Hơnăm hriâm nếo hiăng pơxiâm, tơdroăng hriâm chiâng tơvâ tơvân laga 17 ngế dêi khu tôu chêng khu vâi hdrêng pơlê Pleiku Roh (bêng Pleiku, kong pơlê Gia Lai) xuân mơdoh chôu pơtâp mâu ƀai chêng. Ngê̆ nhân Siu Thưm (koh mâ hơnăm 1983) xuân hbrâ tơdroăng cheăng hngêi vâ hnê mâu vâi hdrêng. Plâ 18 hơnăm po lâm hnê chêng koăng tê kơtê a Pleiku Roh, pôa hiăng mơjiâng châ 3 khu chêng koăng a pơlê, ‘măn ăm khu rơxông hơnăm hiăng châ tơdế rơxông rêh, rơtăm ƀă vâi hdrêng. Mâu khu tôu chêng koăng dêi Pleiku Roh đi đo teăng kong pơlê Gia Lai mơđah tơbleăng a hên tơdroăng ki kal tơbleăng khôi túa lĕm tro tung tơnêi têa ƀă kong têa ê.

‘’Á hnê ăm mâu vâi o vâ la ngiâ mâu vâi o ôh tá hía lôi, ôh tá lôi hiá xiâm rêi. Á mơ-eăm mơhnhôk mâu vâi o, mâu muăn pơtâp rak khôi túa lĕm chêng koăng ƀă mâu prôa, ting ning, axoâng, vâ la ngiâ tâng ai tơkŭm po leh mơdĭng mê hiăng ai khu tôu chêng koăng; drêng mê á pơtâp rĕng, rơmuô̆n lĕm vâ veăng mâu leh tơbleăng’’.

Kơtăn bêng Pleiku vâ chê 90 km, cheăm Tơ Tung – pơlê xiâm dêi Ngế khên tơnôu Núp – cho môi tung mâu kơpong tơnêi ki má môi tung tơdroăng rak vế tíu khôi túa lĕm tro chêng koăng. Rêm pơlê Bơhnéa a kố pơrá ai ki vâ iâ môi khu tôu chêng, pro vêh rêh ki trâu khôi túa vâi krâ nah tung mâu tơdroăng po mơdĭng dêi pơlê pơla. Ki tơxâng kơnía cho nôkố, a mâu rơpŏng, chêng xuân cho tơmeăm kơnía, rŭm ƀă hdroâng mơngế.

Ngoh Đinh Hdot ối a pơlê S’Tơr, ai 13 khu chêng chal krâ nah, tối: chêng cho kông tơdjêp ƀă mâu xeăng; rak chêng cho mơhno hiâm mơno pâ nhuô̆m ƀă pâ pôa.

‘’Môi khu chêng ai hên to kân kŭn phá dêi pó, tiô thươ̆c 5, thươ̆c 6, thươ̆c 7, thươ̆c 8, kân má môi cho thươ̆c 9. Pơlê drêng ai pơkoăng, mơdĭng kâ báu nếo mơ’nui hơnăm hmâ tôu chêng koăng vâ sôk ro, rơhdruê xoâng, tôu plâ hâi măng’’.

Rơtế ƀă mâu pơlê dêi Gia Lai xuân ối rak tơmeăm kơnía, pôa Lê Thanh Sơn – Phŏ Kăn pơkuâ hnê ngăn Đảng ủi, Kăn hnê ngăn Vi ƀan cheăm Tơ Tung – tối ăm ‘nâi: tơdroăng rak vế ƀă mơnhông ki kơnâ tíu khôi túa lĕm tro chêng koăng châ mơnhên cho hnoăng cheăng ki xiâm tung troăng pêi ton xŏn ôm hyô pơlê pơla ƀă ôm hyô thôn pơlê dêi cheăm.

Tơdroăng pơkâ Hneăng hôp Đảng ƀô̆ cheăm hneăng hơnăm 2025 – 2030 hiăng pêi pro mâu pơkâ kố ƀă hên troăng ki pơxúa. Tung la ngiâ, cheăm kô tơkŭm riân mâu khu chêng koăng ton; vêh pro mâu leh mơdĭng tiô khôi vâi krâ nah ki má môi mơtiah mơdĭng kâ báu nếo, mơdĭng kâ kơpôu, mơdĭng khôp pâ tơniăn ƀă hía hé.. vâ idrâp chêng pơtối troh tung tơdroăng rêh ối pơlê pơla; rế rak tơdroăng khôi túa lĕm tro – leh mơdĭng, rế kum mơjiâng tíu ki rơdêi mơhnhôk tơmối troh.

‘’Cheăm ai pơkâ pêi pro i krá tâ hâi leh, hâi xah hêi ro dêi kuăn pơlê; rơtế ƀă mê cho tơkŭm po hâi xah hêi ro tôu chêng koăng, hâi tơ’noăng - rế rak vế, mơnhông khôi túa lĕm, rế krếo mâu hngêi trung, tíu xiâm ai ivá vâ hnê mơjiâng, hnê pơtâp lâm tôu chêng ƀă kơnôm ngê̆ nhân hnê rơnêu pât chêng’’.

Lâp kong pơlê Gia Lai nôkố ai vâ chê 5.000 khu chêng koăng, 600 kâu lăk ƀô̆ khôi túa lĕm tro – rơhdruê xuăng ƀă chêng koăng, tơkŭm rơpâu ngê̆ nhân, vâi kơdrâi, droh rơtăm phô̆m xông kân ƀă hok tro rơtế veăng rak, mơnhông ki kơnâ tơmeăm kơnía. Kong pơlê hiăng tơkŭm po hên tơdroăng ƀă rak vế khôi túa lĕm tro chêng koăng ƀă mơnhông ôm hyô pơlê pơla, môi tiah mâu Festival Chêng koăng, tơdroăng ‘’Chêng koăng mơ’nui măng tĭng’’, lơ ‘’Mơngiơk khôi túa lĕm – rak vế chêng koăng’’ vêh pro kong kế pơlê Tây Nguyên a rêm kơxo Hâi tĭng, mơjiâng tíu ki má môi tung tơmeăm ôm hyô dêi kong pơlê.

Rơtế amê, Gia Lai hiăng tơbleăng Tơdroăng rak vế ƀă mơnhông Tíu Khôi túa lĕm tro Chêng koăng Tây Nguyên hneăng hơnăm 2023 – 2025, tơkŭm tung tơdroăng vêh pro mâu leh mơdĭng tiô khôi vâi krâ nah, po lâm hnê tôu chêng koăng ăm rơxông vâi hdrêng ƀă mơdêk tơbleăng tơmeăm kơnía, vâ djâ tíu mơhno khôi túa lĕm tro chêng koăng chiâng um mơhno ki phá tơ-ê tung mơnhông ôm hyô dêi Gia Lai, tơdrêng amê kum kuăn pơlê hdroâng kuăn ngo ai tơ’nôm troăng tăng cheăng pêi krá tơniăn ing tơmeăm kơnía dêi tơná.

Jâ Lê Thị Thu Hương  - Phŏ Kăn pơkuâ Khu pơkuâ khôi túa lĕm tro, Tơ’noăng ivá ƀă Ôm hyô kong pơlê Gia Lai – tối ăm ‘nâi, tơmeăm kơnía chêng koăng kô pơtối châ kong pơlê mơnhông tâ mê nếo tung hneăng la ngiâ.

‘’Kong pơlê hiăng tơbleăng Tơdroăng tơkêa bro rak vế mơnhông ki kơnâ khôi túa lĕm tro chêng koăng hneăng hơnăm 2023 – 2025. La ngiâ Khu pơtối tơbleăng Vi ƀan kong pơlê tơbleăng ăm pêi pro tơdroăng tơkêa bro hneăng hơnăm 2026 – 2030. Rêm hơnăm, Khu xuân tơbleăng Vi ƀan kong pơlê kong pơlê tơkŭm po mâu lâm hnê tôu chêng koăng, mơjiâng rơxông kơ’nâi ƀă đi đo séa ngăn, tơbleăng ăm Khu xiâm pơkuâ Khôi túa lĕm tro, Tơ’noăng ivá ƀă Ôm hyô mơnhên inâi Ngê̆ nhân Ưu tŭ ‘na chêng koăng’’.

Tung tơdroăng rêh ối tiô chal ki rơkê plĕng nôkố, a kơpong hdroâng kuăn ngo Gia Lai, mâu idrâp chêng xuân ối châ chuât tung tơdroăng rêh ối mê cho tơdroăng ki mơhno ăm ki krá tơniăn rak vế túa lĕm tro dêi pơlê pơla mâu hdroâng kuăn ngo Gia Lai. Ki kơnía git mê dế pơtối châ kuăn pơlê ƀă khu pơkuâ tơdroăng kal kí kong pơlê rak vế, pro tơdjâk ó rơdêi.

Xuân môi tiah a Gia Lai, tơdroăng ki rak vế tơmeăm kơnía git túa lĕm tro chêng koăng vâ mơjiâng pro ôm hyô pơlê pơla xuân dế châ mâu kuăn pơlê Rơđế a kong pơlê Dak Lak mơnhông rơdêi. Diâp ăm hnê tối mâu tơdroăng ki tŏn chêng koăng ƀă hnê vâ kuăn pơlê “hơ’muăn xêh” mâu tơdroăng ‘na túa lĕm tro dêi hdroâng kuăn ngo tơná, kố cho túa ki túa Tơrŭm tơdjêp tơmeăm kơnía git chêng koăng Tây Nguyên tung tơdroăng ôm hyô kế tơmeăm kơnía git hiăng châ tơbleăng pêi ƀă po rơdâ.

Khên tơnôu mơđah tŏn mâu ƀai chêng a ngiâ tơmối, mê nếo hlối koai phim, xup um mâu tơdroăng pêi pro túa lĕm tro ƀă mơ’no tối tung mâu trang măng pơlê pơla, Y Justin Adrơng, a ƀuôn Krơng Prong A, bêng Tân An, kong pơlê Dak Lak, phiu ro. Ngoh Y Justin ăm ‘nâi:

“Á châ hriâm túa ki tŏn chêng koăng, rế hriâm túa ki xup um, koai phim vâ mơđah tôu chêng koăng, hlo gá pơxúa khât ăm krê tơná á ƀă ăm tâi tâng mâu kuăn pơlê mâu hdroâng kuăn ngo a Tây Nguyên ki ai mâ tung rôh mơhno túa lĕm tro tôu chêng koăng kố. Ai mâu um méa ki tơviah, lơ rơkê plĕng, túa ki vâ koai phim, xup um chiâng vâ xo um ki mê, video ki mê vâ ngin rak vế ƀă mơ’no tơbleăng troh rêm ngế ki ê”.

Xúa um vâ hơ’muăn tơdroăng túa lĕm tro dêi hdroâng kuăn ngo, ối khĕn cho Photo Voice, cho môi tung mâu túa châ Khu xiâm ngăn kế tơmeăm kơnía Túa lĕm tro, ối tung Khu xiâm ngăn Túa lĕm tro, Tơ’noăng ivá ƀă Ôm hyô tơbleăng a Dak Lak sap ing mơ’nui hơnăm 2024 ing túa tơrŭm kế tơmeăm kơnía “Rôh mơđah tơbleăng túa lĕm tro chêng koăng Tây Nguyên tung tơdroăng vâ pro ôm hyô kế tơmeăm kơnía Buôn Ma Thuột – Dak Lak”.

La tung tơdroăng mê, mâu ngế ki hriâm ối châ hriâm mâu kih năng tŏn chêng ing túa ki tôu tơ’lêi hlâu má môi troh ki pá má môi, ‘mêng rơnêu mâu tíu tŏn ki tá hâi tro hmâ trâm tung tŏn chêng koăng, tăng ‘nâi tơ’nôm mâu ƀai tŏn chêng koăng ton nah dêi mơngế Rơđế ƀă hên ki ê. Pôa Y Bây Kƀuôr, a ƀuôn Kmrơng Prŏng A, bêng Tân An, kong pơlê Dak Lak, ăm ‘nâi:

“Hdrối nah mê mâu ƀai chêng dêi mơngế Rơđế mê ôh ti châ hriâm tro tơdroăng môi tiah kố ôh. Tơná á hlo mâu rơxông hơnăm ối nếo kố vâi hlê plĕng khât ‘na ki kal dêi chêng koăng dêi mơngế Tây Nguyên, pơrá ‘nâi ƀă hriâm mâu ƀai chêng dêi pâ pôa pin ‘măn chôu ăm”.

Túa tơrŭm tơdjêp tơdroăng túa lĕm tro chêng koăng tung tơdroăng ki vâ pro ôm hyô cho tơdroăng cheăng tung Tơkêa 6, ối tung Tơdroăng pơkâ tơnêi têa mơnhông cheăng kâ, rêh ối pơlê pơla kơpong kuăn pơlê hdroâng kuăn ngo ƀă kong ngo, hneăng hơnăm 2021 – 2030. Rơtế ƀă Dak Lak, mâu lâm hnê hriâm xuân châ tơkŭm po a mâu kong pơlê Gia Lai, Kon Tum ƀă Tây Ninh, ăm mâu kuăn pơlê mâu hdroâng kuăn ngo. Tơdroăng ki hnê xúa mâu ngê̆ nhân ki rơkê ƀă châ kuăn pơlê loi tơngah tung pơlê pơla hnê, ai kih thuât, hnê, kih thuât mơđah tŏn. Tiô Tiê̆n sih Nguyễn Thị Thu Trang, Hngêi trung Đăi hok Văn hóa Pơlê kong kân Hồ Chí Minh, tơdroăng kố gum kuăn pơlê hlê plĕng, tí tăng mâu tơdroăng ki kơnía vâ pro tơdroăng rêh kâ ối, rak vế túa lĕm tro.

“Ki tơrŭm pơla mâu hdroâng mơngế ai tơmeăm khoăng túa lĕm tro ki kơnía git môi tiah dêi rơpó, tơdroăng tơrŭm pơla mâu rơxông a tung môi pơlê ƀă mâu kuăn pơlê tơpui tối ƀă rơkong tơpui dêi tơná, hơ’muăn dêi mâu tơdroăng ‘na túa lĕm tro tơná. Tá ai kơbố ‘nâi luâ tâ tơná pin. Tơná kuăn ngo Rơđế kô hơ’muăn ‘na mâu túa lĕm tro, vêa vong dêi tơná vâi ki tro ‘ló tâ,  hmâng hơniâp ro tâ, tơdrăng tâ, tơtro tâ, xuân môi tiah hlê nhên khôi túa vêa vong lĕm tro dêi kuăn ngo tơná, vâ pơtối rak vế túa lĕm tro dêi kuăn ngo tơná”.

Ôh ti xê to mơnhông hlê plĕng ‘na pơtối rak vế ƀă ki pơxúa túa lĕm tro vêa vong chêng koăng Tây Nguyên - Tơmeăm ki kơnía dêi kuăn mơngế, tơdroăng tơdjêp tơmeăm khoăng tung tơdroăng ôm hyô ối veăng pro tơdroăng rêh ối krá kak ăm túa lĕm tro chêng koăng tung rêh ối tiô túa nếo nôkố. Xúa mâu tơdroăng ki ai hlâu ‘na kŏng ngê̆ ƀă măng pơlê pơla, rêm ngế kô châ tơkŭm, tơdjêp ƀă  pêi pro chêh ‘mot mâu tơdroăng ‘na ki lĕm tro ai khât ‘na rêh ối dêi kuăn pơlê tơná, ing mê veăng pro lĕm tro tâ nếo ki pơtối rak vế túa tơlá rêh ối lĕm dêi rêm hdroâng mơngế.