VOV4.Sêdang - Mâu kong pơlê kơpong Tây Nguyên nếo tơkâ hluâ rôh kong tô mơdrăng khăng khoăng ton. A kong pơlê Daklak, hiăng ai dâng 70 rơpâu ha hdrê loăng pêt trâm kong tô mơdrăng khăng khoăng, ki hên cho kơphế [ă tiêu, tâi tâng ki tro lu\p lối 2 rơpâu 100 rơtal liăn. Rak ngăn kơdrum kơphế tung pơla kố môi tiah lâi, rơvât mâu túa phon ki lâi tơtro vâ ‘mâi mơnhông kơdrum kơphế cho tơdroăng ki rơhêng vâ ‘nâi ple\ng dêi hên ngế vâi krâ nho\ng o.

     Rơpo\ng ngoh Vũ Kim Hiếu, a thôn Lộc Thạnh, cheăm Phú Lộc, tơring Krông Năng ai 5 sào kơphế. Tung pơla hdrối kố nah, xua tơdjâk dêi rôh kong tô mơdrăng khăng khoăng mê kơdrum kơphế chiâng răng hlá, ai mâu hdrê loăng ki ‘nâ hlo plâi gá răng. Laga, klêi kơ’nâi ai mâu rôh kong mêi ki apoăng rơnó kơdrum deăng hiăng pơxiâm vêh drêh ngiât. Nôkố, rơpo\ng ngoh dế ối tơku\m ăm tơdroăng ki rak ngăn, rơvât phon vâ kơdrum deăng re#ng vêh drêh ngiât le#m. La, rak ngăn môi tiah lâi vâ xiâm loăng re#ng ‘mâi mơnhông le#m môi tiah hdrối nah, mê cho tơdroăng ki tơmiât hên dêi ngoh: Tung roh kong tô mơdrăng ton pơla hdrối kố nah, mê mot tung rơnó mêi hngê, pâ thế mâu khu ki hriăn ngăn ‘na khoa hok athế rak ngăn môi tiah lâi vâ loăng kơphế châ tơ-[rê le\m tâ, ai plâi kơtốu hên tâ.

          Xuân môi tiah mê há, pôa Cao Tiến Hùng, rơtế ối a thôn Lộc Thạnh, mơhế hiăng rơkê ple\ng hên hơnăm tung tơdroăng ki rak ngăn kơphế la pôa Hùng ăm ‘nâi, tá hâi ai hơnăm ki lâi trâm rôh kong tô  mơdrăng khăng khoăng ton môi tiah hơnăm kố. Mơhé hiăng kơhnâ khât tung rak ngăn, tôh têa la pôa Hùng xuân tá hâi loi tơngah khât tung tơdroăng ki pro tơdâng tơ’mô trếo kơhiâm ăm dêi kơdrum kơphế klêi kơ’nâi rôh kong tô mơdrăng khăng khoăng kố. Pôa Hùng pơtroh tơdroăng ki ối tô tuăn kố ăm mâu khu ki rơkê ple\ng ‘na pêi chiâk pêi deăng rơhêng vâ châ vâi tiâ mơnhên ăm: Vâi krâ nho\ng o apoăng rơnó mê ngê vâi hmâ rơvât phon 16-16-8 la tơdế rơnó mêi hngê pin chiâng vâ kơdroh iâ lơ rơvât tơ’nôm, mơ’nui rơnó mêi hngê pin athế rơvât phon ka-li, u-rê lơ kơdroh.

          Xuân xua rơnó tô mơdrăng khăng khoăng hơnăm kố ton, a hên kơpong ki pêt kơphế, kuăn pơlê ki pêi chiâk pêi deăng bu pơtối tôh têa păn roăng ăm xiâm loăng, ôh tá rơvât phon, tơdroăng kố tơdjâk ó khât troh tơdroăng ki xông kân, mơnhông mơdêk [ă păn roăng plâi kơphế tung rơnó mêi hngê. Vâ kơphế xông kân rơdêi [ă mơnhông mơdêk le#m klêi kơ’nâi rôh kong tô mơdrăng khăng khoăng, kih sư Đoàn Mễ, kăn pơkuâ tíu hnê mơhnhôk kuăn pơlê ki pêi chiâk pêi deăng tơring Krông Năng, hnê mơhnhôk ăm pó vâi krâ nho\ng o ki pêi chiâk pêi deăng: Vâ xiâm kơphế xông kân rơdêi le#m klêi kơ’nâi kong tô mơdrăng pin kal tơtro\ng troh mâu tơdroăng cheăng a kơ’nâi kố. Go#m văng, mơgrúa le#m kơdrum deăng tiô túa ki poê tah mâu tơkâng ki hiăng răng, tơkâng ki tro hdrong kâ ‘nhiê ăm gá krúa le#m. Klêi mê, vâi krâ nho\ng o athế rơvât phon tiô túa pơkâ 4 tro. Malối cho [ă mâu xiâm loăng kơphê apoăng rơnó mêi hngê mê athế rơvât hên phon đăm, hên lân, [ă kali iâ tâ xua klêi kơ’nâi kong tô, xiâm loăng kơphế ôh tá ai ivá xếo, pin athế pro ăm tơkâng, hlá xông kân [ă ai tơ’nôm tơkâng ki rak vế ăm hơnăm kơ’nâi. Troh a tơdế rơnó mêi hngê mê athế thăm rơvât tơ’nôm phon kali vâ kum ăm xiâm loăng plâi re\ng kân. Tung pơla rơvât phon vâi krâ nho\ng o kal tơtro\ng pơla đa lươ\ng, trung lươ\ng [ă vi lươ\ng tiô tơdroăng hnê tối vâ mơdêk châ tơ-[rê ‘na trếo kơhiâm. Klêi kơ’nâi rơvât phon vâi krâ nho\ng o athế po nhâ vâ kơdroh iâ tơdroăng ki nhâ tơxup tơbriât trếo kơhiâm [ă xiâm loăng.

          Tung mâu hâi achê kố, lâp tung kong pơlê Daklak hiăng ai mêi, veăng kơdroh ki tô pơ-oh [ă ăm ai têa vâ pêt loăng plâi. Klêi mâu khế tô mơdrăng, pơxiâm mot tung rơnó mêi, loăng kơphế kal rak ngăn rơvât phon vâ kơd^ng trếo kơhiâm kơ’muăn plâi [ă hu\n tơkâng ăm ai plâi hơnăm kơ’nâi ah. {ă kơdrum loăng tro kong tô răng rêa, tơdroăng rak ngăn thế tơtro\ng tâ vâ loăng kơphế re\ng xông rơdêi. Kih Sư Nguyễn Văn Thảnh, kăn [o# kih thua#t Ko\ng ti phon Bình Điền Lâm Đồng kô hnê tơ’nôm mâu tơdroăng ‘na kih thuât [ă túa rah xo phon rơvât ăm loăng kơphế tung pơla kố.

          -Ô kih sư, môi tiah hên vâi krâ nho\ng o ki pêi chiâk deăng, kơpong Tây Nguyên nếo trâm kong tô mơdrăng ton khế, hên kơdrum kơphế hâi châ rơvât phon a rơnó mơdrăng. Tơdroăng kố tơdjâk troh môi tiah lâi [ă thế  rơvât tơ’nôm phon tung rơnó mêi tiah lâi? 

          -Kih sư Nguyễn Văn Thảnh: Xua kong prâi hơnăm kố tô mơdrăng ton mê vâi krâ nho\ng o hâi rơvât tơ’nôm trếo kơhiâm, mê vâi krâ nho\ng o thế tơtro\ng, tung tơdroăng mê, troh rơnó rơvât phon vâi krâ nho\ng o pin thế rơvât tơ’nôm mâu phon a poăng rơnó mêi [ă tôh têa. Vâi krâ nho\ng o tơtro\ng drêng pơxiâm kong mêi, plâi kơphế kô krêa a hveăng tơkâng mê pó vâi krâ nho\ng thế rơvât phon NPK ki ai đăm [ă lân hên, [ă kali rơvât krâ kơvâ,  thế rơvât tiô pơkâ 2-2-1 xua pơla kố plâi kơphế ối ku\n, ki kal vâ kali hâi teăm hên, mê rơvât hên phon đăm xua đăm pro ăm loăng xông rơdêi hu\n tơkâng hveăng ki vâ ai plâi a hơnăm kơ’nâi [ă rơvât lân kum ăm loăng hu\n rêi vâ pơla mơ’nui rơnó mêi kô pro ăm loăng châ hrik trếo kơhiâm.

          Pơla kố vâi krâ nho\ng o kô chiâng rơvât tơ’nôm mâu phon pơkeăng cho 18-12-8 + TE lơ phon pơkeăng 18-14-7-7S+ TE Kẽm, hlái, drêng plâi ối ku\n. Tâng plâi hiăng kân pó vâi krâ nho\ng o thế tơtro\ng ôh tá rơvât mâu phon ki ai inâi chêh hên đăm, hên lân, iâ kali, mê thế hơ’lêh rơvât phon ki ai hên đăm, hên kali. Ki xiâm dêi kali hên ối kơd^ng trếo khăng tung plâi kơphế kum ăm loăng kơphế xông rơdêi, vâ ăm vâi krâ nho\ng o châ xo dêi plâi hên.

          -Tiah mê, pơxiâm troh rơnó mêi, kơdrum kơphế thế rơvât mâu túa phon ki lâi kum tơtro tung pơla kố vâ loăng xông rơdêi le\m?

          -Kih sư Nguyễn Văn Thảnh:  ‘Na kih thuât rak ngăn [ă rơvât phon tung pơla apoăng rơnó mêi, a pơla poăng rơnó mêi, drêng plâi kơphế ối ku\n, hâi kal hên kali mê pó vâi krâ nho\ng o thế rơvât mâu phon lân hên, kali a kơlo ki iâ tê, pơtih rơvât tiô pơkâ 19-16-8 lơ rơvât phon pơkeăng 18-12-8 + TE lơ phon pơkeăng 18-14-7-7S+ TE kẽm, pak^ng mê gá tơtro ăm loăng kơphế tung pơla apoăng rơnó mêi. Drêng loăng kơphế hiăng hơ’lêh pơla tơdế rơnó mêi drêng plâi kơphế dế tung pơla vâ re\ng kân kal kơd^ng trếo ki khăng tung plâi mê pó vâi krâ nho\ng thế tơtro\ng pôi tá xúa mâu phon rơvât xếo, thế hơ’lêh rơvât phon pơkeăng tiô pơkâ 1-1-2 tơkéa vâ tối phon ki ai đăm [ă kali hên [ă lân rơvât iâ krâ kơvâ. Pơtih: rơvât 16-8-16, 8S+TE bo, kẽm. lơ phon 16-7-17-8S+ma-giê+si-lic+kẽm mê gá tơtro ăm rôh ki pơla [ă mơ’nui rơnó mêi. Pó vâi krâ nho\ng o thế tơtro\ng mâu phon ki tơtro rơvât loăng plâi ăm tơrêm rơnó mê loăng plâi nếo xông rơdê kơtóu plâi hên.

          -Pak^ng mâu phon vô cơ mê ối ai mâu phon hưh cơ ki lâi kum ăm loăng xông rơdêi klêi kong tô mơdrăng vâ mơdêk rêi xông rơdêi ai ivá kâi tơplâ mơdât pơreăng tung rơnó mêi hngêi?

          -Kih sư Nguyễn Văn Thảnh: Pak^ng mâu phon NPK rơvât ăm loăng kơphế ngăn tiô kô rêm rơnó loăng xông kân [ă xông rơdêi, pơtih tâng rơvât phon tung pơla apoăng rơnó mêi, pơla tơdế rơnó mêi, mơ’nui rơnó mêi, phon ki rơvât rơnó mơdrăng ngin ối ai mâu phon vô cơ vi sinh ki hmâ xúa rơvât ăm loăng kơphê, kơxái tiêu. Pơtih a loăng kơphế, ngin rơvât phon hưh cơ BLC 08 lơ ối pơxá hưh cơ hbrâ mơdât pơreăng lơ hưh cơ BLC 08, ngin rơvât tơ’nôm phon ki hên hưh cơ, pak^ng mê ối rơvât tơ’nôm mâu túa phon ki pro ing hrái nhâ kông hnông vâ pro pơxúa kơdroh mâu pơreăng kâ ‘nhiê.

          -Hôm mơnê  kih sư

A Sa Ly  prếi  Kataringa Nga tơplôu [ă tơbleăng