Hlo kong tô mơdrăng khăng khoăng rế hía rế ó, achê kố, Khu xiâm ngăn chiâk deăng [ă mơnhông mơdêk cheăng kâ rêh ối thôn pơlê tơru\m [ă Vi [an hnê ngăn kong pơlê Daklak tơku\m po hneăng hôp tơpui tơno ‘na troăng hơ’lâ khoa hok ko\ng nge# ki hbrâ ví kong tô [ă pêt mâu kơphế, tiêu, plâi hôt krá tơniăn a kơpong Đông Nam Bộ [ă Tây Nguyên vâ tí tăng hlo mâu troăng hơlâ hbrâ ví [ă tơdroăng ki kong tô mơdrăng khăng khoăng. Pák^ng mâu troăng hơlâ ‘na hdrê pêt, túa ki xúa phon rơvât [ă kih thua#t tôh têa kơd^ng, hên khu ki rơkê ple\ng tối tiah kố, troăng hơ’lâ ton xo\n [ă krá tơniăn xuân cho tơdroăng ki pêt loăng hding khía. Hương Lý, ngế chêh hlá tơbeăng cheăng tung Rơ’jiu Việt Nam ai chêh xo mâu rơkong tơpui kố a hneăng hôp tơpui tơno mê.

         Ko\ng ti pêi cheăng tiô rơnó môi tung khu pơkuâ ngăn pêt kơphế Thắng Lợi, kong pơlê Daklak cho khu mơdró kâ ki hmâ pêt kơphế, tâi tâng [ăng deăng kơphế châ pêt cho hdrê kơphế vo#i. Tung plâ 39 hơnăm hiăng hluâ, sap ing tơdroăng ki pơxúa khât tung pêi cheăng kâ hnối tơru\m [ă xúa rơkê ple\ng dêi khoa hok kih thua#t, tâi tâng [ăng deăng ki lối 1 rơpâu 780 rơpâu ha kơphế dêi ko\ng ti kố hiăng xông kân [ă xông rơdêi le#m. Hên kơdrum deăng ki pêt hdrê loăng ton hơnăm, ai plâi kơtốu hên, kloăng kơphế chiâng dâi le\m. Kloăng kơphế nôkố 5 rơpâu ta#n kơphế kloăng tung môi hơnăm. Cheăng kâ châ tơ-[rê khât kum kuăn pơlê ki pêi chiâk pêi deăng mơdêk pêi lo liăn tung rêh ối. Vâ pêi pro tiô  pơkâ pêt kơphế krá tơniăn ton, pôa Vũ Đình Nội, kăn pho\ pơkuâ ngăn Ko\ng ti ăm ‘nâi, pák^ng hnoăng cheăng rak ngăn kơdrum kơphế, ‘mâi pêt kơdrum kơphế ki hiăng krâ, ‘no liăn roê phon rơvât, xúa kih thua#t tôh têa kơd^ng mê hnoăng cheăng túa pơkâ, mơjiâng troăng ki hding khía châ ko\ng ti tơmâng ngăn khât: Têa ôh tá ai đi đo, xua mê ko\ng ti hiăng hlo nhên khât tơdroăng kố sap ing ton nah. Peăng pá ko\ng ti ki hdrối tâ ngin tơmâng ngăn troh troăng hơlâ ki pêt loăng hding khía châ pơkâ nhên pro ti lâi ai tu\m mâu hdrê loăng pêt tung kơdrum deăng, kơdroh iâ ‘na tơdroăng ki lo hyôh, hbrâ ví tơdroăng ki khăng khoăng, kơdroh tôh têa.

         Xuân pêi cheăng tung kơvâ cheăng kâ, uâ pơliê, mơdiê kơphế, pôa Nguyễn Đại Ngọc, Kăn pơkuâ ko\ng ti pêi cheăng tiô rơnó, môi tung khu pơkuâ ngăn ‘na pêt kơphế Ia Grai, kong pơlê Gia Lai ai tối tiah kố: Rơnó tô a Tây Nguyên gá tô ó khât, pêt loăng ki vâ hding khía gá tro khât, kum ăm tơdroăng ki xing xoăng hyôh kong prâi tung kơdrum ki pêt mâu hdrê loăng, xing xoăng tơdroăng ki lo reăng, kơ’muăn plâi, kơdroh  pơreăng ki pro khăng tơkâng xuân môi tiah hơ’lêh tơdroăng ki hơpok le#m dêi tơnêi, rak vế tơnêi, ví tơdroăng ki tơdjâk ‘mêi dêi trếo hưh cơ xua kong tô mâ hâi, rak vế têa, rak vế phon ăm tơnêi. Hdrê loăng pro ăm xâp rơngiâp ối kum pro ton tung pơla plâi tum, mơdêk trếo axit, [ă kum hơ’lêh túa le#m dêi kơphế. Laga, nôkố hên kuăn pơlê tá hâi tơmâng ngăn troh tơdroăng kố, ki hên cho tơku\m tung mâu troăng hơlâ tôh têa kơd^ng: Pák^ng tơdroăng ki tôh têa kơd^ng, ki hdrối tâ pin athế ‘mâi pêt mâu kong peăng kơnho\ng [ă kong rak kơnho\ng têa. Mâu hdrê loăng pêt pin athế ai troăng pêt hdrê loăng kong ki vâ hding tât khía, pro xâp rơngiâp mê nếo rak tơniăn kơdroh iâ tơdroăng ki hyôh têa châ lo [ă rak vế têa tung kơdâm tơnêi ăm mâu hdrê loăng ki kố. Tơkêa vâ tối cho mơjiâng mâu túa pơkâ kố pin xuân athế hvái ngăn pro ti lâi vâ kơdroh iâ tơdroăng ki hyôh têa châ lo tung rơnó mơdrăng ăm mâu hdrê loăng pêt ki xiâm môi tiah kơphế [ă tiêu.

         Pêt loăng vâ ăm xâp hơngiâp, hding khía ăm kơphế ôh ti xê cho troăng hơlâ ki nếo châ mâu khu ki rơkê ple\ng ‘na pêi chiâk pêi deăng tối tơbleăng a hneăng hôp mê tung tơdroăng cheăng la ngiâ Pêt kơphế krá tơniăn Việt Nam hneăng hơnăm 2011-2020 châ Chin phuh k^ pơkâ hiăng tơpui tối troh tơdroăng kố. Mơgêi a hneăng hôp, vêh tối nếo tơdroăng ki kal dêi mơjiâng troăng pêt hdrê loăng vâ pro xâp hơngiâp, hding khía [ă mâu hdrê loăng kơphế. Pôa Lê Quốc Danh, kăn xiâm pho\ pơkuâ ngăn chiâk deăng [ă mơnhông mơdêk cheăng kâ rêh ối thôn pơlê tối rơdêi: Môi troăng hơlâ pơkâ ‘na ki ton xo\n pin xuân athế xúa mâu troăng hơlâ tiô túa ki ai xêh tung kong kế nhâ loăng, kơdrum kơphế athế ai loăng pêt ki vâ hding khía, pro xâp hơngiâp xua kong tô a Tây Nguyên ôh to xê to khăng khoăng dêi Tây Nguyên mê ối ai khía. Hên hdrê loăng pêt ki hding khía ngin hiăng tơku\m xo ối hên tâ kơphế. Ki má péa, pin hiăng pêi pro tro tiô khoa hok, kơphế athế ai loăng hding khía hnối ví tơdroăng ôh tá le#m hlá, rak vế tơdroăng ki têa lo hyôh, mơdât tơruih hlá ki hngiâm hên tơdjâk troh, xua mê pin athế xúa troăng hơlâ kố tiô túa ki rơkê ple\ng.

         Chiâng vâ tối, tung pơla kong prâi hơ’lêh dế ối pro kong tôu mơdrăng khăng khoăng a kơpong Tây Nguyên rế hía rế ó, têa ôh tá ai, mê tơdroăng ki pêt mâu hdrê loăng vâ hding khía, pro xâp hơngiâp ăm kơdrum kơphế dế ối mơhno tối cho túa pêi ki châ tơ-[rê, pro ai pơxúa ‘na hên kơvâ cheăng ăm kuăn pơlê.

Ki pơxúa dêi túa pêt tơvât tung kơdrum kơphế

         Ô vâi krâ nho\ng o [ă pú hmâ1 Nôkố tơdroăng ‘no liăn pêt tơvât hên hdrê loăng tung kơdrum kơphế cho môi troăng hơlâ pêi pro ki tơtro kum kuăn pơlê tơleăng mơnhên klêi tơdroăng dâi pêt hdrê loăng ki ê pêt tung kơdrum kơphế vâ mơdêk cheăng kâ hnối xúa tro mâu tơdroăng ‘na tơnêi, eăng trâ dêi mâ hâi, têa, trếo kơhiâm mơdêk pêi lo kế tơmeăm, kơdroh ki lu\p xua mâu ôa hdrong kâ ‘nhiê loăng plâi pêt. Tung tơdroăng tơpui hâi kố, ngin tối ăm pó vâi krâ nho\ng o ‘nâi mâu túa pêi pêt kơphế [ă mâu tơdroăng hnê thế tơtro\ng dêi khu ngăn ‘na chiâk deăng drêng pêt tơvât mâu hdrê loăng tung kơdrum kơphế pó vâi krâ nho\ng o kô tơmâng.

         Hên rơpo\ng kuăn pơlê ki ê vâ ai tơ’nôm liăn pá k^ng kơxo# liăn pêi kơphế, to lâi hơnăm rơpo\ng pôa Cao Văn Thắng, ối a cheăm Ea Kiết, tơring C|ư Mgar, kong pơlê Daklak hiăng pêt tơvât loăng plâi [ơr, tiêu, loăng plâi sầu riêng tung kơdrum kơphế ki vâ chê 2 hectar dêi tơná. Pôa Thắng ăm ‘nâi, pôa rah xo [ơr, plâi sâu riêng, vâ pêt tơvât xua gá cho hdrê loăng ki pro pơxúa môi tiah pro hơngiâp, pro hngiâm drêng pêt tơchuâm [ă kơphế. Kơnôm ing ‘nâi pêt tơvât tung kơdrum kơphế hngêi pôa châ xo đi đo 4 ta#n kloăng tung 1 hectar. Pak^ng mê kơxo# liăn châ xo dêi rơpo\ng pôa xuân châ mơdêk hên ing mâu loăng plâi pêt tơvât. Pôa Thắng ăm ‘nâi: Xuân tung môi [ăng deăng tơnêi ki mê tâng pêt tơvât tung 4 hectar kơphế vâi pêi, ‘no liăn cheăng iâ tâ, pêi cheăng tung kơdrum kơphế tâ hơngiâp, hyôh kô tâ le\m tâ. Rơnó tôh vâi tôh péa pái hdrôh klêi mê tôh môi hdrôh xua tâi tâng to loăng pro hơngiâp veăng rak ăm hngiâm tơnêi gá tơtro. 

         La pêt tơvât tiah lâi vâ tơniăn ăm kơdrum loăng xông rơdêi krá ton môi tiah rơpo\ng pôa Cao Văn Thắng ôh tá xê to vâi krâ nho\ng o ki lâi xuân ‘nâi. Tiô tie#n sih Phan Việt Hà, kăn [ơrô ngăn ‘na khoa hok [ă tơru\m cheăng lâp plâi tơnêi, ối tung Vie#n khoa hok kih thua#t pêi chiâk deăng pêt kong Tây Nguyên hên rơpo\ng pêt loăng lối achê kô kơdroh ki tơ’mot trếo kơhiâm, pêi lối hên ôh tá pơtối rak vế ki pơxúa tung cheăng kâ. Pêt ăm tơtro châ mơnhên [ă tơdroăng ngăn a tơnêi: Túa tơnêi, hdrê loăng pêt, rơnó pêi [ă malối ôa hdrong kâ ‘nhiê a tơrêm tíu, tie#n sih Hà hnê tối: {ă mâu kơdrum loăng ki dế xông rơdê mê ngin hnê vâi krâ nho\ng o pin pôi tá pêt lối achê, pin thế tơmiât nhên hdrối ‘nôi pro ti lâi ngăn dêi tơnêi tơníu, hyôh kong prâi, tơmiât i nhên pêt ti lâi vâ gá tơtro. Pêt tơvât kơphế mê pin pêt ki iâ gá péa troăng kơphế nếo pêt 1 xiâm tiu. {ă mâu loăng plâi kâ ki ê, pêt 3 troăng kơphế 1 troăng loăng. Xua a mâu loăng ki mê tơkâng gá hên mê pin pôi tá pêt te\ng luâ râ.

         Pak^ng tơdroăng rah xo hdrê loăng pêt tơvât, tơdroăng ki pêt xiâm loăng pơla dế cho rế vâ thăm rak ngăn, rơvât phon ăm kơdrum loăng ki pêt tơvât mê hơtro [ă kal khât păng ‘nâng. Xua mê, vâ pêt tơvât ai pơxúa pó vâi krâ nho\ng o thế tí tăng ‘nâi ple\ng nhên kơdrum kơphế dêi tơná, hriâm kih thuât pêt tơvât hdrối vâ pêt. Rơkâu pó vâi krâ nho\ng o môi rơnó châ xo hên kế tơmeăm.

Gương [ă Katarina Nga tơplôu [ă tơbleăng