*** Kơ’nâi 50 hơnăm riân sap hâi tơnêi têa châ tơleăng lĕm, kơpong kuăn ngo a kong pơlê Gia Lai hiăng hên ki pơ’lêh, mơhno ing mâu tơdroăng luâ tơƀrê ‘na cheăng kâ, túa lĕm tro, hnê hriâm ƀă tơdroăng rêh ối. Gia Lai, kơpong tơnêi Tây Nguyên kro mơdrŏng, cho tíu rêh ối dêi hên kuăn ngo ai tá Jarai, Bơhnéa.

Kơnôm tơmâng, tŏng gum khât dêi Đảng ƀă Tơnêi têa tơdrêng ƀă tơdroăng mơ-eăm oh tá la lâi pơtê dêi mâu kăn cheăm tơring, kơpong kuăn ngo a Gia Lai hiăng pơhlêh tơná xông rơdêi. Mâu tơdroăng pơkâ dêi tơnêi têa ‘na xăm kơtiê, mơnhông cheăng kâ - rêh ối kơpong kuăn ngo hiăng châ tơbleăng pêi tơƀrê. Hên túa pêi chiâk krá tơniăn, mê cho kơpong pêt kơphế, tiu, kơxu, tơrŭm ƀă păn ro chu, hiăng kum kuăn pơlê kuăn ngo châ pêi lo liăn ngân, tơniăn tung rêh ối. Pôa Rah Lan Hao, krâ pơlê, ối a pơlê Greo Pêt, cheăm Ayun, tơrung Chư Sê, ăm ‘nâi:

“Tơnêi a Pleiku - Gia Lai hdrối hâi tơnêi têa châ tơleăng lĕm ối hên tơdroăng xơpá. Troh hâi lơ 17/3 Pleiku châ tơleăng lĕm, kuăn pơlê akố xuân ối xơpá. Kuăn ngo Jarai, Bơhnéa oh tá ai ki klâi , pá puât hên. Sap ai kăch măng hnê mơhno pêi cheăng, tơnêi têa tơmâng tŏng gum, sap ing mê tơdroăng rêh ối dêi kuăn pơlê châ pơhlêh hên, ai hmê kâ phâi ếo xâp tơtô, hngêi ki lâi xuân lĕm, ai rơxế, ai kơmăi pôe báu, vâi o châ lăm hriâm, hên ngế châ bro kăn ƀô̆ a tơring, a kong pơlê. Vâ tối, nôkố tơdroăng rêh ối dêi kuăn pơlê hiăng châ tơniăn”.

*** Nôkố kong pơlê Lâm Đồng hiăng pêt mơjiâng vâ chê 70 rơpâu ha ƀăng tơnêi pêi chiâk deăng tiô troăng kŏng ngê̆ chal nếo, châ 21,2% ƀăng deăng pêt loăng plâi, tâk lối 2.700 ha tâng pơchông ƀă hơnăm 2023. Rơtế amê, kong pơlê xuân pơtối pơhlêh 14.000ha ƀăng loăng plâi hiăng krâ, ôh tá tơtro, ăm pêi lo châ hên pêt mâu loăng plâi kơnâ liăn môi tiah priêt laba, plâi sầu riêng, ƀơr, mắc ca, krui kơxái...Kơnôm mê, hiăng mơjiâng châ mâu kơpong pêt plâi kâ, loăng plâi ton hâi a lâp mâu pơlê, kơpong hơhngế, hơhngo, kơpong hdroâng kuăn ngo.

Troh nôkố, lâp kong pơlê hiăng mơjiâng 255 troăng tơdjêp pêt mơjiâng tơmeăm, ƀă 32.000 rơpŏng kuăn pơlê pêi chiâk deăng veăng pêi pro. Kơnôm mơdêk pơhlêh hdrê pêt, hnê xúa khoa hok kih thuât ƀă mơdêk mơnhông pêi chiâk deăng tiô troăng xúa kŏng ngê̆ rơxông nếo, pêi lo liăn tơdâng pêt mơjiâng tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng dêi Lâm Đồng hiăng châ 268 rơtuh liăn rêm ha rêm hơnăm.

Pôa K’Bát, Kăn pơkuâ thôn Băng Dung, cheăm Dà K’Nàng, tơring Dam Rông, kong pơlê Lâm Đồng, tối ăm ‘nâi.

‘’Hdrối nah vâi krâ kuăn pơlê pêi cheăng kâ pá puât. Sap ing ai Đảng, Tơnêi têa tơmâng tŏng gum, pro tơ’lêi vâ mơnhông pêt loăng plâi, môi tiah kơphế, plâi ƀơr, mắc ca, krui kơxái... Troăng prôk châ po rơdâ kum ăm tơdroăng tê mơdró kế tơmeăm khoăng rế hía rế tơ’lêi hlâu. Ki rơhêng vâ tối, vâi krâ kuăn pơlê xuân hiăng ‘nâi hriâm troăng pêi cheăng kâ sap ing mâu pơlê ki ê, xúa khoa hok kih thuât tung pêt mơjiâng tơmeăm djâ pêi lo châ tơƀrê. Pakĭng vâi krâ kuăn pơlê xuân ‘nâi pêt mâu prá alâi vâ pêi lo tơ’nôm liăn ngân. Hiâm mơno dêi kuăn pơlê cho phiu ro drêng tơdroăng rêh ối cheăng kâ rế hía rế châ mơdêk, pơlê rế hía rế pơhlêh nếo’’.

Châ hlo tơdroăng ki pơhlêh đi đo mơnhông mơdêk dêi pơlê tơná, tíu ki hdrối nah cho đông kăch măng Đông Mang ó rơdêi, krâ pơlê, mô đô̆i hneăng hdrối nah - pôa Kơ Dơng Ha Dương, ối a thôn Tu Poh, cheăm Dà Chais, tơring Lạc Dương, kong pơlê Lâm Đồng sôk ro, tối ăm ‘nâi:

‘’Hdrối nah vâi krâ kuăn pơlê pêi kâ lăm mot rêh ối, hâi kố akố hâi tá u ê... Nôkố tơdroăng mê ôh tá ai xếo, Tơnêi têa hiăng pro tơ’lêi hlâu vâ vâi krâ kuăn pơlê tơniăn tơdroăng rêh ối tung pơlê, pêt mơjiâng mâu loăng plâi kâ, môi tiah: kơphế, hồng, mắc ca, krui kơxái... Hngêi trăng troăng klông, on tơhrik bâ eăng, hngêi pơkeăng cheăm, hngêi trung hriâm xuân pơrá châ mơ’no liăn mơjiâng pro tŭm, kân lĕm rơdâ ƀă tơdroăng mơjiâng thôn pơlê nếo hiăng mơnhông ó rơdêi kum xăm kơklêa kơdroh kơtiê hên. Nôkố, rơxông ối nếo ing mê hiăng tiô ƀối ƀă pêi tiô troăng hơlâ dêi Đảng, luât dêi Tơnêi têa’’.

*** Sap apoăng hơnăm troh nôkố, kong pơlê Kon Tum hiăng tơbleăng pêi 3 tơdroăng tơkêa bro khoa hok kơmăi kơmok Tơdroăng thôn pơlê kong ngo xua Tíu xiâm rak ngăn. Pái tơdroăng tơkêa bro, mê cho: Xúa khoa hok  kŏng ngê̆  mơjiâng túa pêt ƀă uâ pơliê loăng pơkeăng ring rí prâp, ngũ vị tử, đẳng sâm Việt Nam tro tiô pơkâ GACP-WHO  a tơring Tu Mrông; xúa ki rơkê  khoa hok kih thuât pro túa pêt mâu hdrê chế rơtế ƀă tíu uâ têng chế ngiât, chếo ô-long tơniăn tro tiô pơkâ  ƀă tơdroăng tê ăm kong têa ê a tơring Kon Plông; xúa ki rơkê dêi khoa hok kih thuât mơjiâ túa păn chu vâ tê a Kon Tum.

Tơdrêng ƀă mâu tơdroăng tơkêa bro kŏng ngê̆ châ tơbleăng pơtối po rơdâ tơƀrê hên tâ nếo tung pêt loăng plâi, păn kơpôu, ro, chu, í a kơpong kuăn ngo ối, tung kong pơlê Kon Tum dế pêi tiô túa kơjo kum tơdrêng hdrê păn hdrê pêt, ‘mâi hơ’lêh kơdrum loăng, pơ’lêh xúa khoa hok kih thuâ̆t... vâ kuăn pơlê mơnhông cheăng kâ. Ngoh U Quân, kăn hnê ngăn Chi đoân thôn Kon Rôn, cheăm Ngọc Réo, tơring Đăk Hà, ăm ‘nâi mâu tơdroăng tơkêa bro hiăng pro pơxúa tơƀrê nhên tung pêi chiâk ƀă tung rêh ối dêi kuăn pơlê:

“Droh rơtăm tung thôn nôkố hiăng‘nâi xúa kơmăi ki nếo nôkố tung pêi chiâk kum kơdroh ivá pêi cheăng la tơƀrê hên, tơdroăng rêh ối rế châ pơ’lêh. Kơnôm ‘mâi hơ’lêh ‘na khoa hok - kih thuât, pêi cheăng châ tơƀrê nôkố luâ tâ 3 - 4 hdrôh tâng vâ pơchông ƀă túa pêi cheăng ƀă kŏng hdrối nah. A xuân đi đo hnê tối, mơhnhôk mâu rơtăm tung thôn vâ vâi hlê xúa kơmăi tung pêi chiâk,  vâ tơmeăm pêi lo tâk hên, tơdroăng rêh ối dêi kuăn pơlê rế châ pơ’lêh tơƀrê’’.