Tâng môi tiah mâu kế tơmeăm tê ngi kong têa ê dêi Việt Nam châ pơxá ối tung top má môi, má péa tung kơpong xuân môi tiah a kong têa ê mê Tây Nguyên hiăng ai hên tơmeăm môi tiah: kơphế, tiu, krui kơxái, kloăng hôt ƀă mắc ca, kơxu ƀă hên ki ê. Ƀăng tơnêi pêt mâu loăng pơkeăng ki kơnía môi tiah: sâm Ngọc Linh, sâm kơxái, kơxêt păng lĭng khêi, đinh lăng, hà thủ ô, đương quy, hoa hòe ƀă hên ki ê a Tây Nguyên xuân dế pêt vâ mơjiâng mâu kơpong pêt pơkeăng tơkŭm.

Laga, tung 02 hơnăm 2022 ƀă 2023, kơxô̆ liăn châ xo ing tê tơmeăm ngi kong têa ê dêi kơpong châ vâ chê 3 rơtal 800 rơtuh dollars hơnăm 2022 ƀă lối 3,7 rơtal dollars hơnăm 2023, lối 1% tâi tâng kơxô̆ liăn châ xo ing tê tơmeăm ngi kong têa ê tung lâp tơnêi têa. Tê tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng ngi kong têa ê dêi Tây Nguyên xuân ối mâu tơdroăng ki iâ.

Mê cho túa pêt, uâ pơliê tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng iâ êt, mâu tíu xiâm uâ pơliê tá hâi hên ối ‘ro tơdjâk troh tơmeăm tê ngi kong têa lơ tơmeăm vâ tê ngi kong têa ê tá hâi châ uâ pơliê, pro pơxúa kơnía ôh tá hên ăm kuăn pơlê, khu mơdró kâ. Mâu tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng ki xiâm ôh tá tơ’mô, xua mê ối trâm hên tơdroăng ki pá tung tê tiô kih thuât.

Malối, tơrŭm tơdjêp tung kơpong dế mơhno hên tơdroăng ki ối ‘ro, tá hâi krá, ôh tá tơdâng tơ’mô, chiâng tơdjâk troh kal hên mâu tơdroăng ki tê tung kơpong. Pôa Nguyễn Việt San – Phŏ pơkuâ Khu  châu Âu – châu Á - kong têa Mih - Ối tung Khu xiâm ngăn kơmăi kơmok tê mơdró pơchân mâu khu mơdró kâ ki tê tơmeăm ngi kong têa ê dêi Kơpong Tây Nguyên:

“Tơdroăng ki mâu kong têa mơnhông tơtêk rế hía rế tơmâng ngăn hên troh tơdroăng mơnhông krá tơniăn, hbrâ ví ƀă kong prâi pro hơ’lêh, rak tơniăn ăm kuăn pơlê ki roê dế pơtối cho tơdroăng ki kal vâ mơjiâng mâu tơdroăng pơkâ tro ki nếo, túa pơkâ nếo tơdjâk troh tơdroăng ki tê tơmeăm, pêi cheăng, kong têa pro pá ƀă mâu tơmeăm ki tê ngi kong têa ê. Tung la ngiâ, tơdroăng pơkâ tro nếo tơdjâk troh ki rơdê dê kong pơlê Tây Nguyên mê cho tơdroăng tung la ngiâ ing tíu pêt troh tíu kâ, túa pơkâ mâu kế kâ tơdâng tơ’mô rơdêi ƀă hmâ ƀă hyôh kong prâi, tơkéa vâ tối cho tung la ngiâ ah EU mơ-eăm kô athế kơdroh tơdế pơkeăng xôh kơdê oâ hdrong ƀă trếo hŏa hok, 20% phon rơvât, tơdế pơkeăng kháng sinh xúa tung mâu kế tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng ki tá hâi uâ pơliê”.

Tê kơphế ngi kong têa ê dêi Việt Nam tơkôm hên tung kơchơ tê mơdró châu Âu, châ dâng 60% kloăng kơphế dêi lâp tơnêi têa pin tê ngi kong têa ê. La tâng khu mơdró kâ pro xôi Pơkâ mơdât ko ‘nhiê kong ƀă mơdât mơ’no trếo carbon mê phâk 4% tung tâi tâng kơxô̆ liăn châ xo dêi kŏng ti tung 1 hơnăm. Tiô tơdroăng, troh hơnăm 2035 ƀă hơnăm 2050 mê ôh tá mơ’no xếo mâu carbon, xua mê mâu tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng tê ngi kong têa ê dêi Việt Nam athế pêi pro châ tơdroăng rơhêng vâ túa pơkâ kố.

Tơkéa vâ tối cho athế xúa mâu kế tơmeăm, kŏng nhân athế pêi pro kơtăng, kố cho môi tơdroăng pá ki kân vâ châ tê tung kơchơ  mơdró châu Âu. Kŏng ti Tê mơdró pêi cheăng tiô rơnó môi tung khu tê tơmeăm ngi kong têa ê 2/9 dêi Dak Lak – môi hơnăm tê 120 rơpâu tâ̆n kơphế ngi kong têa ê, 10 rơpâu tâ̆n tiu, kơxô̆ liăn châ xo 275 rơtuh dollars tung tâi tâng kơxô̆ liăn châ xo 7 rơpâu liăn.

Vâ pơtối rak vế rế châ diâp chưng chih Kơphế mơdât ko ‘nhiê kong - môi túa pơkâ ki kơtăng ăm mâu khu mơdró kâ, kơvâ tê kơphế ngi kong têa ê tung kơchơ châu Âu. Pôa Lê Thanh Sơn – Kăn pơkuâ Kŏng ti Tê mơdró pêi cheăng tiô rơnó môi tung khu tê tơmeăm ngi kong têa ê 2/9 dêi Dak Lak pơkâ mơ’no:

“ ‘Na túa pơkâ kơphế hbrâ mơdât ko ‘nhiê kong, mơ’no trếo ‘mêi carbon, pơkâ thế mâu kơ koan tơrŭm cheăng ai mâu troăng tŏng kum, mâu tơdroăng hnê mơhno vâ khu mơdró kâ chiâng vâ pêi cheăng ƀă mâu kăn pơkuâ dêi mâu kong pơlê ai kơpong, kơdrum loăng pêt vâ pơkâ, pêi cheăng, vâ pêi pro châ tơdroăng rơhêng vâ mâu tơdroăng pơkâ pêi kố. Tơdroăng ki má péa, xua pin tơkôm hên hlái tung kơchơ tê mơdró châu Âu, mê pơkâ thế Khu xiâm ngăn kơmăi kơmok ƀă tê mơdró ai tơdroăng pêi pro rơdêi tâ, kal tâ, mơdêk tung mâu kơchơ mơdró nếo xông tơtêk môi tiah Sinuâ, Ấn Độ ƀă Nhuk vâ pro ti lâi mê pin kơdroh tơdroăng kii tơkôm hên khât tung mâu kong têa châu Âu”.

Tiô pôa Vũ Bá Phú-Ngế xiâm pơkuâ mơdêk tê mơdró, Khu xiâm ngăn kơmăi kơmok ƀă tê mơdró mê Tây Nguyên trâm hên tơdroăng ki pá ‘na troăng tŏng kum, troăng khoa hok kong ngê̆, kơmăi ki mơjiâng bro, uâ pơliê kế tơmeăm ing chiâk deăng, mâu ngế cheăng rơkê, kế tơmeăm ƀă ôh tá ai tơdroăng ki tơrŭm tung kơpong vâ mơnhông tâi ivá, rơdêi drêng ăm kế tơmeăm châ tê tung kơchơ tê mơdró lâp plâi tơnêi.

“Vâ pro chiâng tơdroăng ki hơ’lêh tơdroăng ki tơƀrê tung mơdêk tíu ối hnoăng cheăng ki tơviah ƀă tí tăng tơƀrê tâ nếo ki ai hlâu pơxúa mơnhông dêi kơpong, kal athế ai môi troăng hơlâ mơdêk khoa hok kong ngê̆, tơrŭm tung mơjiâng bro mơdêk ki kơnía dêi kế tơmeăm; tơrŭm tung kơpong tung mâu tơdroăng pơkâ mơdêk tê mơdró ƀă tê tơmeăm ngi kong têa ê tiô pơkâ ki rơkê. Malối cho mơ-eăm tí tăng châ hlo ki kal mâu khu cheăng kâ bo cheăng nếo mơdêk châ tơrŭm tê mơdró kế tơmeăm kơpong Tây Nguyên rế hía rế rơdêi tâ”.

Vâ tŏng kum mơdêk kơpong Tây Nguyên ai tơdroăng ki pơhlêh tơná tung tơdroăng pơkâ mơdêk tê mơdró, mơnhông tơdroăng ki tê tơmeăm ngi kong têa ê rơdêi tâ nếo tung la ngiâ, mâu kong pơlê kơpong Tây Nguyên kal tơrŭm ƀă dêi rơpó vâ rơtế môi tuăn ƀă dêi rơpó rơtế mơjiâng mâu kế tơmeăm ki rơdêi ki xiâm ăm rêm khu kế tơmeăm dêi kơpong, ing mê, mơnhên mâu túa pơkâ tê, tơdroăng ki kơnía tơtro vâ tí tăng mâu ki kơnía dêi kế tơmeăm tro má môi.

Pakĭng mê mâu kong pơlê kal tơmâng ngăn troh tơdroăng tơrŭm tê mơdró, tơrŭm tơdroăng mơdêk tê mơdró dêi tâi tâng kơpong, kal ai troăng vâ mơjiâng ƀă bro mâu kŏng ti, grup pơkuâ ki hmâ tê mơdró ‘na tê mơdró vâ rak vế tơniăn tê mâu kế tơmeăm dêi kơpong. Mâu khu mơdró kâ kal rĕng tối tơbleăng ‘na kơchơ tê mơdró kong têa ê vâ ‘nâi nhên tơdroăng ki rơhêng vâ xúa a rêm to kong têa, ing mê, vâ ‘mâi rơnêu tơmeăm ăm tơtro tiô rêm to kong têa, mơdêk tơdroăng ki tơbriât dêi kế tơmeăm a mâu kơchơ tê mơdró kong têa ê.