Tung tơdroăng hên hĭn dêi mâu rôh tê mơdró sầu riêng apoăng rơnó krí a tơring Krông Pač, kong pơlê Dak Lak, jâ Nguyễn Thị Vân a thôn Tân Đông, cheăm Ea Yông, athế tơkôm chía ton nếo châ tê dêi 2 pong plâi sầu riêng dêi rơpŏng. Tâ pêng 2 pong, tâi tâng châ 75kg plâi sầu riêng jâ bu châ xo 180 rơpâu liăn, iâ tâ kơxô̆ liăn tê 1 pŭm plâi sầu riêng ki lĕm. Jâ Vân ăm ‘nâi, 20 hâi nếo sầu riêng nếo châ krí, la xua kong mêi ton hâi mê plâi chiâng rĕng tơruih hên, chiâng tê lŭp tiô túa ki vâi khĕn plâi ki ôh tá dâi lĕm, ôh tá châ tiô pơkâ:

 “Túa plâi ki kố cho plâi ki lĕm la hâi hnah jâ ki mê roê ƀă yă 3 rơpâu liăn xo.Tê tiah mê hlo châi heăng khât xua tiah hmâ tê môi pŭm plâi hiăng châ lối 200 rơpâu liăn”.

Ki khât ăm hlo, ôh tá xê plâi sầu riêng ki lâi xuân ai yă tê bu 3 rơpâu liăn tung môi kg. Tâng kuăn pơlê pêi chiâk môi tuăn vâ khu ki roê rah xo, xuân ối ai môi iâ ki châ tiô pơkâ 10 rơpâu liăn tung 1kg. La klêi kơ’nâi mê, ki u ối ki hên ôh tá ai yă kơnâ. Môi ngế ki roê a cheăm Ea Knuêč, tơring Krông Pač dế tơkôm tê sầu riêng ki ôh tá dâi ăm ‘nâi:

“Vâ tê yă 1 rơpâu liăn ki vâi xuân ôh tá vâ roê. 1 rơpâu liăn mê athế tơkôm ing nôkố. 1 rơpâu liăn tung 1 kg xuân ôh tá bê hnoăng chơ”.

Ôh tá bro hên plâi sầu riêng rĕng tơruih, tro lŭp lối 90%, kong mê ton ối bro kơdroh ki dâi lĕm ƀă yă tê dêi mâu plâi riêng hiăng tŭm khế chiâng krí. Rơnó krí kố, drô troăng kân kơxô̆ 26 tơkâ luâ tíu ki pêt hên plâi sầu riêng Krông Pač, ôh tá iâ mâu ngế ki chơ dêi plâi sầu riêng vâ tê la tro tíu roê khĕn “plâi ôh tá lĕm” - môi túa ki tơpui tung tơdroăng cheăng vâ mơhno pơluăn plâi sầu riêng ôh tá lĕm mơngiơk ƀă ki ngeăm ki kal.

Klêi kơ’nâi tơpui tơno tê sầu riêng ăm tíu roê ôh tá lĭng, ngoh Ama Lôi a cheăm Ea Yông, tơring Krông Pač, sĭng khéa tối:

“Kố vâi ôh tá vâ roê plâi ki kố mê athế vêh yoh. Xua châ gá ôh tá lĕm. Tối tơdjuôm, drêng kong mêi ton luâ râ mê chiâng bro châ gá ôh tá lĕm”.

Xuân môi tiah rêm hơnăm, rơnó krí plâi sầu rêng 2024 a kong pơlê Dak Lak, mâu rơxế container tot hâ ho a mâu tíu ki ăm rơxế tot péa pâ troăng kân kơxô̆ 26, troăng ing cheăm Ea Kênh troh pơlê kân Phước An, tơring Krông Pač, tơkôm chơ plâi vâ tê ngi kong têa Sinuâ. Tơdroăng ki phá tơ-ê ƀă tiah hmâ cho mâu rơxế athế tơkôm ton tâ, ai drêng ‘nâ ing 1 măng tĭng troh vâ chê 3 măng tĭng. Môi ngế vê rơxế a pơlê kong kân Hồ Chí Minh ăm ‘nâi, ôh to xê to a Dak Lak ai kong mêi ton hâi bro mâu tíu ki roê plâi pá vâ roê hên plâi sầu riêng ki lĕm vâ tê ngi kong têa ê, mê peăng kơchơ mơdró Sinuâ xuân tro tơdjâk xua kong mê kân bro kơdroh tơdroăng tê, bro yă plâi sầu riêng chiâng chu kơdroh ó.

 “Plâi sầu riêng trâm kong mêi mê dế châ tê ƀă yă rơpâ, pakĭng Sinuâ ôh tá ai kơbố vâ roê plâi. Ôh tá châ tê ăm kơbố. Peăng pá tá vâi châ tê mê plâi châ tê to kơnâ la môi tiah dế nôkố hiăng chu rơpâ mê ối chu kơdroh tâ bu ối tơheăm chât to lâi rơpâu xo tung môi kg”.

Kong mê ton bro plâi rĕng tơruih, lơ bro plâi tro mot têa, khăng, plâi chiâng peâk, tơ’lêi ŭm, cho tơdroăng ki pơloăng troh dâi lĕm dêi kơvâ plâi sầu riêng Dak Lak. Tâng môi tiah hơnăm 2023, kong mê ton troh a khế 9 mê chiâng bro tro lŭp iâ, mê hơnăm kố pơxiâm ing khế 7 ai mê, mê bro tro lŭp hên. Tơdroăng ki hơlêm cho ai mâu khu mơdró kâ tung kơvâ hiăng khên tơnôu hriăn ngăn ƀă apoăng tơbleăng kơmăi têng tôh têa, ‘mâi mơnhông iâ tơdroăng “têa hên-plâi chiâng peâk” dêi sầu riêng rơnó mê hngê.

Jâ Lê Thị Thu Hà, Kăn pơkuâ Kŏng ti lo tơliăn Nông Nghiệp Xanh Đà Lạt, cho tíu ki roê ƀă lŏng sầu riêng a Dak Lak ăm ‘nâi, troăng ki tôh têa kố kô bro kơdroh ki hngiâm kơchoh dêi plâi sầu riêng ối drêh chu ối 65%, iâ tâ ki hngiâm kơchoh 68% dêi plâi sầu riêng Siam, bro hơ’lêh nhên ki lĕm dêi sầu riêng vâ tê ngi kong têa ê:

 “Kơmăi kố ai ki hngíu tôu ng 0 troh 85 đô̆, tơkéa vâ tối gá bro chiâng tôu ƀă hngíu tung rơtế môi tíu tiê. Kố cho kơmă ki tôh têa. Ƀă plâi sầu riêng ki pin châ tâ cho sầu riêng ối lĕm tá pŭm, tá mâu sầu riêng ki krí rôh kong mêi lơ krí rôh kong tôu gá xuân tiah mê. Tâ tung kơmăi kố vâ pin hrik xo têa ing pơluăn plâi sầu riêng lo mêi bro ăm ki ngeăm dêi plâi sầu riêng gá ngeăm tâ ối lĕm”.

Phá rơnó cho ki pơxúa kân dêi kơvâ plâi sầu riêng kong pơlê Dak Lak tâng vâ pơchông ƀă mâu kơpong ki ê dêi lâp tơnêi têa ƀă mâu kong têa ki pêt plâi sầu riêng, gum po rơdâ tíu ki tê a mâu kơchơ tê mơdró tung tơnêi têa ƀă tê ngi kong têa ê. Laga, tơdroăng phá rơnó klăng a rơnó mê hngê mê gá bro ăm tơmeăm ki ai ivá rơdêi kố trâm mâu tơdroăng pơloăng mơnúa ‘na ki dâi. Vâ kơjo pơxúa ki phá rơnó dêi Dak Lak kâi châ tơkâ luâ mâu kong prâi, kal ai hên tâ nếo mâu troăng hơlâ hnê ‘na pêi chiâk deăng ƀă uâ pơliê.

Ki hdrối tâ, tơdroăng ki séa ngăn ki dâi lĕm dế châ kong pơlê Dak Lak ngăn cho tơdroăng ki xiâm, ƀă tơdroăng k thăm mơdêk séa ngăn mâu kơpong pêt ƀă tíu ki tâ tung kơthung, rak vế tơdroăng pêi pro kơtăng mâu pơkâ, ví pôi tá ai mâu plâi sầu riêng ki ôh tá dâi lĕm châ mot tung mâu tíu tê ngi kong têa.