Vâi krâ, nhŏng o po ngăn Ƀai 2: “Pơkâ hdró vâ pêi lot, ‘no liăn cheăng ôh tá tŭm, ôh tá rơkê, tô mơdrăng khăng khoăng ôh tá kâi pơtê” drăng kố:

https://vov4.vov.vn/xodang/pei-chiak-nha-nong/bai-2-poka-hdro-va-pei-lot-no-lian-cheang-oh-ta-tum-oh-ta-roke-to-modrang-khang-khoang-oh-ta-kai-pote-450896.vov4

Lối 20 hơnăm pá puât mơ-eăm pêi cheăng, rêh kâ a kơpong tơnêi khêi khêi bazan cheăm Ia Piar, tơring Čư̆ Prong, kong pơlê Gia Lai, tá hâi la lâi pôa Lưu Văn Dương hlo loăng kơphế gá djâ vế tơdroăng ki tơngah kân môi tiah mê. Yă kơphế a hâi lơ 29/4 cho 134 rơpâu liăn tung môi kg, tâk 3 xôh tâng vâ pơchông ƀă nôkố hơnăm nah. La kơphế rế to kơnâ, pôa Dương rế khéa hơ’nêng xua rôh xua kơdrum loăng dế khăng hlâ.

“Vâi krâ nhŏng o akố cho kơnôm ai rơchoâ têa vâ tôh, mê tôh châ 2 xôh, klêi Têt hdrối nah, dâng lơ 20 khế mê têa hiăng tâi troh nôkố. Á xuân ‘no liăn pong 2 to têa klôh la ôh ti ai têa. Nôkố xuân ti ‘nâi bro ti lâi xếo, ôh ti ai têa vâ tôh xếo, tâng kong tô nếo mê kô hlâ răng tâi tâng hlối. Yă to kơnâ la vâi krâ nhŏng o châ pơxúa hên to lâi ôh, mơni xiâm loăng kô ôh tá ai têa tôh mê ah kô hlâ tâi tâng”.

Kong tôu ton, tôu mơdrăng khăng khoăng tung lâp lu Tây Nguyên. Pôa Nguyễn Bá Luân, thôn Dak Thọ, tơring Dak Mil, kong pơlê Dak Nông khéa kho, tá hâi la lâi pá puât môi tiah hơnăm kố, tâi tâng mâu têa a mâu long rơchoăng pơrá hiăng xiâ tâi. Pôa hiăng athế roê 33 kú triăng (rêm kú xŏn 50m) toi hrik troh a mâu rơchoâ kơtăn ing hngêi lối 1,5km, mơ-eăm kui tah mâu trâp tung rơchoâ ki ối iâ têa troh vâ tôh ăm kơdrum kơphế ki rơdâ 2 ha dêi rơpŏng.

A thông têa ki kŭn a long rơchoâ, tá chât toăng to kơmăi hrik rơtế ‘măn triăng ngăn chiâng môi tiah tơbriât dêi rơpó sap nah tá hâi chói trâm. Pôa Nguyễn Bá Luân, tối:

“Rôh apoăng sap nah tá hâi chói trâm hlo kong tô mơdrăng khăng khoăng, kong tô ton môi tiah kố, tíu lâi xuân ôh ti ai têa. Nôkố á ôh tá tôh xếo, ôh tá kâi pơlât xếo mê châ ngăn cho châ yă tê kơnâ la ôh tá ai kơphế u lâi vâ tê”.

Yă kơphế to rêm hâi xuân pro hên tíu a Tây Nguyên mơjiâng mâu tơdroăng ki luâ tung rơnó tôu mơdrăng khăng khoăng môi tiah kơxô̆ triăng tôh hên má môi, yă roê têa xuân kơnâ. A tơring Dak Mil, kơpong pêt hên kơphế dêi kong pơlê Dak Nông, tơkâ luâ kơxô̆ ‘na triăng tôh toi ing rơchoâ vêh troh a ƀăng tơnêi pêt hiăng lối 100 kú, tơ’mô ƀă dâng kơtăn lối 5km. Xuân akố, yă liăn roê têa tôh pơtối tâk, ing 120 rơpâu môi chôu hrik (rêm chôu 5 – 7 met khô̆i têa) hơnăm nah, troh hơnăm kố tâk troh kơlo 300 rơpâu liăn tung môi chôu, thăm nếo ai tíu ki ‘nâ 500 – 600 rơpâu liăn. Yă liăn roê têa tôh ăm kơphế tâk 10 xôh yă têa ôu kâ hum roh a pơlê kong kơdrâm Ƀuôn Ma Thuột, kuăn pơlê xuân ối chiu hrê liăn. Pôa Phan Xuân Vinh, cheăm Dak Lao, tơring Dak Mil, kong pơlê Dak Nông tối, hên tíu nôkố ai liăn xuân ôh tá châ roê têa vâ tôh!

“Têa nôkố ôh ti bê vâ tôh. Ai mâu ƀăng tơnêi pêt ki kân hiăng khăng hlâ. Nôkố kuăn pơlê pơklât thế athế tăng têa tôh, ƀă mâu túa ki lâi xuân athế roê têa vâ tôh dêi loăng kơphế”.

Tôu khăng khoăng ó xuân pro mâu kong pơlê a Tây Nguyên athế mơ’no pơkâ tơdroăng xơpá khât: tôh ƀă ôh tá tôh tíu ki lâi! A tơring Ia Grai, kong pơlê Gia Lai, tâi tâng 23 to rơchoâ long têa pơrá hiăng xiâ. Pôa Đỗ Văn Đông, kăn phŏ hnê ngăn Vi ƀan tơring ăm ‘nâi, ƀăng tơnêi pêt kơphế ôh tá ai têa tôh, ƀăng tơnêi ki lâi athế lôi kô châ pơkâ drêng tơring tơpui ƀă mâu tíu pêi cheăng rơchoâ long, mâu nông lâm trường.

“Tơring hiăng krếo thế tâi tâng mâu kŏng ti pê chiâk deăng, pêt kong, mâu ngế ki pơkuâ rơchoâ ƀă mâu cheăm tơring tối tơbleăng nhên tơdroăng kố. Tíu lâi tôh mê tơkŭm tăng têa tôh, tíu lâ pá luâ râ ôh tá kâi ai têa vâ tôh mê athế ai túa pơkâ tŏng kum pêt ăm vâi krâ nhŏng o”.

Tây Nguyên ai lối 2 rơtuh ha tơnêi pêi chiâk deăng, tung mê vâ chê 1/3 ƀăng tơnêi, tơ’mô ƀă dâng 640 rơpâu ha tơnêi pêt kơphế, cho loăng pêt ki xiâm tung cheăng kâ dêi kơpong. Tung pơla hdrối kố nah, yă kơphế pơtối to kơnâ. Yă kơphế tê ngi kong têa ê hâi lơ 29/4 (cho a rôh khế 7/2024) hiăng châ 4.151 dollars tung môi tâ̆n, yă roê tung tơnêi têa lối 134 rơpâu liăn tung môi kg. Yă roê tê tơkâ luâ tơdroăng tơmiât pro tơdjâk hên tơngah ăm kuăn pơlê pêi chiâk ai liăn pêi lo chía hên. Laga, kong tôu dế tôu ó chôu kơphế a lâp kơpong Tây Nguyên, ôh ti xê pro kơdroh ki lĕm mê ối mơni kô lŭp tâi tâng a hên ƀăng tơnêi.