“Têa tôu nôu ngeăm péa pâ” – Rơkong hnê pơchân sap ing nah tung mơjiâng on veăng dêi mơngế Rơteăng
Chủ nhật, 05:00, 12/10/2025 Nhat Lisa/VOV Tây Nguyên Nhat Lisa/VOV Tây Nguyên
VOV.Xơ Đăng - Tung tơdroăng rêh ối, túa lĕm tro dêi mâu hdrông kuăn ngo a Tây Nguyên, rêm khu hdrông mơngế pơrá ai khôi túa, vêa vong krê xêh, ga mơhno tối, hnê khĕn túa ki lĕm krê phá xêh. Ƀă mơngế Rơteăng, tơdroăng diâp ŏng mế ôh tá ai tơmiât hngăm ‘na liăn ngân, kế tơmeăm, ôh tá ai pơkâ thế ăm kế tơmeăm, laga, ki kal má môi tung tơdroăng vâ xo dêi pó, mê cho tơdroăng mơjo pâ, vâ dêi pó tá tuăn tá hiâm mơno ki tơdrăng khât ƀă pôu râng dêi hnoăng ăm vâi krâ péa pâ.

Drêng vâi droh, vâi rơtăm hiăng kêi, hiăng tro hơnăm, ƀă mơjiâng on veăng, prế athế rơtế veăng ‘no dêi i hiâm mơno, ivá cheăng vâ pôu râng, veăng gum tơdroăng rêh ối, pêi cheăng ƀă vâi krâ, vâi kơdrá péa pâ. On veăng nếo mơjiâng dêi pó chiâng châi ối ƀă dêi hngêi dôh, lơ dêi hngêi mế, ngăn tiô kô tơdroăng ki péa pâ vâ môi tuăn, ƀă hmâ hlo, prế on veăng ki nếo mê hmâ lo peăng hngêi ngế ki nôu pâ ối trâm hên xahpá, vâ veăng pêi viâ tum têk mâu tơdroăng cheăng tung hngêi rơpŏng, mơnhông ‘na rêh kâ ối. La lâi hiăng klêi hnoăng cheăng ki veăng gum ăm péa pâ vâi krâ, klêi mê, prế nếo ko hngêi vhâ lo ối krê xêh, hâi ki mê, nếo pơxiâm mơjiâng tơdroăng rêh kâ ối krê.

Tung hâi pơkŏng mê, kế tơmeăm ki diâp ăm vâi krâ, jâ pôa, kơdrá pin hmâ hlo cho tơmeăm ki hmâ mơjiâng, hmâ xúa, ôh tá xê kế tơmeăm kơnâ liăn hên ôh, laga, a mâu kế tơmeăm ki mê vâ mơhno ‘na tuăn mơno ki mơnê nhoăm, mơnâ git kơ vâi krâ, jâ pôa, kơdrá, mâu tơmeăm ki mê cho vâ ngăn cho “kế tơmeăm kơnía dêi tơná” – ôh tá ai xê athế mơ’no liăn ngân hên hĕng vâ ăm dêi kơdrá, dêi vá, mê cho tơdroăng ki mơjo pâ, hơ-ui, mơnê dêi pó, nhoăm ƀă ai rơkong ki tơpui tối tơdroăng ki hơniâp ro, tơniăn lĕm, niân nok ăm kơ prế ki nếo châi hngêi mê. Pôa A Wat-Cheăng tung Khu ngăn ‘na vâi jâ pôa hơnăm hiăng krâ a cheăm Đăk Dục, kong pơlê Quảng Ngãi tối ăm ngin ‘nâi:

“Tung tơdroăng diâp ŏng mế dêi mơngế Rơteăng ngin ôh tá ai tơdroăng pâ liăn ngân, kế tơmeăm, ôh tá hngăm ‘na tơdroăng kế tơmeăm khoăng. Ahdrối ngế dôh vâ châi hngêi dêi ngế mế, hmâ râng môi to drê, ‘nêk, cho tơmeăm ki tối cho tơmeăm kơnía dêi tơná vâ ăm nôu pâ peăng kơcdrâi, mơhno tối hiâm tuăn ki ‘nâi hơ-ui pâ ƀă tá tuăn tá i hiâm ki tơdrăng khât. Peăng ngế mế ahdrối vâ châi dêi hngêi pa dôh, xuân athế pleăng djiâ, rơmoăng, pơtâk xên, khan van ếo, kơpĕn vâ diâp ăm dêi jâ prế pôa, cho kơdrá dêi tơná. Mâu tơmeăm khoăng ki mê, ôh tá xê riân lo liăn ngân ga hên iâ lơ to lâi ôh, mê cho pơtroh ing tuăn mơno ki mơnê nhoăm, ivá pêi cheăng ƀă tuăn mơno ki tơdrăng, tơpâ khât păng ‘nâng.”

Vâi krâ, jâ pôa Rơteăng sap ing chal nah hmâ hnê pơchân: “Têa tôu nôu ngeăm péa pâ.” Rơkong tơpui mê pin tơmâng ga cho tiah hmâ tâng, hmâ ‘nâi, la tung ki xiâm dêi rơkong, hiâm mơno vâi krâ vâ pơtih mê cho vâ tối ‘na ki kal athế chôu vế, arak râng ki tơdâng, tơ’mô pơla péa pâ, kuăn ‘nĕng drêng mơjiâng on veăng athế ai hiâm tuăn ‘nâi koh nhuô̆m, hâk mơnê, ƀă pêi pro hnoăng cheăng ki tơtro khât ƀă vâi krâ, nôu pâ péa pâ rơpŏng hngêi. Kuăn ‘nĕng ôh tá xê koh mơnê to môi ngế peăng nôu pâ peăng pa kố, mê ối athế koh mơnê kơ nôu pâ peăng pá tá, tơkéa vâ tối, athế rak ngăn tơ’mô, tơdâng nôu pâ peăng ngế kơnốu ƀă nôu pâ peăng ngế kơdrâi há. Mê cho khôi túa, vêa vong pơlê pơla hiăng rak vế, pêi pro, mơnhên păng ‘nâng sap ing nah, ga rak tơdâng tơ’mô pơla vâi kơdrâi - vâi kơnốu, nôu pâ peăng hngêi kơnốu-nôu pâ peăng hngêi kơdrâi, rơkong hnê pơchân kố hiăng châ rak vế ing chal, ing rơxông vâi krâ ton tĭn nah troh nốkố. Ngoh A Hlam, ối a thôn Dak Jâk, cheăm Đăk Môn, kong pơlê Quảng Ngãi ai tối ăm ngin ‘nâi tiah kố:

“Klêi kơ’nâi xo on veăng, prế ŏng mế châi ối hngêi peăng kơnốu ing 2 troh a 3 hơnăm. Jâ pôa roh nah xuân ối hmâ hnê tơbâ, tối pơchân kơ ngin tiah kố: “Têa tôu nôu ngeăm tơ’mô péa pâ”-Tơkéa vâ tối klêi kơ’nâi tŏng gum pêi chiâk pêi deăng ăm nôu pâ peăng hngêi kơdrâi, mê prế athế châi ối vâ veăng pêi chiâk pêi deăng ăm nôu pâ peăng hngêi kơdrâi nếo, vâ mơnê kơ vâi krâ, veăng gum pêi viâ mâu tơdroăng cheăng ƀă hnối pôu râng dêi hnoăng tơná ƀă tŭm péa pâ vâi krâ.”

Tung tơdroăng diâp ŏng mế dêi mơngế Rơteăng, ôh tá ai tơdroăng ki peăng pa lâi ki kal, ki kân, ki tơngăm tâ pa lâi. Tâng hngêi rơpŏng peăng hngêi kơnốu po ôu kâ pơkŏng ahdrối, mê to lâi khế kơ’nâi mê, peăng hngêi kơdrâi xuân mơdrếo há, xuân po ôu kâ pơkŏng há. Tâng peăng hngêi kơnốu ‘no dêi chu, dêi í, mê peăng hngêi kơdrâi xuân mơ’no dêi chu, dêi í há, tơkéa vâ tối, peăng hngêi kơdrâi xuân pêi pro bô bối tiah mê há. Tâi tâng mâi tơdroăng ki mê pơrá pêi pro tro tiô hnoăng ki tơdâng, tơ’mô, vâ péa pâ rơpŏng hngêi ƀă tâi tâng pơlê pơla thăm rế achê, hlê plĕng, ‘nâi dêi rơpó nhên tâ, tơrŭm dêi rơpó hên tâ.

Roh vâi krâ nah, tâng tung pơlê ai tơdroăng ki tro pơreăng, pêi chiâk pêi deăng ôh tá mơhúa, ôh tá châ báu, alâi, plâi prá, pôm... hên ngế tung pơlê ối tro châi tamo, mê péa pâ rơpŏng hngêi ki mê ôh ta khoh pro tơdroăng ki diâp ŏng mế, pơkŏng ŏng mế. Xua ga, tơdroăng ki hơniâp ro krê dêi rơpŏng hngêi mê athế rơtế ai tá tơdroăng ki hơniâp ro pơchuâm tung pơlê pơla, mê ga tro, ga ‘ló. Jâ Y Niên, ối a ƀuôn Ea Mao, cheăm Tân Tiến, kong pơlê Dak Lak ai tối tơ’nôm tiah kố:

Tơdroăng ki kal athế tơtrŏng hdrối vâ êng, diâp ŏng mế dêi mơngế Rơteăng, tâng a khế ki mê, tung pơlê ai tơdroăng ki tro tâ pơreăng, lơ báu prá alâi, plâi pôm a chiâk a deăng ôh tá dâi, tro kuăn kơnái, kuăn chok kâ ‘nhiê, pêi kâ ôh tá rơhéa, lơ ai mâu on veăng, rơpŏng hngêi ki ê ai tơdroăng sĭng khéa, maluâ prế droh rơtăm ki mê hiăng hâk mơjo vâ dêi pó păng ‘nâng, la xuân ôh tá khoh chiâng ôu drôu êng, ôu drôu kơxái, lơ ôu drôu pơkŏng. Lalâi tung pơlê hiăng ôh pa ai xếo tơdroăng sĭng khéa, ivá rêm ngế hiăng tơniăn, mê péa pâ rơpŏng hngêi nếo rơtế dêi pó tăng rah mơngế ki rơkê vâ pro leăm, lăm kơ-êng, djâ troăng vâ troh hâi diâp ŏng mế.”

Tiô khôi túa, vêa vong Rơteăng, ahdrối to lâi hâi vâ pơkŏng ŏng mế, mâu vâi droh rơtăm tung pơlê vâi lo lăm a chiâk a deăng, mot tung kong, tí tăng kriê kơchâi kong, đôu tơpăng, ko lơleăng, krúa, hơpôe, mâu ‘nâ chu a têa tuâm, têa long, têa kroăng, têa krông vâ tăng gui ká, tăng kêt, puât kơteăm, tôm hjuô, xixŏng, vâi veăng ai kơchâi nhâ i ro ăm hâi ki pơkŏng ŏng mế. A mâu pơlê cheăm dêi mơngế Rơteăng hâi kố, khôi túa lĕm tro mê xuân ối châ rak vế đi đo, krá kâk. Meluâ ti mê, khu rơxông hơnăm ối nếo nôkố, vâi hmâ po tơdroăng ôu kâ pơkŏng kân krip tâ chal vâi krâ nah: Ai drêng ‘nâ, po hâi ôu kâ pơkŏng a hngêi krê tơná, la krếo thế vâi troh a hngêi vâ pế pơchên kế kâ tŭm têk, mâu ‘nâ, rơpŏng hngêi vâi chía kro, vâi hmâ tơkŭm po a nhà hàng, cho hngêi ôu kâ kân dêi Xuăn, krếo tá khu rêi prôa tôu hơkâ, hơdruê xuăng veăng gum ăm tơdroăng ki pro pơro, pro hơniâp. Méluâ túa pêi pro mê ga ai phá, ai pơhlêh, la hiâm tuăn ki tơdâng, tơ’mô ƀă tơrŭm dêi pó xuân ối cho ki xiâm kal châ rak vế krá tơniăn, dai hên tơdroăng hơniâp ro tung rơpŏng hngêi ƀă  tơdroăng ki tơrŭm tơrôa tung pơlê pơla. Pôa A Nuă-Mơngế krâ pơlê ối a ƀuôn Ea Mao, cheăm Tân Tiến, kong pơlê Dak Lak ai pơchân tối kơ kuăn ‘nĕng, cháu chái tiah kố:

“Tung tơdroăng mơjiâng on veăng dêi mơngế Rơteăng, vâi droh rơtăm drêng xo dêi pó ôh tá ai peăng pá lâi kân luâ tâ peăng pa lâi ôh. Prế on veăng ki nếo mê ai drêng ‘nâ xuân chiâng châi ối ƀă nôu pâ peăng dôh hdrối lơ châi ối hngêi vâi krâ peăng pa mế hdrối, ki hmâ hlo, môi pâ prế ối, veăng cheăng ăm vâi krâ mê, ing 2 troh a 3 hơnăm, klêi mê, prế on veăng nếo xiâm tăng tíu, mơdâng pro hngêi, lo ối krê. Mê cho khôi túa, vêa vong dêi jâ pôa hiăng chôu ‘măn ăm pin sap ing nah, á pâ phep tơbâ ăm kuăn ‘nĕng cháu chái hâi kố athế chôu vế, hlê plĕng ‘na khôi luât ki mê vâ rak vế, vâ tơdroăng tơrŭm pơla vâi krâ péa pâ đi đo châ tơniăn, hơniâp lĕm.”

Mơjiâng on veăng dêi mơngế Rơteăng ga cho tơdroăng ki hlo ti mê xo, laga, tung dế cho tơdroăng ki kal git ki kân má môi pa kâi tối dêi rêm ngế pin, ôh tá xê mơhno a ngiâ ki pơchông ‘na liăn ngân, tơmeăm khoăng, ôh tá xê tơdroăng ki mơ’no, xiâ, mơdâi, mơ’nhiê hên liăn ngân, mơhrê hên kế tơmeăm, mê cho cho tuăn pâ, i hiâm mơjo, mơno ki lĕm tro, tơdrăng, hơpâ, tơdâng, tơ’mô, tơrŭm tơrôa, hơ-ui pâ, tơveăng gum păng ‘nâng dêi pó tung pơlê pơla.

Nhat Lisa/VOV Tây Nguyên

Viết bình luận

TIN CÙNG CHUYÊN MỤC