Vâ chê 2 hơnăm hdrối, Khu pêi cheăng tơrŭm Pêi chiâk deăng, Tê mơdró ‘na tơdroăng ôm hyô kong kế nhâ loăng Hàm Rồng (Pleiku) hiăng châ xo tơdroăng ki tŏng gum ing tôh hnê mơhnhôk pêi chiâk pơlê pơla tung tơdroăng ki tơbleăng pêt kơphế hưh cơ. Pôa Lâm Quốc Triều, Kăn pơkuâ Khu pêi cheăng tơrŭm ăm ‘nâi, tơdroăng ki pơhlêh túa ki rơkê plĕng ƀă kih thuât pêt ing túa pêt ki ton chiâng pêt hưh cơ cho tơdroăng ki kal má môi. Tung 2 hơnăm hdrối, tôh hnê mơhnhôk pêi chiâk pơlê pơla hiăng tơkŭm po hên lâm hnê hriâm ‘na pêt tiô túa hưh cơ, gum vâi krâ pêi chiâk deăng pơkuâ ngăn mơjiâng pêt ing rôh ki rah xo hdrê, pêt troh krí, ƀă athế hmâ ƀă tơdroăng ki chêh ‘mot tung mơ-éa pêt vâ tăng ‘nâi xiâm kối tơmeăm. Nôkố, tôh hnê mơhnhôk pêi chiâk pơlê pơla hiăng gum Khu pêi cheăng tơrŭm tơdjêp ƀă mâu khu mơdró kâ vâ roê kế tơmeăm ƀă yă kơnâ tâ drêng chiâng tơmeăm tơƀrê ah.

“Á hiăng tơrŭm ƀă khu pêi cheăng hnê tối, mơhnhôk, tơkŭm po mâu rôh hriâm, tâp ăm vâi krâ nhŏng o ‘nâi nhên túa pơkâ pêt kơphế ing rôh ki rah xo hdrê pêt, phon rơvât, pơkeăng xôh kơdê oâ hdrong, troh drêng hiăng krí ah. Má péa péa, tung pơla pêi cheăng, peăng pá tôh hnê mơhnhôk pêi chiâk pơlê pơla xuân tiâ mơnhên ăm khu pêi cheăng tơrŭm ƀă pêi cheăng ƀă tíu xiâm hnê mơhnhôk pêi chiâk kong pơlê ƀă châ tíu pêi cheăng kố tê phon ăm rơpŏng ki pêt kơphế hưh cơ. Tôh hnê mơhnhôk pêi chiâk xuân hiăng gum khu pêi cheăng tơrŭm tơdjêp ƀă mâu kŏng ti ki hmâ tê ngi kong têa ê ƀă kŏng ti kố xuân hiăng hiăng vâ roê xo tâi tâng mâu tơmeăm dêi vâi krâ nhŏng o, yă roê tơtro”.

Bu klêi kơ’nâi 2 hơnăm mơjiâng túa khu hnê mơhnhôk pêi chiâk pơlê pơla, kong pơlê Gia Lai hiăng ai 2 tôh ối tung tơdroăng tơkêa pơkâ pro ƀă lối chât tôh hnê mơhnhôk pêi chiâk pơlê pơla ki ê a mâu cheăm. Mâu tôh hnê mơhnhôk pêi chiâk kố hiăng tơkŭm po lối 40 lâm hnê, ƀă lối 2 rơpâu ngế veăng hriâm. Tơdroăng ki kal dêi lâm hnê kố cho tơkŭm tung mâu tơdroăng pơkâ thế dêi tơdroăng pêt kơphế krá ton, tơniăn tung pêi cheăng ƀă kih thuât ‘mâi pêt kơphế. Pôa Võ Văn Kế - Tôh trưởng Tôh hnê mơhnhôk pêi chiâk pơlê pơla cheăm Ia Băng (Đăk Đoa) ăm ‘nâi:

“Tâng cho kuăn pơlê hdroâng kuăn ngo mê pin tơkŭm hnê ‘na kih thuât ƀă á rế hnê ăm vâi pêt ƀă mơdêk ki rơkê plĕng tung tơdroăng ki pêt, xúa khoa hok kong ngê̆. Ƀă mơngế Xuăn mê á mơjiâng tôh tơrŭm, tôh pêi cheăng tơrŭm ƀă khu pêi cheăng tơrŭm. Ing mê, khu pêi cheăng tơrŭm kô kĭ tơrŭm ƀă khu mơdró kâ. Á séa ngăn tơdroăng púi vâ tơring A, tơring B kal ki klâi. Tung tơdroăng mê, chêh tơdroăng tơkêa. Drêng tơbleăng tơdroăng tơkêa, ing Tíu xiâm hnê mơhnhôk pêi chiâk kong pơlê ƀă ai hlá mơ-éa pơtroh ăm ƀơrô ngăn chiâk deăng ƀă mơnhông thôn pơlê séa ngăn”.

Nôkố, mâu tôh hnê mơhnhôk pêi chiâk pơlê pơla a kong pơlê Gia Lai dế veăng tung mâu tơdroăng tơkêa môi tiah mơjiâng pro túa pêt kơphế hưh cơ a kong pơlê pơla hơnăm 2023 – 2025 ƀă mơjiâng túa pơkâ pêt loăng plâi kâ tiô VietGAP vâ gum ăm kơpong pêt tro ƀă tơdroăng tơrŭm tê a mâu kong pơlê Tây Nguyên. Cho túa pêi ki nếo, kơhnâ tơƀrê, mâu tôh hnê mơhnhôk pêi chiâk pơlê pơla dế rế hía rế mơdêk tro hnoăng cheăng tơdjêp ki kơnía dêi mâu kế tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng a kong pơlê.

Xuân chiâng tối, klêi kơ’nâi 2 hơnăm pơkâ pêi pro ‘na mơhnhôk cheăng chiâk pêi deăng pơlê pơla, khu ki kố hiăng tăng rah ‘mot rế kơdrâm kơxô̆ mơngế cheăng ƀă ki dâi lĕm dêi hnoăng cheăng pêi. A la ngiâ kố ah, Tíu xiâm hnê mơhnhôk ‘na chiâk deăng dêi tơnêi têa kô pơtối gum ăm khu kố thăm mơdêk hnoăng cheăng, tơtro ƀă hnoăng cheăng dêi kơvâ ngăn ‘na chiâk deăng tung chal nếo, ngế chêh hlá tơbeăng hiăng ai roh tơpui tơno ƀă pôa Lê Quốc Thanh - Kăn pơkuâ ngăn tíu xiâm hnê mơhnhôk chiâk deăng tơnêi têa ‘na tơdroăng kố. 

-Pôa ai tối tiah lâi ‘na tơdroăng ki tơƀrê ki apoăng hiăng châ chiâng pêi pro klêi kơ’nâi 2 hơnăm pơkâ pêi tơdroăng tơkêa bro dêi khu hnê mơhnhôk ‘na chiâk deăng?

Pôa Lê Quốc Thanh: Klêi kơ’nâi 2 hơnăm pơkâ pêi pro ‘na tơdroăng cheăng dêi khu hnê mơhnhôk ‘na chiâk deăng pơlê pơla, ngin hiăng tăng mơnhên tơdroăng ki tơ’lêi hlâu ki kân ing rêm râ troh a khu râ cheăng. Ki rơhêng vâ tối, mê cho, tâi tâng mâu tơring, cheăm pơla veăng pêi pro. Dế nôkố, hiăng ai 57 kong pơlê, pơlê kong kân ki mơjiâng khu ki mơhhnhôk pêi chiâk deăng dêi pơlê pơla kố. ‘Na kơxô̆ ki hên iâ ki hiăng châ tơkâ luâ tơdroăng tơkêa pro, môi túa cheăng ki mơnhên. Laga, pro tiah lâi vâ khu hnê mơhnhôk cheăng chiâk deăng pơlê pơla pêi cheăng châ tơƀrê hên tâ nếo, mê ngin xuân athế pơtối hriăn plĕng nhên ‘na tơdroăng ki kố. Ki má môi, pro ti lâi vâ thăm mơdêk ivá cheăng dêi khu ki pêi cheăng kố. Ki má péa, cho mơjiâng luât cheăng vâ ti lâi mâu tôh hnê mơhnhôk chiâk deăng ngăn ing luât ki mê vâ pêi cheăng, túa cheăng, vâ ga tơtro, tơrŭm cheăng ƀă mâu khu mơdró kâ, mâu khu pêi cheăng tơrŭm, ƀă vâi krâ-nhŏng o kuăn pơlê ki pêi chiâk deăng ga ti lâi ƀă hên mâu tơdroăng ki ê. Kố cho mâu tơdroăng ki ngin pơtối kal pêi pro tung la ngiâ kố ah.

-Ƀă mâu tơdroăng ki hiăng hlê plĕng vâ pơkâ pêi pro tung la ngiâ ah, pôa ai hlo ki lâi cho mâu tơdroăng ki kal athế tŏng gum tơdrêng vâ túa hnê mơhnhôk chiâk deăng pơlê pơla châ pơtối mơdêk hnoăng cheăng lĕm tro dêi kơvâ ‘na chiâk deăng luâ tâ kơ mê nếo?

Pôa Lê Quốc Thanh: Ngin hlo nhên tiah kố, tơdroăng ki tơrŭm cheăng pơla tôh ki kố ƀă khu khu mơdró, ƀă khu pêi cheăng tơrŭm ki xiâm mê cho hnoăng cheăng ki nhên ga. Pro tiah lâi vâ pêi pro tŭm têk mâu hnoăng cheăng dêi kế  tơmeăm ki mê tơkâ luâ ki tơdjêp pơla khu mơdró kâ ki pêi mơjiâng ƀă khu mơdró kâ ki rôe xo tơmeăm khoăng. Ki vâ tơpui nhên akố, pêi pro tiô túa ki lâi, troăng pro tiah lâi” Tối păng ‘nâng, kố cho hnoăng cheăng ki rơdâ kân dêi pơlê pơla. Pá khât ‘nâng vâ ai túa cheăng ki tiah lâi ki vâ djâ troăng ahdrối ki tro khâp păng ‘nâng hlối. Pêa Khu xiâm ngăn ‘na Chiâk deăng ƀă Mơnhông thôn pơlê ai pơkâ, ing nôkố troh a mơ’nui hơnăm, ngin kố pro túa cheăng ahdrối. Hnoăng ki tơrŭm ƀă mâu ki ê, mê ngin  xuân athế tơrŭm pêi cheăng tơdrêng, kơnôm ai tơdroăng pơkuâ ngăn ‘na hnê cheăng chiâk deăng ing tíu xiâm tơnêi têa troh a pơlê cheăm. La pêi pro tiah lâi vâ khoh châ tăng rah mơngế, liăn ngân, kế tơmeăm, xua mê, kal athế tơrŭm pơla mâu khu ki ngăn ‘na cheăng tơrŭm, khu mơdró kâ kơnôm ing tơdroăng ki hnê tối, ing tơdroăng tơrŭm cheăng, ing tơdroăng ki hnê ‘na ki rơkê plĕng dêi kih thuât. Ing mê, klêi tơrŭm cheăng, vâ thăm mơdêk tơdroăng pêi lo liăn ngân, kế tơmeăm gum mâu khu mơdró kâ châ tơrŭm ƀă mơngế pêi chiâk pêi deăng.

-Tơdroăng ki pêi lo liăn ngân ƀă khu ngăn ‘na mơhnhôk pêi chiâk deăng cho kal khât xua ga tơniăn ăm kuăn pơlê châ pêi lo liăn ngân hmiân tuăn ƀă pơtối mơdêk ki rơkê dêi ivá cheăng. Tiah mê, tơdroăng kố dế châ pêi pro tiah lâi, ô pôa?

Pôa Lê Quốc Thanh: Cho ‘nâng, tơdroăng kố pêi pro tiah lâi mê mâu khu ki hnê ngăn ‘na chiâk deăng pơlê pơla athế rêh ối kơnôm ing hnoăng cheăng ki mê. Vâi vâ khoh châ rêh ối kơnôm ing tơdroăng cheăng mê ngin athế krếo thế rêm khu râ, pơlê pơla veăng gum. Mê, tơnêi têa kô pơtối pêi môi kơlo ki xiâm ăm hnoăng cheăng kố, la ƀă kơlo liăn khế ki xiâm mê xuân tá hâi teăm tơniăn ăm tơdroăng rêh kâ ối, xua mê, kal athế châ kâ liăn ki tơtro tơxâng khât dêi ing hnoăng mơdró kâ. Ing tối pơtâng mâu tơrŭm cheăng kố kô mơjiâng ki kơnâ dêi tơmeăm pêi lo ăm mơngế ki pêi chiâk pêi deăng, ăm khu tơrŭm cheăng kâ, ăm khu mơdró kâ. Mê ga ki păng ‘nâng, ung mê, mâu ngế ki hnê mơhnhôk cheăng chiâk deăng ki veăng tê mơdró kô châ xúa mâu hnoăng ki tơƀrê tơxâng dêi tơná. Dế nôkố, pơtih a kong pơlê Bến Tre hiăng ai khu hnê mơhnhôk cheăng chiâk deăng pêi hnoăng cheăng po mâu lâm hnê tối ‘na túa ki pôe tróu tơkâng hlá loăng plâi, hnê tối ‘na hbru mah kơxô̆ kơpong ki pêt plâi krui ƀŏng drêh ƀă tơdroăng pêi lo liăn ngân dêi khu hnê mơhnhôk cheăng chiâk deăng kố hiăng châ pêi ki rơhéa, ai pơxúa. A kong pơlê Kiên Giang, mâu tôh hnê mơhnhôk cheăng chiâk deăng pơlê pơla xuân hiăng mơjiâng kơpong ki tơrŭm cheăng pêt mơjiâng báu ăm khu mơdró, vâi ki mê xuân châ xúa kơxô̆ liăn ki tơxâng ‘nâng. Ngin hlo nhên tiah kố, pro ti lâi vâ  pơlê pơla veăng pêi pro i hên, kơtăng luâ tâ ‘na tơdroăng cheăng ki kố.

-Vâ pêi pro lĕm tro hnoăng cheăng rơtế ƀă kuăn pơlê, khu mơdró kâ, kơ koan pơkuâ ngăn hnoăng cheăng tơnêi têa, mê pơkal khu pơkuâ ngăn ‘na hnê mơhnhôk chiâk deăng athế hloh hlê rơkê plĕng, rơkê păng ‘nâng ƀă hlê plĕng nhên hên kơvâ cheăng. Mê a la ngiâ kố ah, Tíu xiâm hnê mơhnhôk cheăng chiâk deăng tơnêi têa ai tŏng gum ki klâi vâ mơdêk ivá cheăng ăm khu kăn pơkuâ ngăn ‘na cheăng chiâk deăng pơlê pơla, ô pôa?

Pôa Lê Quốc Thanh: Ƀă hnoăng cheăng thăm mơdêk ivá cheăng ăm khu hnê mơhnhôk cheăng chiâk deăng pơlê pơla, ngin athế pêi pro tiô hnoăng cheăng xiâm tiah lâi ƀă mâu ngế ki pêi hnoăng cheăng hnê mơhnhôk athế pêi rơkê ó luâ tâ. Maluâ, ôh ta xê to hnê tối rơkê ‘na xúa kih thuât mê kal athế gum pro tiah lâi ăm rêm ngế vâi krâ-nhŏng o hlê plĕng nhên ‘na tơdroăng ki mơnhông pêi cheăng kâ, pêi lo liăn ngân, hlê plĕng ‘na mơnhông krá tơniăn tung rêm kơvâ cheăng. Vâ khoh châ chiâng pêi pro hnoăng cheăng ki kố, mê ki apoăng, Tíu xiâm hnê mơhnhôk cheăng chiâk deăng tơnêi têa, kal athế ai kơxop hlá mơ-eá, tơbleăng kơxop hlá mơ-eá kố kân rơdâ tung kuăn pơlê, tung khu kăn ƀô̆ ki ngăn ‘na hnê cheăng chiâk deăng.

Ki má péa nếo, mơjiâng mâu túa ki hnê mơhnhôk chiâk deăng dêi tíu xiâm tơnêi têa vâ hnê mơjiâng tơdroăng thăm rế mơdêk ivá cheăng. Ki má pái krếo thế  mâu khu râ, kơvâ cheăng lâp plâi tơnêi, mâu khu mơdró kâ ki ai liăn ngân, kế tơmeăm veăng pêi ƀă ngin tung hnoăng ki thăm mơdêk ivá cheăng hnê chiâk deăng pơlê pơla kố. Tiah mê, drêng hiăng châ chêh tối kơxop hlá mơ-éa, tơkŭm po mâu lâm hnê mơjiâng, hnê mơhrriâm, ai lâm ki hnê ton hâi, ai mâu lâm ki hnê iâ hâi ƀă hên tơdroăng ki ê. Ƀă ing mê, xuân thăm mơdêk tơpui tơno tơdroăng ki rơkê plĕng pơla mâu khu ki hnê mơhnhôk cheăng chiâk deăng pơlê pơla tiô túa ki trâm, tơpui tơno, hriâm ƀối dêi pó, hnê tơdjâ dêi pó mâu tơdroăng ki nếo ai, ki rơkê plĕng.

-Hôm, mơnê kơ pôa Lê Quốc Thanh hiăng mơdoh chôu phut tơpui tơno ƀă VOV.