VOV4.Sêdang - Mơ’nui rơnó mê cho kal khât [ă kơphế xua tung pơla kố xiâm kơphế dế ối ‘mot trếo ki khăng vâ chiâng kloăng. Tơdroăng kố pơkâ troh k dâi le#m dêi kloăng kơphế drêng kri xo. Kố xuân cho roh vâ xiâm kơphế ai kâng hên, vâ rak ‘măn ăm rơnó kơ’nâi. Xua nêm tdroăng ki rak ngăn trếo kơhiâm, hbrâ mơdât pơreăng ki kâ ‘nhiê xiâm loăng kơphế tung pơla ki kố châ vâi krâ nho\ng o tơmâng ngăn khât. Tơdroăng hâi kố, ngin kô hnê mơhno ăm vâi krâ nho\ng o túa ki rơvât phon, tung pơla rơvât phon [ă mâu tơdroăng kal thế tơtro\ng má môi ăm xiâm kơphế.

Pôa Nguyễn Văn Lai, ối a thôn 4, cheăm Ea Kiết, tơring }ư\ Mgar, kong pơlê Dak Lak ăm ‘nâi, rơpo\ng pôa ai 2 ha deăng kơphế dế tung pơla krí xo. Rơnó pơla hdrối kố nah, rơpo\ng pôa kri xo châ 8 ta#n kơphế kloăng.Tung pơla kố, kơphế dế tung pơla dế ối păn roăn plâi [ă ăm dâi le#m ‘na kloăng mê pôa đi đo rak ngăn ăm ai trếo kơhiâm vâ ăm xiâm loăng xông kân le#m. Tiô tơdroăng ki rak ngăn rơkê ple\ng dêi pôa, tung pơla rơnó mê, pôa rơvât 3 hdroh phon. A poăng rơnó, rơpo\ng pôa hơ’lâk phon đăm [ă phon lân choi ăm loăng kơphế, rêm xiâm dâng 0,5kg. Klêi mê, kôm xiâm loăng mot tung pơla ki hiăng dâi le\m ‘na kloăng nếo rơvât phon NPK. Troh mơ’nui rơnó, pôa rơvât tơ’nôm môi hdroh nếo klêi mê a nếo kri xo. Pôa Lai tối ăm ‘nâi: Rôh rơvât phon apoăng cho Urê [ă lân, rôh má péa NPK xua tung phon mê ai hên, tơkéa vâ tối phon hơ’lêh kali vâ păn mơ’rêh dêi plâi, rôh má 3 cho NPK.

La [ă mâu kơdrum kơphế ki ton hơnăm [ă mâu kơdrum ki ‘mâi pêt, ki hên tơnêi ôh tá hơpok le\m mê tung tơdroăng rak ngăn vâi krâ nho\ng o kal thế tơtro\ng troh tơdroăng tơ’nôm phon hưh cơ ăm dêi tơnêi. Xua tung pơla pêi hên hơnăm, trếo hưh cơ dêi tơnêi chôa tâi, malối a mâu kơpong tơnêi rơnâk ngo, tơ’lêi hiu tiu têa hbrông. Kố cho rôh ki tơ’lêi hlâu vâ tơ’nôm trếo kơhiâm ăm tơnêi, rak vế tơnêi, pơtối rak vế mâu trếo kơhiâm ai tung tơnêi. Trếo hưh cơ cho môi tung mâu tơmeăm ki rơvât ki kal má môi vâ pin ‘mâi hơ’lêh tơnêi. Pó vâi krâ nho\ng o thế klâ phon ing rôh ngăn tiô trếo tơnêi [ă hơnăm dêi loăng. Tie#n sih Tôn Nữ Tuấn Nam, kăn [ôrô ngăn ‘na khoa hok, khu xiâm ngăn ‘na khoa hok kih thuât chêk deăng pêt kong Tây Nguyên tối pơchân: {ă mâu kơdrum kơphế ki ai plâi hên châ 6 troh 7 ta#n kloăng pêt mâu hdrê nếo, mê kô cho môi tung rôh kong mêi, pin rơvât phon 4 hdroh, mê rơvât rôh kố klêi mê rơvât tơ’nôm môi roh rơnó mêi. {ă mâu kơdrum kơphế pá xôp 4 ta#n kloăng, mê rôh rơvât phon kố cho rôh mơ’nui tung hơnăm. La rơvât môi tiah lâi, mê vâi krâ nho\ng o thế tơtro\ng phon mơ’nui ôh tá hrá lôi râ, xua tâng hrá lối râ gá kô ôh tá tơ’nôm trếo kơhiâm ăm mâu loăng kơphế pin. Tâng ngế ki lâi rơvât phon 3 rôh mê tung dế măng t^ng khế 9 ga hôm, tâng rơvât 4 rôh mê nôkố re\ng rơvât môi hdroh [ă vâ rôh mơ’nui pin rơvât hrá ma luâ tiah mê, xuân thế mơdât, hdrối vâ kong mêi mơgêi mê nếo pơtối pêi ai pơxúa dêi phon rơvât.

Tiô séa ngăn ‘na tơnêi [ă phon rơvât dêi Vie#n khoa hok kih thuât  pêt kong Tây Nguyên ăm hlo; tung rơnó mêi loăng kơphế kal trếo đăm [ă Kali [ă kơxo# ki hên iâ gá. Lân bú dâng 5% tâng vâ pơchông [ă đăm [ă kali. Klêi mê, cho lưu huỳnh, ma-giê rơtế [ă ki iâ tâ kẽm [ă bo. Mâu kih sư kơvâ cheăng ăm ‘nâi, mơhé kal hên la mâu trếo lưu huỳnh, calci, ma-giê, malối cho kẽm [ă bo cho kal khât [ă loăng plâi pêt ki mơdêk [ă châ ‘nâi. Xua mê, drêng rơvât phon ăm loăng kơphế kal thế tơtro\ng. Xua mê, drêng rơvât phon ăm kơphế thế tơtro\ng troh mâu trếo trung vi lươ\ng ki pơxúa dêi phon rơvât, ki tơ-[rê [ă ki le\m dêi kloăng kơphế nếo châ hơ’lêh, thak sih Phạm Công Trí, kăn ngăn ‘na pêi chiâk deăng pêt kong Tây Nguyên, Vie#n khoa hok kih thuât chiâk deăng pêt kong Tây Nguyên ăm ‘nâi: ‘Na phon cho kế kâ mơ’rêh ăm loăng, loăng rơdêi mê plâi nếo kân piê, vâi krâ nho\ng o sap ing nah hmâ rơvât phon NPK, phon khoăng ki vâi krâ nho\ng o hmâ tối cho phon ki hơ’lâk, gá hâi tơxâng đa trung vi lươ\ng,  malối cho trung vi luơ\ng ăm loăng mê loăng kơphế kô ôh tá dâi, tâng mâu kơdrum kơphế ton nah plâi kơtốu iâ, tơdroăng rơvât phon hơ’lâk hâi tá mơhúa ôh [ă mâu hdrê nếo [ă kơtóu plâi hên môi tiah nôkố tâng pin ôh tá rơvât tu\m trung vi lươ\ng [ă mâu trếo kal ki ê ăm loăng mê kô tơdjâk chiâng ôh tá kơtốu plâi hên.

Tung pơla rơvât phon xuân ai mâu ki rơkê ngăn ‘na chiâk deăng hnê mơhnhôk, kal thế rơvât phon ăm tơtro rơnó, rơvât tu\m [ă thế tơdâng tơ’mô trếo kơhiâm tiô kơxo# ki pơkâ. Ngăn tiô kô túa phon hưh cơ mê pin vâ rơvât hên lơ iâ. {ă phon hưh cơ ai trếo hưh cơ sap ing 20 troh 25% mê rơvât sap 10 troh 15 kilô tung môi xiâm, [ă phon hưh cơ ai trếo hưh cơ ai trếo khoăng vâ mơdêk plâi kơtóu hên kloăng hnối le\m. {ă mâu kơdrum kơphế ai hlá pro ngiât rơbông, rơtăng, mâu hlá pá kơdâm tơkâng rế vâ tr^ng xúa phon NPK 16-8-16 +13S+TE lơ 16 - 8 - 18+ 7S+ TE [ă ki hên iâ sap 600-800 kilô tung 1 hectar. Tâng hlo khu hlá ngiât chí le\m, hlá hbo mê xúa phon NPK 12-7-17+TE [ă hên iâ gá sap 600 troh 800 kilô tung môi hectar. Tâng phon môi túa, pó vâi krâ nho\ng o thế rơvât tơku\m xúa phon SA+ ure [ă phon Kali hên iâ gá sap 300kg SA+ 175kg urê/hectar. La vâi krâ nho\ng o thế tơtro\ng pôi tá xúa tâi tâng phon SA xua kô rơlối lưu huỳnh. La tâng xúa tâi tâng trếo đăm mê kloăng kơphế ôh tá xú ho\m. Tung pơla mơ’rêh dêi plâi tâng ai liăn, vâi krâ nho\ng o xuân thế xôh tơ’nôm mâu túa phon hlá, pơkeăng pro ăm re\ng kân hên trếo đăm. Kali [ă calci, Ma-giê, kẽm, bo xua gá kum mơdêk kơtốu plâi hên.

Vâ ai pơxúa má môi tung pơla hrik xo trếo kơhiâm, pro pơxúa hên pó vâi krâ nho\ng o xuân kal tơtro\ng troh kong prâi vâ rơvât phon. Nôkố, kong prâi a kơpong Tây nguyên ôh tá tơniăn, rôh kong mêi kân hnối ai khía jâ kơdo hmâ hlo a kơxêi [ă kơmăng, mê tơdroăng têa hbrông mơhiu tơnêi  kô tơpá châ rak ngăn. Xua mê, kih sư Nguyễn Văn Duy, ko\ng ti veăng tơlo liăn pro phon Bình Điền hnê tối: Hdrối rơvât phon pin thế tơtro\ng péa pái tơdroăng ki ku\n cho rôh achê kố, ai rôh kong mêi kân mê kơpong tơnêi rơnâk ngo ki pin rơvât phon thế ngăn kong mêi drêng hiăng hơtô klêi mê rơvât a kong xêi, ai mâu inôa prăng la pin rơvât pơla ki mê kô hía lôi tâi phon. Xua drêng a rơnâk dêi kơdrum rơtế [ă mâu rôh kong mêi ton, mêi kân phon ki rơvât kô hê hiu tiô têa, tâng mâu kơdrum tơbăng, kong mêi hên môi tiah mê rêi loăng kô hrik xo trếo kô hiâm mơ’rêh dêi loăng kơphế châ 95% cho sap 0 troh 3cm tơngi iâ, tâng kong mêi kân luâ râ pin rơvât a mâu kong xêi môi tiah mê, ki hê dêi phon [ă ki hngiâm mot tung tơnêi trâu luâ râ hu\n rêi, tơdroăng mê kô pro ăm pin hía hên trếo kơhiâm, mê vâi krâ nho\ng o thế tơtro\ng pôi tá rơvât phon a rôh kong xêi ai kong mêi kân.

Ô vâi krâ nho\ng o [ă pú hmâ! Ngin nếo klêi hnê ăm pó vâi krâ nho\ng o [ă pú hmâ mâu túa rak ngăn, rơvât phon ăm loăng kơphế a pơla mơ’nui rơnó mêi. Tơngah mâu tơdroăng ki hnê mê kô kum vâi krâ nho\ng o rak ngăn krâu khât tâ dêi kơdrum kơphế, vâ kơphế kơtóu plâi hên tung la ngiâ.

Gương prế A Sa Ly tơplôu [ă tơbleăng