Pôa Rơčom Ña tối ăm ‘nâi, sap ing ối tơxĭn nah, pôa hmâ lo lăm a chiâk deăng rơtế ƀă dêi nôu pâ, hmâ tâng, hmâng tơdroăng rơngê, ting ting dêi nôu, mâu kơmăng leh mơdĭng ối tâ tá on dế koh bâ eăng, pôa hmâ hmâng vâi jâ nôa rơngê rơngối. Ƀă sap ing mê, tơdroăng rơngê, ting ting, rơngê rơngối, mâu tơdroăng hơ’muăn hdrôu dêi mơngế Jarai hiăng mot tung hiâm tuăn dêi Rơčom Ña.

Tiô pôa ai tối, rơhêng vâ châ hmâng rơngê rơngối mê kal athế ai tuăn ngôa chôu vế nhên, ai tuăn mơno ki tơmiât plĕng rơkê, ‘nâi hbrâ mâu tơdroăng vâ pơtối tâk chu, mơhno tối ‘na hiâm tuăn mơno ƀă tơdroăng ki pói rơhêng vâ dêi rêm ngế tung tơdroăng rơngê rơngối mê. Ngăn tiô kơ ngế ki hơ’muăn hdrôu, rơngê rơngối mê, ngế ki rơngê kô ai túa ki hơ’muăn ngăn kơ rêm tơdroăng la ôh tá ai hơ’lêh ki xiâm ga.

Mê âi, pin nếo klêi hmâng tơdroăng rơngê rơngối Tăm Chông xo Apiá Pơsêh xua pôa Rơčŏm Ña rơngê rơngối. Kố cho tơdroăng rơngê rơngối hơ’muăn tối ‘na Tăm Chông xo Apiá Pơsêh, cho môi ngế droh ki lĕm ó má môi. Apiá chiâng pro pơxêh vâ kring vế dêi châ chăn tơná hdrối ƀă tơdroăng ki blong plâ dêi khu xâ ki ‘mêi. To lâi ngế vâi rơtăm pơrá cho ngế ki têi tơhráu, lĕm tơhráu luâ tâ mâu ngế ki ê mê hiăng troh vâ pâ xo kơ Apía la ôh tá hâi ai ngế rơtăm ki lâi ki Apiá rơhêng vâ. Bu ai môi ngế Tăm Chông ki kơtiê, cho ngế ki lĕm tơdrăng la ai ivá mo sêi têi ‘răng, ai ivá ki ó pá kâi tối.

Ai môi hâi drêng châ trâm drêng Apía lăm kêi kơchâi kong, ing tơdroăng tơpui tơno mê, hlo Tăm ki kơtiê tơpui kâ hlế rơkê ƀă ai ivá ki phá tơviah mê Apía Pơsêh khoh xo tăm pro dêi on veăng. Drêng prế xo dêi pó, prế rêh ối ƀă dêi pó ôh tá hâi teăm ton to lâi ôh, Tăm Chông tâng ai môi ngế vâi droh, cho muăn chiâng a miê a pơlê ki hơngế, lĕm rơduăng tâ, rơkê pêi viâ hên tơdroăng, rơkê tĕn rơneăm tơmeăm khoăng, hmôu jiâ, tơdroăng mê châ ô eăng lâp lu, ing mê, tăm pơtêh thế dêi kơdrâi veăng lăm tơpui tơno leăm ăm dêi ná vâ ăm ngế droh ki mê rup dêi châ. Ahdrối vâ prôk lăm, tăm athế tơkâ luâ hên tơdroăng pơloăng mơnúa, xua miê ga, cho pâ dêi ngế droh ki lĕm rơduăng mê, pâ thế peăng kơdrâi ga ăm klê  tơkâ luâ long têa ki pêng to eâk kơpôu ki ‘mêi ‘mâk, tâng kâi klê tơkâ luâ pá tá mê kô ăm xo dêi kuăn droh, tâng klê ôh tá kâi tơkâ luâ pá tá kô ôh tá ăm xo dêi kuăn droh. Tăm Chông hiăng kâi tơkâ luâ tơdroăng ki klê tơkâ luâ long eâk kơpôu mê, xua mê, tăm kô prôk.

Drêng châ êng klêi tơdroăng kố, xua ti lâi chiâng chôu vế hên mâu tơdroăng rơngê rơngối tiah mê, châ rak ton tiah mê? Pôa Rơčom Ña ai tối:

“Á hiăng hmâ tơmâng mâu vâi krâ tung pơlê hơ’muăn tối. Ngế ki lâi chiâng rơngê rơngối, chiâng hơ’muăn hdrôu mê athế hơ’muăn hdrôu, rơngê rơngối ăm vâi krâ-nhŏng o hmâng, klêi mê, pin athế hmâng, rơbot xêh ing mâu tơdroăng ki vâi hơ’muăn tối mê. Tơdroăng ki rơngê rơngối, hơ’muăn hdrôu a hngêi, mê pin athế hriâm ing nôu pâ, jâ nôa a kơmăng hdrối vâ koi, nôu pâ, jâ nôa hmâ hơ’muăn ăm vâi kuăn cháu tơmâng tơdroăng hơ’muăn, rơngê rơngối, hơ’muăn hdrôu; tâng pin lo lăm pá kong, trâm, tơpui tơno ƀă vâi krâ-nhŏng o pơlê ki ê, koi tung kong lăm tăng gui ká, kêi kơchâi kong mê kô châ hmâng vâi krâ-nhŏng o pơlê ki ê, pú hmâ ngế ki lâi chiâng hơ’muăn ăm dêi pó mê tâi tâng tơdroăng rơngê rơngối kô châ tơbleăng, á hiăng châ hriâm sap ing ối kŭn nah, á tí tăng lăm tơmâng xêh tê”.

Nôkố, drêng tơdroăng rêh ối hiăng chía ai kế tơmeăm, mê tuăn hiâm mơno kuăn pơlê xuân hiăng hlê plĕng hên tơdroăng, rơ’jíu, um tơvi, hlá tơbeăng pơrá hiăng ai hên, mê tơdroăng ki hơ’muăn hdrôu, rơngê rơngối môi tiah pôa Ña mê rế hía ối rế iâ. Chôu phut kố, drêng mot tung leh mơdĭng, pôa Rơčŏm Ña nếo châ toh vâ hơ’muăn hdrôu, rơngê rơngối ăm tâi tâng pơlê vâ hmâng. Pakĭng tơdroăng ki hơ’muăn hdrôu, rơngê rơngối, mê pôa Rơčom Ña ối rơngê ting ting rơ-eăng tơniâ, ‘nâi rêi proâ, têng nêng, tŏn chêng koăng, rơkê pro mâu prôa, rơvŏng hlŭm, môi tiah kơni, không, prôa, klŏng put, têng nêng.

 Vêh chôu vế hơnăm ối nếo nah, pôa Rơčŏm Ña tối ăm ‘nâi, hmâ hlo a kơmăng bâ eăng khế, mâu vâi rơtăm dế pơtê koi a kuât dêi pơlê, ai mâu ngế ki hên hơnăm hmâ troh a kuât, hmâ tơpui tơno ƀă mâu vâi rơtăm hơnăm ối nếo, hlo hơniâp ro, vâi vêh hơ’muăn tối tơdroăng, rơngê rơngối, hơ’muăn hdrôu ăm dêi pó i tơmâng. Lơ tung pơla drêng pơlê tơkŭm po roh ôu kâ, pôh kâ kơpôu, ro, ôu drôu xiâm kal athế ai kơdrâm mơngế, vâi xuân ai rơngê rơngối, hơ’muăn hdrôu ăm dêi pó i tơmâng, thăm nếo ăm tá lâp pơlê hmâng. Tơdroăng ôu drôu xiâm, mơngế ôu xuân athế ôu chôa ’lâng, hrá hrá, rế ôu rế tơpui tơno, hơ’muăn tối tơdroăng, to ton nếo troh tơdroăng hnhó triăng ăm dêi tơná i ôu, xua ton tiah mê, vâi khoh toh chôu vâ tơpui tơno, rơngê rơngối, pơla mê, vâi ki rơkê hmâ hơ’muăn hdrôu, rơngê rơngối ăm dêi pó i tơmâng ro rih păng ‘nâng.

Tơdroăng ki ôu drôu xiâm, mơngế ôu hmâ ôu chôa ‘lâng, rế ôu rế tơpui tơno, to ton nếo troh dêi tơná ôu tung pơla tơkôm ôu mê, mâu vâi krâ hmâ hơdruê ăm dêi pó i hmâng hên tơdroăng, tơdroăng ki kố ki mê. Pôa Rơčom Ña cho ngế ki hâk git ƀă tơmâng tơdroăng rơngê rơngối, tơdroăng hơ’muăn hdrôu drêng hơnăm ối nếo nah, hmâ pơla lâi drêng toh chôu vâi hmâng, vâi rơngê rơngối ăm dêi pó i tơmâng. Pôa ai tối tiah kố:

“Dế ối tơxĭn nah, á nếo châ tơmâng môi hdroh la tá hâi plĕng tơdroăng klâi, ôh tá khoh ôh tá vâ tơmâng, chiâng vâ hriâm, vâ rơbot, klêi hmâng ah piu lôi. La á cho ngế ki mơ-eăm hmâng nhên ‘nâng vâ hriâm, xua ga, tung tơdroăng rơngê rơngối ai hên tơdroăng ki hnê hriâm, hên tơdroăng ki tơpui pơto, tơpui tơdjếi, khôi túa, vêa vong, túa lĕm tro dêi pơlê cheăm pơrá ai tung tơdroăng hơ’muăn hdrối. Pơtih, túa ki vâi vâ tơleăng tơdroăng tung pơlê, lơ ai tơdroăng ki pro pơlĕm, chêl kế tơmeăm xua hdrối mê tung pơlê ai tơdroăng ki tơhôu tơhêng, tá mơnâ dêi pó, rơ-eăn dêi pó tung pơlê cheăm xuân ai pơto pơtih, hnê tối tung tơdroăng rơngê rơngối.

Á hlo tơdroăng mê cho kal păng ‘nâng ƀă kal athế châ hriâm vâ hnê mơhno tối ăm rơxông kuăn cháu. Tung mê, ai hơ’muăn tối ‘na tơdroăng ki kơhnâ khât, tơdroăng ki kơdo mơ-eăm, hơ’muăn tối ‘na mơngế ki khên tơnôu, khên tŏng xo vâi krâ-nhŏng o tung pơlê, tŏng kum mơngế kơtiê ki tro pơkâm, hjip mơ’nêa ƀă hên tơdroăng ki ê, pơrá ai hơ’muăn tối, ai tung tơdroăng rơngê rơngối pơtâi pơtâng”.

  Rơpŏng pôa ai 2 ngế kuăn la ôh tá ai kuăn ki lâi rơhêng vâ hriâm ƀối dêi pâ ‘na tơdroăng rơngê rơngối kố. La xuân ối mơhúa, pôa ai cháu inâi cho Rơčom Tứ, kot mâ hơnăm 2009 cho ngế ki rơkê hơdruê, rơngê rơngối, hâk git dêi khôi túa, vêa vong kuăn ngo tơná. Xua ti mê, pôa Rơčom Ña hiăng kơhnâ khât tung hnê mơhno tối ăm dêi cháu ki mê. Kơnôm cho ngế ki rơkê ‘na tơdroăng hơdruê xuăng, xua mê, sap ing mâu hơnăm ki ối hriâm râ má 1, Rơčom Tứ hiăng hâk vâ ƀă tơdroăng rơngê rơngối, hơdruê sap ing tơxĭn rơkê khât, chôu vế, rơbot rĕng tơdroăng ki rơngê rơngối, ƀă kơnôm krôk lĕm tơleăng, rơ-eăng tơniâ.

Rêm kơmăng, Rơčom Tứ hmâ ối achê dêi ƀă pôa Rơčom Ña, kơhnâ khât tung tơdroăng hmâng ki dêi pôa hơ’muăn hdrôu, rơngê rơngối, klêi mê, pôa rêi têng nêng, cháu rơngê rơngối. Bu kơ’nâi mê to lâi hơnăm tê, Rơčom Tứ hiăng chiâng ngế ki rơkê maluâ hơnăm ối kŭn, rơtế ƀă dêi khu vâi pôa ki rơkê rơngê rơngối dêi cheăm Ia Ka, tơring Čư̆ Pah, kong pơlê Gia Lai hiăng lo lăm mơđah hên tíu, u kố umê. Pôa Rơčom Ña hâk tơngăm dêi cháu păng ‘nâng.

“Xuân môi tiah tơdroăng ki hriâm chư há, ngế ki lâi kơhnâ hâk git kơ tơdroăng ki hriâm mê ga kô rĕng tơ’lêi hlê plĕng, tâng ôh tá hâk git mê kô ôh tá ‘nâi ki klâi. Xua á hiăng krâ, pói rơhêng vâ pơtối rak vế ăm dêi kuăn ‘nĕng, cháu chái, pơlê cheăm tơná ‘nâi tơdroăng rơngê rơngối dêi hdroâng kuăn ngo tơná. Drêng ối tơxĭn nah, á hmâ hmâng mâu vâi krâ hơ’muăn tối, rơngê rơngối. Á hiăng hnê ăm dêi cháu i hriâm rơngê rơngối, ga xuân hiăng chiâng hriâm. Xua cháu á ga ối tơxĭn, hriâm đi đo hơnăm kố troh hơnăm ki ê, drêng ga hiăng xông kân, ga hiăng rế rơkê tâ.

Tung tơdroăng rơngê rơngối mê, mâu tăm ki rơkê, khên tơnôu tŏng xo vâi Apiá xuân hên, mê khoh pro tơdroăng rơngê rơngối thăm rế ro hơniâp ƀă krip ro tâ. Tung tơdroăng rơngê rơngối ai tá tơdroăng ki tơko tơpêt dêi pó, xua vâi tobriât dêi pó vâ châ xo Apía, vâi droh ki lĕm rơduăng, mâu vâi rơtăm athế mơhno tối ivá ki ó rơdêi, khên tơnôu mê nếo châ tŏng xo vâi droh. Vâi hmâ tơbriât xo dêi ngế droh ki vâi rơtăm ki mê hiăng vâ, vâi tơko tơpêt dêi pó”.

Siu H’Mai, ngế rah chêh hiăng ai roh tơpui tơno ƀă pôa Rmah Ban ‘na mâu tơdroăng rơngê rơngối kố. Pó vâi krâ-nhŏng o kô tơmâng.

-Ô pôa, pôa cho ngế ki hriăn rơkê hâk git kơ mơhno túa lĕm tro dêi hdroâng Jarai, pôa hiăng châ hmâng, châ hlê plĕng hên ‘na rơngê rơngối dêi mơngế Jarai hôm cho há?

Pôa Rmah Ban: Ki păng ‘nâng vâ tối, tâng hmâng vâi rơngê rơngối, mê á xuân tá hâi teăm châ tơmâng tŭm têk tâi tâng ôh, á xuân hmâ tâng ngế ki kố rơngê rơngối iâ, ngế ki tá iâ, pơtih tơdroăng rơngê rơngối Jâ Pôm, Hơ’muăn tối ‘na Tăm Drit, Hơ’muăn tối ‘na Rơmung Kuăng, Hơ’muăn tối ‘na Pôa Tŏn, hơ’muăn tối ‘na But Kông yă, hơ’muăn Ƀlor, hơ’muăn tối But tơkông yă, hơ’muăn tối Jong Be, St Rok ƀă hía hé xuân hiăng hmâ tâng vâi hơ’muăn tối, rơngê rơngối tiah mê tê, bu châ hmâng môi péa tơdroăng tê, tá hâi teăm tŭm ing ko troh a tui lui.

-Ing tơdroăng rơngê rơngối dêi Jarai ki pôa hiăng châ hmâng mê, ki xiâm dêi tơdroăng rơngê rơngối dêi mơngế Jarai hmâ ai pơchân mơngế chal kơ’nâi hlê plĕng vâ rak vế tơdroăng ki klâi?

Pôa Rmah Ban: Mơngế Jarai xuân môi tiah mâu hdroâng kuăn ngo ki ê, kơnôm ai ing tơdroăng rơngê rơngối, hơ’muăn tối mê vâi vâ hnê pin mâu tơdroăng ki lĕm tro, chiâng mơngế ki rêh tro tơdroăng, tơdroăng ki êng tiâ, tơpui tơno dêi pó, mâu ngế ki ‘mêi kơ tro pơxâu phak, pơla mơngế ƀă mơngế athế hơ-ui, tŏng kum dêi pó, Dế nôkố, tung pơlê ôh tá ai ngế ki lâi chiâng rơngê rơngối xếo, mơngế ki ối rêh mê ivá vâi hiăng pá hro, vâi ôh tá ai ivá vâ rế hơ’muăn, rế rơngê rơngối. Mơngế ki ‘nâi rơngê rơngối bú ‘nâi iâ tê, bu yâu dâng 1 troh 2 ngế tê ki ối chiâng. Nôkố, vâi hmâ ngăn tơvi, hmâng rơ’jíu, pơchuât hlá tơbeăng, tŭm tơdroăng ki ai dêi chal nếo nôkố ga hơniâp ro, krip krih tâ mê khoh rế hiá rế iâ mơngế vâ rơhêng vâ hmâng rơngê rơngối, tơdroăng hơ’muăn, mơngế ki ‘nâi rơngê rơngối, hơ’muăn hdrối ôh pá ai hên xếo.

-Tiô pôa, kơvâ ngăn ‘na mơhno túa lĕm tro kal athế pêi pro, rak vế ki klâi ing khôi túa, vêa vong dêi hdroâng Jarai tối tơdjuôm ƀă rơngê rơngối tối krê?

Pôa Rmah Ban: Rơ’jíu Việt Nam đi đo tŏng kum, ngăn khât, tí tăng hlê plĕng ‘na mâu tơdroăng ki hơ’muăn hdrôu, rơngê rơngối, tơdroăng hơ’muăn, vâ rơxông kơ’nâi ah châ tơmâng ƀă rak vế. Xuân hiăng ai ngế ki troh êng vâ châ tơmâng mâu vâi krâ hơ’muăn hdrôu, rơngê rơngối la vâi ôh tá vâ rơngê rơngối, vâi tối vâi ôh tá ‘nâi, ki xiâm ga cho xua pin tá hâi teăm châ ‘nâi vâ pơlông thế kơ vâi rơngê rơngối. Ti xê ăm to vâi liăn ngân thế vâi hơ’muăn, rơngê rơngối ăm pin tơmâng, ki kal akố, cho ing hiâm mơno dêi ngế ki lăm tí tăng chêh xo, thâo hrik, tâng vâ ‘nâi, vâi rơkê lông mê kô châ vâ thâo hrik xo rơkong vâi krâ rơngê rơngối. Tơdroăng ki chêh xo, thâo hrik rơkong rơngê rơngối, hơ’muăn hdrôu cho tơdroăng kal pêi pro tơdrêng, kal athế lăm troh tơrêm pơlê cheăm vâ tí tăng hlê plĕng, tí tăng ‘nâi, rak vế, tâng pin lôi lối hrá, tơkôm hi hía, ah kô piu hiât lôi, tung la ngiâ mê hía nah pin kô ôh tá ai tơdroăng rơngê rơngối, tơdroăng  hơ’muăn hdrôu vâ hmâng xếo.

-Mê pôa ai tối ki klâi ƀă kơ koan ngăn ‘na tơdroăng cheăng tung pơtối rak vế rơngê rơngối Jarai tung la ngiâ ah?

Pôa Rmah Ban: Ki pói rơhêng vâ ki á hiăng tơmiât nhên ga ai hên tơdroăng, la ôh tá ‘nâi hôm kâi chiâng rak vế, pêi pro há lơ ôh. Á tơmiât pin lăm chêh xo, thâo hrik rơngê rơngối, tơdroăng hơ’muăn hdrôu mê pin ai chêh xo ‘măn chôu, xúa kơmăi thâo hrik rơkong rơngê rơngối, hơ’muăn tối, ah pin in chiâng pro hlá mơ-éa, rêm ngế châ hlo vâ hriâm ƀối, rơngê rơngối tiô tơdrá, ai drêng tâk drêng chu, drêng prông drêng prŏng ƀă hên tơdroăng ki ê.