Klêi kơ’nâi lối môi hơnăm sầu riêng châ tê ngi kong têa ê tiô troăng chĭn ngăch a kơchơ mơdró kong têa Sinuâ, kuăn pơlê pêi chiâk deăng Dak Lak phiu ro drêng rơnó krí plâi 2023 châ hên plâi, châ yă, djâ châ tơƀrê cheăng kâ hên. Ing kố, hên kuăn pơlê hiăng pói tơngah pro kro mơdrŏng ing loăng plâi kố. Mơ’nui hơnăm nah, pôa Bùi Quang Tuân ối a pơlê kân Phước An, tơring Krông Pač hiăng ôh tá mơdon ko ‘nhê 7 sao kơphế pơhlêh pêt loăng plâi sầu riêng.

“Nôkố dế pơhlêh pêt loăng ing kơphế pơhlêh pêt plâi sầu riêng. Xua loăng plâi kố hiăng châ tê ngi kong têa ê tiô troăng chĭn ngăch xua mê kô djâ châ tơƀrê cheăng kâ hên”.

Ôh tá bê tơmâng mâu tơdroăng pơchân tối dêi kơvâ cheăng, hên kuăn pơlê pêi chiâk deăng a Dak Lak dế ko ‘nhê mâu loăng plâi tiô khôi vâi krâ nah vâ pêt plâi sầu riêng tung rơnó mêi kố. Pôa Trần Xuân Quyền, Kăn hnê ngăn Vi ƀan cheăm Ea Tar, tơring Čư Mgar tối ăm ‘nâi, tiô pơkâ pêi, troh hơnăm 2025, ƀăng deăng loăng plâi kâ dêi cheăm dâng 500 ha, ki hên cho pêt plâi sầu riêng. Laga, troh nôkố ƀăng deăng hiăng hluâ hơngế pơkâ pêi.

“Tung mâu hơnăm hiăng hluâ, ƀăng deăng loăng plâi kâ dêi cheăm, ki rơhêng vâ tối cho ƀăng deăng plâi sầu riêng tâk hên. Ing 500 ha nôkố châ vâ chê 800 ha, tung mê vâ chê 500 ha plâi sầu riêng hiăng châ krí plâi tê. Ki ê ƀăng deăng pêt tơvât tung mâu kơdrum kơphế, tiêu ƀă mâu loăng kâ ki ê”.

Tiô tơdroăng chêh tối nếo ing Kơ koan xiâm riân tơmeăm dêi Dak Lak tối, troh khế 6/2024, lâp kong pơlê ai vâ chê 33.000 ha plâi sầu riêng, tâk vâ chê 10 rơpâu ha tâng pơchông ƀă hơnăm 2022. Ƀă ƀăng deăng kố, kơxô̆ plâi sầu riêng hiăng hluâ pơkâ mơ’no ƀă xuân dế pơtối tâk. Laga ƀă troăng pêi pơhlêh iâ êt, kŭn kĕng, ôh tá tơkŭm kô chiâng ai tơdroăng ki ôh tá tơdâng tung pơkuâ ki dâi lĕm, tơmeăm pá vâ tê vâ tơxâng mâu pơkâ tê ngi kong têa ê, tơdjâk troh ki kơnâ kơvâ tơmeăm xuân dế ai nôkố. Pôa Nguyễn Hắc Hiển, Kăn pơkuâ Kơ koan xiâm pêt tơmeăm ƀă rak vế hdrê kơchâi plâi pôm kong pơlê Dak Lak tô tuăn:

“Mah kơpong pêt pơkâ ki vâ iâ 10ha, pêt mơjiâng tiô troăng mơnhên ƀă thế ai tơdroăng ki tơdjêp, thế chêh tơdroăng rak ngăn dêi rơpŏng... Pin pêt kŭn, ƀăng deăng tơprâ tơprŭng, mê ối pêt utâi utá nếo vâ tŭm pơkâ tê ngi kong têa ê cho pá. Mơni kơpong pêt utâi utá mê xúa ôh tá tơdâng tơ’mô khoa hok kih thuât xuân pá. Ing tơdroăng séa ngăn, tơdroăng pơkuâ ki dâi lĕm, tơdroăng xúa trếo pơkeăng tung pêi chiâk deăng ƀă tá tơdroăng krí plâi xuân pá puât”.

Tiô pôa Đặng Bá Đàn, Kăn pơkuâ ƀơrô Tíu xiâm mơhnhôk pêi chiâk deăng Nam Trung Bộ ƀă Tây Nguyên ối tung Khu xiâm pơkuâ ‘na pêi chiâk deăng ƀă Mơnhông thôn pơlê, tơdroăng pơhlêh pêt plâi sầu riêng ôh tá tơmiât tŭm, ôh tá châ pơkuâ, ôh tá tiô troăng prôk dêi mâu kơ koan cheăng môi tiah nôkố kô lôi ăm ai tơdroăng ki ôh tá tơniăn. Tá hâi tối troh, pakĭng Việt nam, sầu riêng mot tung kơchơ mơdró Sinuâ nôkố ối ai mâu kơpong pêt tơmeăm ing chiâk deăng ki ê tơbriêt ó rơdêi cho kong têa Siam, Philippines... ‘Na mơnhông kơvâ plâi sầu riêng, pôa Đặng Bá Đàn tối:

“Thế tiô troăng ôh tá po rơdâ laga xúa khoa hok kih thuât, tơniăn dâi lĕm, tiô troăng hưh cơ vi sinh, ai pơkâ tiô mah kơxô̆ kơpong ki pêt, mâu tơdroăng pro trâu hơngế. Ki rơhêng vâ tối tơdroăng tơkŭm po thế tơdjêp châ ƀă mâu khu tê mơdró tê ngi kong têa ê, khu tê mơdró uâ pro ƀă mơngế pêt mơjiâng”.

Tiô Khu xiâm pơkuâ ‘na pêi chiâk deăng ƀă mơnhông thôn pơlê, hơnăm 2023, Việt Nam tê ngi kong têa ê lối 600 rơpâu tâ̆n plâi sầu riêng, djâ pêi lo liăn châ 2,2 rơtal dollars. Laga, tơdroăng ki pơhlêh mơdêk tê ngi kong têa ê dế pro chiâng ai tơdroăng po rơdâ ƀăng deăng pêt, ‘nhê pơkâ pêt nôkố chiâng po rơdâ ƀăng pêt. Tơniăn dâi lĕm plâi sầu riêng tê ngi kong têa ê cho hnoăng cheăng má môi nôkố vâ sầu riêng Việt Nam ối krá tung kơchơ mơdró lâp plâi tơnêi, ki má lối cho kơchơ mơdró kong têa Sinuâ, hdrối tơdroăng ki pơklât tơxup tơbriât rế hía rế ó ing mâu kong têa Siam, Malaysia ƀă hía hé.

Pơtối mê, hdrối mâu tơdroăng tơtêk ‘’ó’’ ‘na ƀăng deăng plâi sầu riêng a hên kong pơlê ƀă tung lâp tơnêi têa tung pơla kố nah, mâu kơ koan ối tung Khu xiâm pơkuâ ‘na pêi chiâk deăng ƀă mơnhông mơdêk thôn pơlê kal tơrŭm ƀă mâu kong pơlê vêh séa ngăn mâu kơpong pêt plâi sầu riêng ngăn mâu tíu ki lâi tơtro vâ pơtối pêt loăng plâi kố, séa ngăn tâi tâng mâu pơkâ pêt plâi sầu riêng.