A hngêi ki pro ƀă hlâm dêi ngoh Nguyễn Đình Hiệp, cheăm Quảng Phú, kong pơlê Dak Lak ai lối 3 rơpâu xiâm plâi krui kơxái dế chiâng drêh ngiât lĕm, plâi kơtóu lĕm. Klêi kơ’nâi hên hơnăm pêt krui kơxái, pêt tung hngêi hlâm, hngêi nhĕng cho túa pêt ki tơƀrê lĕm má môi ki ngoh Hiệp hiăng ‘nâi tơ’nôm ki rơkê vâ mơnhông ki plâi kơtóu ƀă dâi lĕm:

“Pêt tung hngêi hlâm meluâ kơxô̆ liăn ‘no hrê gá hên, la ki tơƀrê gá hên tâ: kơdroh kơxô̆ liăn roê pơkeăng xôh kơdê oâ hdrong, xiâm dêi plâi krui kơxái iâ tro oâ, hdrong, pơreăng kâ ‘nhiê, plâi gá kân tơ’mô, kơtóu ƀă hlo tơniăn”.

Xuân môi tiah rơpŏng ngoh Hiệp, plâi krui kơxái hiăng pro pơxúa pêi lo hên ‘na liăn ngân, gum hên kuăn pơlê pêi chiâk a Dak Lak, Gia Lai, Quảng Ngãi mơnhông tơtêk. La tơdroăng ki pêt hên tiô tơdroăng ki tơbriât dêi rơpó pêt xuân cho tơdroăng ki mơni trâm ôh tá mơhúa. Drêng yă to kơnâ, kuăn pơlê tơbriât dêi rơpó pêt; troh drêng plâi krui pêt hên luâ râ, yă tê chu kơdroh. Pôa Lưu Quốc Thạnh, Kăn pơkuâ Kŏng ti Pêi cheăng tiô rơnó Quicornac - môi khu mơdró kâ ki uâ pơliê plâi krui kơxái kân a Gia Lai tối tiah kố:

 “Plâi krui kơxái cho hdrê pêt ki iâ hâi, rĕng châ krí, mê tơ’lêi pêt hmâng vâ. Tâng ôh ti ai túa pơkâ ƀă troăng hơlâ hnê pơchân kuăn pơlê pêi chiâk pêt tơtro, plâi châ tê hên tâ plâi ki kuăn pơlê hmâ pêt, xua mê cho tơdroăng ki kal vâ rêm hâi. Pin kal ngăn tung tơdroăng púi vâ roê xo dêi kơchơ ƀă túa pơkâ tê roê dêi khu mơdró kâ vâ mơnhông kơpong pêt ăm tơtro”.

Tiô pôa Nguyễn Văn Thái Bình, Kăn pơkuâ Khu pêi cheăng tơrŭm Pêi chiâk xúa kơmăi kơmok chal nếo Xanh Cao Nguyên (Dak Lak) rơtế ƀă mâu troăng hơlâ kih thuât, tơdroăng ki tơrŭm pơla khu mơdró kâ ƀă kuăn pơlê, khu pêi cheăng tơrŭm châ ngăn cho troăng prôk krá tơniăn ăm kơvâ pêt plâi krui kơxái. Xua khu mơdró kâ tê ‘nâi nhên troăng prôk dêi kơchơ tê mơdró ƀă mơjiâng pro ƀâng tê rôe tơniăn ton.

“Drêng pêt plâi krui kơxái, ki kal má môi cho athế ‘nâi nhên kơchơ tê mơdró hôm vâ roê ƀă tíu tê ulâi. Rêm kong têa pơrá ai mâu tơdroăng ki rơhêng vâ xúa krê: pơtih kơchơ tê mơdró EU kal ai hlá mơ-éa chưng chih, logo ƀă mah kơpong pêt; kơchơ tê mơdró Rusi vâi hâk vâ plâi kân, lĕm mơnâ, kơjo troăng prôk tơ’lêi troh, kơxô̆ liăn ‘no hrê tơtro; tung pơla mâu kơchơ tê mơdró ki nếo môi tiah Mih ƀă Australia mê vâi pơkâ thế plâi ngăn gá lĕm, rế rak tơniăn tro túa pơkâ ki vêh séa mơnhên. Xua mê, vâ pêt tơniăn ton, vâi krâ kuăn pơlê kal tơmiât sap ing hdrối nah tơná kô tê tung kơchơ tê mơdró ki lâi, ing mê nếo chêh pro kơpong pêt ƀă túa pêt ăm tơtro”.

Vâ gum kuăn pơlê pêi chiâk, hên kong pơlê a Tây Nguyên hiăng tơrŭm rơtế ƀă khu mơdró kâ po lâm hnê kih thuât, hnê túa xúa VietGAP ƀă hbru ăm mah kơpong pêt. Ai mâu khu pêi cheăng tơrŭm ki ‘nâ a Dak Lak, Gia Lai hiăng châ hbru ăm hlá mơ-éa mơnhên GlobalGAP, po troăng ăm tơdroăng ki tê ngi kong têa ê tiô troăng tê ki xiâm ngi mâu kong têa ki xơpá vâ roê. Pôa Phùng Đức Tiến, Phŏ ngế xiâm ngăn ‘na Chiâk deăng ƀă Hyôh kong prâi ăm ‘nâi, tơnêi tơníu pêt plâi krui kơxái dêi Việt Nam ối hên, la kơvâ cheăng ki kố bu pêt krá ton drêng kuăn pơlê ƀă khu mơdró kâ drêng vâi hâk vâ tơrŭm rơtế ƀă dêi rơpó khât.

 “Mâu khu pêi cheăng tơrŭm ƀă khu mơdró kâ kal tơrŭm tơdâng tơ’mô vâ pêt plâi krui kơxái a troăng ki a’ngêi tâ. Khu xiâm hiăng gum hên hnoăng cheăng hriăn ngăn pêt hdrê ki nếo, túa pêt mơnhông ki lĕm plâi kơtóu ƀă hbrâ mơdât pơreăng kâ ‘nhiê, troăng prôk troh tơrŭm pêt krá ton”.

Ing tơdroăng ki ai păng ‘nâng pin kô ‘nâi hlo, loăng plâi krui kơxái cho hvêa chêng prôk ki vâ pro kro mơdrŏng ăm kuăn pơlê pêi chiâk deăng a Tây Nguyên. Maluâ ti mê, vâ hdrê loăng ki kố păng ‘nâng chiâng tơmeăm khoăng ki châ tê mơ’no hên ki xiâm ƀă mơnhông krá tơniăn, pơkal athế ai troăng hơlâ prôk tơdrêng tung hên tơdroăng: tơkŭm tơdjâ tơdroăng mơdâ pêt, rak ngăn, hbrâ mơdât oâ hdrong, pơreăng, ƀă tơtro tiô tơdroăng pơkâ thế dêi mâu hngêi kơchơ ki tê mơ’no rôe ‘mot kế tơmeăm.

Ti mê, pro ti lâi vâ plâi krui kơxái Việt Nam vêh mơnhên tối, ki xiâm dêi tơdroăng pêt mơjiâng a kơpong tơnêi tung lơgât dêi mâu hdrê loăng pêt tung lâp plâi tơnêi? Hương Lý - Ngế chêh hlá tơbeăng ai êng kơ pôa Hoàng Văn Hồng - Phŏ kăn ngăn Tíu xiâm Hnê mơhnhôk ‘na pêi Chiâk deăng Tơnêi têa ‘na troăng hơlâ ki vâ mơnhông pêt hên loăng plâi krui kơxái tung la ngiâ kố ah. Pó vâi krâ-nhŏng o kô tơmâng.

-Ô pôa, êh ai mơnhêln tối tiah lâi ‘na roh ki tơ’lêi hlâu ƀă hdrê loăng plâi krui kơxái dế nôkố?

Pôa Hoàng Văn Hồng: Ê, dế nôkố mê kơvâ pêi pêt, rak ngăn hdrê loăng plâi krui hiăng châ pêt mơjiâng hên ‘păng nâng. Plâi krui kơxái cho môi tung mâu hdrê loăng ki tơ’lêi hlâu cho roh ki vâ châ mơ’no tê dêi plâi hên troh a rơtal dollars. Plâi krui kơxái hmâ châ pêt hên tơkŭm hên a mâu kơpong kong ngo Tây Nguyên, ai ƀăng tơnêi kân má môi, mâu kong pơlê kơpong pêa Kơnhŏng cho kơpong ki má péa ai tơnêi tíu ki hên má môi tung lâp tơnêi têa. Ki u ối cho mâu kơpong ki dế pêt mơjiâng ƀă túa ki iâ êt, tơprâ tơprŭng.

Ƀă hdrê loăng plâi krui kơxái, cho hdrê loăng ki vâ pêt, chôu phut, hâi khế, ga rĕng ai plâi, kuăn pơlê ki pêt xuân chiâng vâ pêt mơjiâng hên. Maluâ ti mê, vâ pêi pêt hên, chiâng kơvâ ki mơnhông luâ tâ kơ mê nếo, mê pin xuân pơkal athế pêt hên, pêt tơkŭm hên môi tíu vâ mơjiâng hên hdrê loăng plâi ki kố”.

-Vâ mơnhông pêt plâi krui kơxái krá tơniăn ƀă tơtro tiô tơdroăng pơkâ ki châ mơ’no tê hên troh mâu kong têa ê, mê tiô pôa, pin pơkal athế ai troăng hơlâ kih thuât ki lâi ƀă tơkŭm mơdâ pêt, rak ngăn trối lâi?

Pôa Hoàng Văn Hồng: Vâ pêi pêt hên hdrê plâi ki kố, mê pin athế xúa túa cheăng kih thuât ki tơtro khât. Pin athế chêh inâi vâ hbru ăm mah kơxô̆ kơpong ki pêt. Klêi mê, tung pơla mơdâ pêt, rak ngăn athế lăm ngăn dêi đi đo, mơnhên vâ plâi krui mê tơxâu plâi, kơtóu hên, mê ối cho châ plah cho plâi ki dâi lĕm khât, tơtro tiô tơdroăng ki pơkâ vâ châ tê mơ’no troh mâu kong têa ê.

Vâ khoh chiâng ai ti mê, tâi tâng mâu khu râ, kơvâ cheăng pin athế veăng pêi pro, tung mê, mê ai tá tơdroăng ki veăng pêi hnoăng cheăng dêi khu mơdró kâ, mê cho tơdroăng ki kal. Khu mơdró kâ kô hbru hdrê vâ kơ ga tơniăn chiâng dâi lĕm, ai mâu tơmeăm, ai plâi ki dâi lĕm krúa khât, ôh tá tro krêa mâu trếo ‘mêi. Dế nôkố, plâi krui kơxái, tâng ing roh pơxiâm tăng hdrê plâi mê pin pêi pro rơhí rơhó, mê kô châ mơdât tơdroăng ki tro tâ pơreăng, ôh tá tro virus kâ ‘nhê ƀă hên mâu tơdroăng ki ê...

Ki má péa, vâi krâ, kuăn pơlê athế pêi chiâk pêi deăng rơtế mot tung khu pêi cheăng tơrŭm. Mâu khu ngăn ‘na pêi cheăng tơrŭm cho ai hnoăng cheăng ki vâ tơdjêp, vâ tơrŭm vâ pơkuâ djâ tơdroăng pêi chiâk pêi deăng, pêt mơjiâng kế tơmeăm, xúa troăng hơlâ kih thuât ƀă hnối tơrŭm ƀă mâu khu mơdró kâ vâ hnối rôe xo tâi tâng kế tơmeăm ki kuăn pơlê pêi lo dêi mê.

Ƀă ngin xuân mơhnhôk môi tơdroăng drêng pin pêi chiâk pêi deăng mê pin athế tí tăng hriăn plĕng ‘na kơchơ ƀă tơkŭm hnê djâ kuăn pơlê mơdâ pêt, rak ngăn tro tiô hnoăng pơcháu, ki vâ iâ hlái, athế pêi cheăng tiô túa cheăng dêi Khu ngăn ‘na pêi cheăng tơrŭm ƀă ai ta tơdroăng tơdjêp ƀă khu mơdró kâ vâ pro ti lâi mơdâ pêt, rak ngăn plâi krui kơxái châ mơnhông tơniăn ton la ngiâ.

-Ô pôa, troăng hơlâ ki mơnhông dêi kơvâ chiâk deăng ƀă hdrê loăng plâi krui kơxái ngăn tiô kơ ivá cheăng dêi kơchơ ƀă pơkâ thế ki dâi lĕm dêi plâi krui kơxái mê ga ti lâi?

Pôa Hoàng Văn Hồng: Ƀă plâi krui kơxái ga tơ’lêi mơdâ pêt, xua mê, tơnêi ƀă tơnêi tíu tung kơpong a Việt Nam mê xuân chiâng po rơdâ ƀăng chiâk deăng. ‘Na tíu ki vâ tơrŭm tê mơdró, mê kố cho tơmeăm ki tung tơnêi têa, xuân tối troh mâu ngế ki vâ rôe kâ cho hâk vâ păng ‘nâng. Mâu hngêi kơchơ a kong têa vâi ê, trối kơpong châu Âu lơ châu Mih, lơ châu Úc lơ Hàn Quốc, vâi xuân rơhêng vâ xúa, vâ kâ, ôu plâi krui kơxái, maluâ, klêi kơ’nâi châ uâ mơdiê, têng xăm, pro khăng, lơ mơdiê mơjiâng chiâng têa ôu lơ têa ki vâ pro prêi khúa krôk mê pin xuân chiâng mơ’no troh a mâu hngêi kơchơ cho tơniăn  tro lĕm.

Xua ti mê, roh ki vâ mơnhông ăm kơvâ pêt mơjiâng plâi krui kơxái pin kố cho kân păng ‘nâng. Maluâ ti mê, trối á hiăng tối mê âi, pin athế tơkŭm pêi pêt mơjiâng vâ kơ tơniăn, dâi lĕm kế tơmeăm, mê pin nếo ai hngêi kơchơ ki tơrŭm tê mơdró lĕm tơpniăn.

Xua ti mê, tung pơla mơdâ pêt, rak ngăn mê ngăn tiô kơ rêm khu pơkuâ cheăng, pơkal athế pêi pro lĕm tro tiô dêi hnoăng cheăng tơná, vâ ing tơdroăng pêt mơjiâng, krí xo, chôu ‘măn, tê mơdró ga pơrá châ dâi lĕm khât. Ƀă vâi krâ kuăn pơlê ki pêi chiâk deăng mê, kal athế pêi cheăng tiô kơ tơrêm khu, rêm đô̆i, rêm khu ngăn ‘na pêi cheăng tơrŭm vâ kơ tơniăn ‘na túa cheăng vâ mơ’no tê troh a mâu hngêi kơchơ. Ki má péa nếo, pin athế xúa ki tơniăn tro khât túa mơdâ pêt, rak ngăn, tơtro tiô kơ tơmeăm ôu kâ, châ hbru ăm mah kơxô̆ tung kơpong ki pêt mơjiâng, châ  tơrŭm cheăng ƀă mâu tíu ki kơxu, tâ tung tơdrong, kơhôp, châ rak ki tơniăn dâi lĕm, vâ tơmeăm ki pin pêt mơjiâng mê, tơtro tiô kơ tơrêm tơdroăng cheăng ƀă pin tơkŭm pêi pêt, rak ngăn krá tơniăn ton.

-Hôm, mơnê kơ pôa Hoàng Văn Hồng ‘na mâu tơdroăng hiăng tơpui tối mê âi!