Vâ chê tơdế hơnăm tá hâi ai kong mêi hên to lâi ôh, la ngoh Nguyễn Quang Thao ối a thôn 10, cheăm Ea Hiu, tơring Čư̆ Kuiñ, kong pơlê Dak Lak xuân ối tơ-uân lăm rôe to lâi xiâm hdrê kơphế vâ djâ pêt dêi a kơdrum deăng, pơhlêh kơdrum ki hdrối nah pêt kơxái tiu hiăng ôh pá dâi lĕm. Ngoh Thao tối ăm ‘nâi, ki ‘ló ga, a rơnó tô mơdrăng khăng khoăng tiah kố, preăng hlo ai ngế ki pêt hdrê loăng, kơ’neh hdrê. La hơnăm kố, yă kơphế tâk kơnâ ó sap nah tá hâi chói ai, pro hdrê loăng tê a kơchơ ôh ti bê, tung pơla mê, kuăn pơlê ki tí tăng rôe lối hên ‘nâng. Kơphế ki pơklêp tơkâng châ mâu kăn rơpŏng kơdrum tê sap ing ton nah, ngoh Thao athế tí tăng rôe xêh hdrê loăng ki hiăng chiâng kơphế. Ngoh hiâm tơbrê, drêng tâ tơdroăng ki vâ pơtối pêt kơphế a rơnó ki nếo tung  hơnăm kố, la xuân athế mơ-eăm pêi yôh, xua ga, tơmiât ngi ngiâ, tơmiât vêh, pêt kơphế cho tơtro má môi:

“Hdrối nah, a kơdrum chiâk deăng á bu hmâ pêt kơxái tiu. Péa pái hơnăm kố mê á pêt plâi sầu riêng. Nốkố, môi tiah hơnăm kố pơhlêh pêt kơphế nếo... Pơxiâm tơbriât dêi pó i pêt. La nôkố akố bu hmâ pêt to kơphế, la loăng plâi kâ xuân ôh tá ‘nâi ga chiâng dâi lơ ôh”.

Thôn 11, cheăm Hoà Thắng, pơlê kong kơdrâm Ƀuôn Ma Thuột, tíu xiâm ki mơdâ kơphế ki kân a kong pơlê Dak Lak, tơdroăng ki tê rôe hdrê loăng ga kơdrâm kơdrĕng hên luâ tâ mâu hơnăm hdrối mê hía nah. Nâ Lê Thị Vân, môi ngế kăn rơpŏng hngêi ki mơdâ hdrê akố tối ăm ‘nâi: Mâu kơdrum deăng ki mơdâ tung thôn kố hiăng tê dêi tâi ing 2 khế hdrối nah, vâi tê ăm khu mơdró ing kong pơlê Gia Lai, Dak Nông ƀă Lâm Đồng, tê sap ing loăng pơxiâm hbú hlá, lo rơmôe nah. Nôkố, yă hdrê loăng kố dế pơtối to kơnâ, la kuăn pơlê ôh tá châ rôe xo tơdrêng xêh, xua mâu khu mơdró kâ hiăng tơbriât dêi pó rôe tâi tâng. Nâ Vân tối mâu ngế ki rôe hdrê loăng dêi tơná “to lâi ngế ki kố”, xua péa pâ hiăng hmâ dêi pó.

“Môi tiah rơpŏng á dế nôkố á hiăng tê dêi tâi hdrê loăng. Ôh tá ai kuăn pơlê ki lâi ôh ti rôe. Hdrê loăng kố pơrá cho mâu ngế ki mê rôe tâi tâng. Vâi lăm tí tăng rôe tŭm têk a mâu kơdrum deăng. Tối tơdjuôm, yă hdrê loăng nôkố pơtối to kơnâ. To lâi hâi hdrối nah, kơnâ châ 4 rơpâu 300 liăn ga ôh tá rôe, la nốkố hiăng 4 rơpâu 500 liăn, vâi xuân ối tơbriât dêi pó hên hĭn”.

Tiô Viện Khoa học Kỹ thuật Nông lâm nghiệp Tây Nguyên tối ăm ‘nâi, yă kơphế dế nôkố hiăng tâk a kơlo ki kân ó má môi tâng vâ pơchông ngăn ƀă hdrối mê hía nah, ƀă yă ki tê rôe nôkố a khế 5/2024 ai 4 rơpâu 224 USD 1 tâ̆n, kơtăn hơngế a kơlo 3 rơpâu 150 USD 1 tâ̆n ki hiăng tê mơdró a khế 6 hơnăm 1994, xua mê, tơdroăng ki tơbriât dêi pó pêt kơphế cho tơdroăng ki hiăng ai sap ing nah. Tiê̆n sih Trần Vinh, Viện trưởng tối ăm ‘nâi, tơdroăng ki tơbriât dêi pó pêt hdrê loăng kơphế hơnăm kố mơni kô ôh tá châ xo hên plâi, to lâi hơnăm hdrối mê hía nah yă ôh tá kơnâ to lâi ôh, kơphế Tây Nguyên pơtối kơdroh tá tơnêi kơdrum chiâk deăng ƀă plâi ga xuân iâ, xua kuăn pơlê hdrối nah hiăng pơhlêh lôi tơdroăng pêt kơphế vâ pêt loăng plâi sầu riêng ƀă loăng plâi kâ. Maluâ ti mê, tơdroăng ki tê mơdró hdrê loăng kơphế tung hơnăm kố ga hên ó luâ tâ mâu hơnăm hdrối mê hía nah.

“Tơdroăng nôkố kố cho tôu tuăn ó păng ‘nâng xua ai hên ngế pa kong, vâi tí tăng hliăng tơkôm hlo yă kơphế to kơnâ, la mâu ti ki tê mơdró hdrê loăng a tíu ki ê vêh, ôh tá xê mơdâ pêt akố. Xua hdrê loăng ki pêt akố, môi tiah rôe ing Viện, ki vâ iâ hlái xuân athế tơkôm pá 5 khế ‘nôi vâ tê. Mê chôu phut kố, a khế 3, khế 4 hiăng ai mê cho lăm xo a tíu ki ê, vâi pơto djâ vêh akố vâ tê. La ngăn hdrê kơphế mê ôh tá ‘nâi ga dâi lĕm lơ ôh”.