêi pơlê cheăm, vâ gum ăm tơmối châ lăm ngăn châ rôe.

Nâ Phạm Thị Kiều, môi ngế tơmối ki veăng lăm ngăn a hâi leh mơdĭng kố, tối ăm ‘nâi:

“Ai mâu khôi túa, vêa vong dêi vâi krâ nah, trối tĭng rơkâu pâ kong mêi, tĭng hâk xuâ kâ báu nếo, á hlo ga cho tơdroăng ki kơnía pro lân rơdâ ki bâ eăng dêi khôi túa, vêa vong hdrông kuăn ngo akố, vâ rêm ngế châ troh a tíu ki ai păng ‘nâng tiah kố, vâ châ hlo mâu tơdroăng ki ai păng ‘nâng trối mê, kô lân rơdâ bâ eăng ki kơnía git tiô khôi tơlá dêi vâi krâ nah châ pơtroh ăm tâi tâng mâu kong pơlê ki ê, kong têa ê ‘nâi, ga kô thăm rế kơnía git tâ”.

Tơdrêng amê, tung pơla po leh mơdĭng kố, tơmối ƀă kuăn pơlê akố hiăng châ lăm troh, lăm ngăn, lăm hlo ƀă châ xah hêi mâu tơdroăng ki xah ôm hêi tiô túa vâi krâ kuăn ngo roh nah, trối hvât plâi kon, pâng mâ tăng rup peâp, pâng mâ tôu pâm hdro tơnêi, tơbriât xo hlá cơ ƀă hên tơdroăng xah ôm ki ê. Jâ Nghẽo, ối a cheăm Ia Hiao veăng troh ôm hyô ngăn a tíu kố tối:

“Vâi krâ-nhŏng o mơngế Jarai rơtế dêi pó tơkŭm kơdrâm kơdrĕng vâ veăng tơkŭm leh mơdĭng ki hơniâp ro, cho vâ tơbâ vế ƀă koh mơnê nhuô̆m klêi kơ’nâi châ xuâ dêi báu, krí dêi plâi hên, klêi mâu rơnó pêi chiâk pêi deăng tơbrê tơbrêh. Kố xuân cho roh ki vâ rêm ngế mơhno tối dêi tuăn mơno ‘nâi koh mơnê xeăng plêng, xeăng tơnêi hiăng hơ-ui gum ăm mêi tro tôu ‘ló, châ krí, châ xuâ dêi tơmeăm khoăng hên hĕng. Á pói tơngah, hâi leh mơdĭng ki hơniâp ro tiah kố kô pơtối châ mơngế Jarai rak vế dêi ton ta troh kuăn ‘nĕng cháu chái a la ngiâ”.

Hâk tơngăm cho mơngế kuăn ‘nĕng dêi pơlê Pơtáu On, pôa Rmah Yơi, mơngế ki châ vâi krâ-nhŏng o loi tơngah a Plei Ơi tối ăm ngin ‘nâi, ing to lâi chal, to lâi rơxông hdrối mê hía nah, tung tơdroăng ki loi tĭng dêi mơngế Jarai akố, ga hiăng hmâ tơdjâk troh tơdroăng ki hơ’muăn tối ‘na mâu rơxông Pơtáu On. Xua ti mê, tĭnng rơkâu pâ kong mêi dêi Pơtáu On ga thăm rế kơnâ git tâ nếo.

“Ngin hâk tơngăm xua a pơlê ki kố hiăng ai 14 chal pơtáu On ki pơtó dêi pó. Pơtáu On ôh tá xê Pơtáu ki pơkuâ ngăn kuăn pơlê ‘na hnoăng cheăng ki pơkâ thế kuăn pơlê pêi pro ki kố ki mê, mê cho pơtáu ngăn ‘na mơhúa ki krih, châ vâi krâ-nhŏng o mâu pơlê cheăm koh mơnê nhuôm ƀă pơ-eăng. Tung tơdroăng rêh ki loi tĭng dêi pơlê pơla. Pơtáu On xuân ối rak vế hnoăng cheăng dêi môi ngế ki tơdjêp pơla kuăn pơlê ƀă khu xeăng, teăng mâ kuăn pơlê vâ rơkâu pâ kong mêi, rơkâu pâ ai kong tô, kong khía lĕm, báu pôm, prá alâi chiâng dâi lĕm, pơlê pơla hmiân tơniăn, ivá mo rơdêi”.

Pôa Nguyễn Đức Thuận-Ngế ki hriăn plĕng ‘na túa lĕm tro dêi Ƀơrô Mơhno túa lĕm tro cheăm Chư A Thai, kong pơlê Gia Lai tối ăm ngin ‘nâi, hơnăm kố, Vi ƀan hnê ngăn kong pơlê Gia Lai hiăng tơrŭm ƀă Viê̆n Hàn lâm Khoa hok xã Việt Nam tơkŭm po Hneăng tơpui tơno ‘na Khoa hok “Pơtáu on-Tơdroăng hơmuăn tối ƀă ki ai păng ‘nâng”, cho vâ tơno tơnêng ‘na túa ki pơtối rak vế, ƀă mơnhông ki kơnía git dêi Tơmeăm khoăng a Plei Ơi.

Pôa Nguyễn Đức Thuận tối ăm ‘nâi, roh hôp kố hiăng môi tuăn pâ thế mơnhông Tơmeăm khoăng ki tơbâ túa lĕm tro, tơdroăng ki kơnía dêi lâp tơnêi têa Plei Ơi chiâng tơmeăm khoăg ki kơnía dêi tơnêi têa ki krih tơviah.

“Tiô tơdroăng pói rơhêng vâ dêi kuăn pơlê a cheăm ki kố, rêm hơnăm, khu kăn hnê ngăn xuân hiăng tŏng gum, rak ngăn, mơ’no liăn, tơveăng mơnhông vâ rak vế khôi túa, loi tĭng ‘na tĭng rơkâu xối pâ kong mêi dêi Pơtáu On, kố cho khôi túa loi tĭng dêi pơlê cheăm kuăn ngo. Rêm hơnăm, kuăn pơlê a Plei Ơi cho ki xiâm dêi hiâm mơno loi tĭng kố pơrá châ tơkŭm po mơdĭng rơkâu pâ kong mêi “Pơtáu On”. Vâi krâ-nhŏng o akố vâ môi tuăn, veăng tơ’noăng mâu khôi túa, vêa vong ‘na túa lĕm tro, rơngê ting ting vâ mohno tối ‘na um méa dêi Plei Ơi tối tơdjuôm ƀă kong pơlê Gia Lai tối krê”.

Mơdĭng rơkâu xôi pâ kong mêi “Pơtáu On” dêi hdrông mơngế Jarai hiăng châ vêh mơnhên cho Tơdroăng túa lĕm tro ki kơnía git dêi lâp tơnêi têa, Plei Ơi (tíu ki Pơtáu On rêh ối) xuân trối mâu ngế hriăn cheăng ‘na khoa hok hiăng pâ thế thăm rơnêu bro vâ tíu ki kố chiâng Tơmeăm khoăng tơbâ vế tơdroăng chal vâi kra roh nah ki krih tơviah. Tơdroăng mê, ôh tá xê to vâ mơnhên mơhno ki kơdo mơ-eăm ăm tơdroăng kring vế, gak ngăn ‘na khôi túa, vêa vong lĕm tro tiô chal vâi krâ nah, mê ối chiâng um ái ki mơhno tối ‘na túa tơlá ki krip krih tơviah krê dêi mơngế Jarai, kong pơlê Gia Lai tối krê, kơpong Tây Nguyên tối tơdjuôm. Kố xuân cho i hiâm mơno ki hâk tơngăm dêi pơlê pơla, cho rế vâ po rơdâ túa ki vâ mơnhông kân khât tung la ngiâ ‘na tơbeăng mơhno kơvâ ôm hyô túa lĕm tro, tơ’mot, mơngun hên tơmối rơhêng vâ lăm troh, lăm klê vâ tí tăng ‘nâi plĕng ‘na ki kơnía git dêi túa tơlá dêi kơpong tơnêi ki krip tơviah kố.

Xuân chiâng vâ vêh mơnhên, Leh mơdĭng rơkâu pâ kong mêi “Pơtáu On” kố cho khôi tơlá, túa lĕm tro, ôm hyô ki krih tơviah, cho vâ tơbeăng mơhno ó rơdêi um méa ƀă tơbleăng tối ki kơnía trâu rơdâ tung dế vâ mơnhông po tơdroăng ôm hyô dêi kong pơlê Gia Lai. Ing mê, tơ’mot hên khu râ, kơvâ cheăng tơrŭm môi tuăn, tơdjêp hmâ ƀă hên mâu cheăm, kong pơlê ki ê, mơjiâng troăng prôk ki xiâm vâ mơjiâng tơdroăng ôm hyô ki krih tơviah to a tíu kố xo ai. Mơdĭng rơkâu pâ kong mêi Pơtáu On a Chư A Thai klêi kơ’nâi vêh po mơjiâng hiăng chiâng tơdroăng, tơmeăm khoăng ôm hyô a roh leh hâi châ tơleăng lĕm tơnêi têa hâi lơ 30 khế 4 ƀă hâi lâp plâi tơnêi pêi cheăng lơ 1 khế 5 cho vâ mơhno mơnhên ki păng ‘nâng. Rêm roh ai leh mơdĭng, kong pơlê kố hiăng tơdah suâ ing 6 rơpâu troh 8 rơpâu ngế kuăn pơlê ƀă tơmối ing tíu ê troh pôu ngăn, ôm hyô akố, vâ tí tăng ‘nâi plĕng ‘na túa rêh ối, cheăng kâ a kơpong kố. Ƀă xuân ing tơdroăng leh po mơdĭng kố, hiăng mơjiâng chiâng tơdroăng ki tơdjêp, ki tơrŭm pơla mâu khu ki po ôm hyô dêi pó a mâu pơlê cheăm, tơrŭm tối tơbleăng, mơhno mơđah mâu kêá tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng ki châ ô eăng, ing mê, veăng gum ôh tá xê iâ ăm tơdroăng ki pâ thế khu râ, kơvâ cheăng veăng mơ’no liăn ngân vâ tŏng gum, po rơdâ tơdroăng ôm hyô tơ’mot kuăn pơlê, tơmối rơhêng ngun vâ châ lăm troh, lăm klê, lăm ngăn ƀă châ hlo ngăn ƀăng mâ.