VOV4.Sêdang - Mâu hơnăm achê pơla kố, kuăn pơlê a kong pơlê Daklak hiăng khên tơnôu hơ’lêh pêt mâu hdrê loăng vâ mơdêk tơdroăng ki pêi lo tơ’nôm liăn ngân. Tung mê, tơdroăng ki xúa túa pơkâ pêt kơphế tơvât [ă mâu loăng plâi kâ hiăng kum hên rơpo\ng hơ’lêh tơdroăng rêh ối. Ngế chêh hlá tơbeăng ki chêh ‘na tơdroăng kố ai chêh mơnhên ‘na tơdroăng mê.

          Nôkố, ki hên [ăng tơnêi pêt tơvât loăng plâi dêi kong pơlê Daklak châ pêt tơvât tung kơdrum kơphế. Iâ pêt tơvât tung kơdrum plâi hôt [ă kơdrum ka kao. Hdrê loăng ki châ pêt tơvât ki hên cho tiêu, sầu riêng, [ơr [ă hên hdrê loăng ki ê. Môi tiah túa pơkâ pêt dêi pôa Trần Văn Thông, a cheăm Ea Kiết, tơring }ư\ Mgar, kong pơlê Daklak hiăng pêt tơvât [ă xiâm tiêu [ă loăng plâi kâ tung kơdrum kơphế vâ chê 2 ha a tơnêi dêi tơná pôa. Pôa Thông ăm ‘nâi, kố cho tơdroăng rah xo hiăng tơmiât nhên, vâ ăm ga hding xâp rơngiâp, rế pro ai hngiâm kơchoh drêng pêt tơdjuôm [ă kơphế. Kơnôm ing tơdroăng xúa mâu túa pơkâ pêt tơvât tung kơdrum kơphế dêi rơpo\ng pôa, hlo xông rơdêi le\m châ 4 ta#n kloăng tung môi ha. Pák^ng mê, kơxo# liăn pêi lo tơmeăm dêi rơpo\ng pôa xuân châ mơdêk hên sap ing ai mâu hdrê loăng plâi pêt tơvât tung môi kơdrum deăng. Pôa Thông tối ăm ‘nâi: Tơdroăng ki pêt hên hdrê loăng tung môi [ăng kơdrum [ă tơdroăng cheăng kâ xuân pro ai pơxúa ăm rơpo\ng cheăng kâ tơniăn. Pơtih yă kơphế gá chu kơdroh mê ai tiêu lơ tơ’mô gá chiâng vâ tơdâng, pák^ng mê, ối ai kơxu pêt tơvât, mê yă xuân ôh tá chu xuân rak tơniăn ăm tơdroăng cheăng kâ ăm rơpo\ng.

          Nâ Nguyễn Thị Thu, ối a thôn 8, cheăm Ea Kpam, tơring }ư\ Mgar ai 1 ha 7 sao tơnêi pêt kơphế. Apoăng, drêng tá hâi pêt tơvât, liăn tơkâ dêi nâ riân sap ing [ăng tơnêi kố gá iâ, ki dâi le#m dêi kơphế chu kơdroh hên xua hên hơnăm kong tô mơdrăng, ôh tá ai têa tôh. Klêi kơ’nâi hriâm [ối tơdroăng ki rơkê ple\ng dêi mâu khu ki ê, tí tăng roê hdrê plâi [ơr [ă plâi kâ tu\m túa pêt tung môi [ăng kơdrum, mê kơxo# liăn pêi lo dêi rơpo\ng nâ hiăng hlo hơ’lêh khât. Pák^ng 7 ta#n kơphế ki krí xo rêm hơnăm, rơpo\ng nâ ối ai kơxo# liăn pêi lo sap ing 200 xiâm loăng plâi sầu riêng [ă plâi [ơr, tâi tâng kơxo# liăn sap 300 - 350 rơtuh liăn tâng vâ pơchông [ă hơnăm hdrối. Nâ Thu tối ăm ‘nâi: Sap ing rơpo\ng á pơxiâm pêt tơvât tá troh nôkố mê loăng plâi [ơr thăm rế dâi le\m pro ai pơxúa khât ăm rơpo\ng á. Xua kơphế 1 hơnăm bu krí xo châ 4 ta#n, la plâi [ơr môi ha ki iâ hlái 1 hơnăm châ xo 300 rơtuh liăn mê tơdroăng cheăng kâ gá tơ-[rê tâ.

          Rơpo\ng nâ Thu [ă rơpo\ng ngoh Thông bu cho péa rơpo\ng tung hên rơpo\ng a Daklak dế rah xo troăng hơlâ pêt tơvât kố. Kơnôm ing tơdroăng rak ngăn rơkê ple\ng [ă khên tơnôu hơ’lêh pêt mâu hdrê loăng pêt mê kơlo kơxo# liăn pêi lo dêi mâu rơpo\ng kuăn pơlê a kố gá hlo tâk hên. Hên túa pơkâ pêt ki nếo, châ tơ-[rê hiăng châ ‘no liăn cheăng [ă kơxo# liăn pêi lo lối 100 rơtuh troh 1 rơtal liăn rêm hơnăm. {ă kơxo# liăn pêi lo rế hía rế hên, mâu túa pơkâ ‘no liăn pêt tơvât mâu hdrê loăng plâi kâ hiăng tơdjâk kân troh tơdroăng pêi chiâk pêi deăng a kong pơlê. Pák^ng tơdroăng ki pro ai kơnía git dêi kế tơmeăm tê mơdró ăm mâu khu ki rơhêng vâ roê tê ngiâ kong têa ê mâu khu ki pêi chiâk pêi deăng ối tăng cheăng pêi tơniăn tơdroăng rêh ối ăm kuăn pơlê. Pôa Nguyễn Hắc Hiển, kăn pơkuâ [ơrô pêt mơjiâng [ă rak vế pơkeăng xôh kơdê oâ hdrong, ối tung Khu ngăn ‘na pêi chiâk pêi deăng [ă mơnhông mơdêk thôn pơlê kong pơlê Daklak, ăm ‘nâi: Ing tơdroăng ki ai khât kố hiăng mơhno tối châ tơdroăng ki pêt tơvât mâu hdrê loăng plâi kâ vâ mơdêk kơxo# liăn pêi lo mê nếo, ối veăng kum tơniăn ăm hyôh kong prâi, tơnêi tíu rế pêt loăng hding xâp rơngiâp ăm kơphế, rế rak vế ki hngiâm kơchoh tung rơnó tô mơdrăng, xuân môi tiah kuăn pơlê ai kơxo# liăn pêi lo plâ hơnăm.

Ki rơkê ple\ng tung rơvât phon hưh cơ tung rơnó mêi

          Hlo tơ’lêi hlâu dêi phon hoă hok vâ rơvât loăng plâi, hên kuăn pơlê ôh tá tơmâng troh tơdroăng ki xúa phon hưh cơ. Tơdroăng kố hiăng pro ăm tơnêi rế khăng kơtô ôh tá ai trếo kơhiâm, lo chiâng mâu ôa hdrong kâ ‘nhiê hên, mâu oâ, tâng măng ki ‘mêi tung tơnêi rế tâk hên pro tơdjâk troh tơdroăng xông rơdêi dế loăng pêt.  Tơdroăng pêt kơphế krá ton xo\n hiăng [ă dế pro ôh tá iâ kơdrum kơphế rế kơdroh ki dâi le\m kơtóu plâi. Vâ kum kuăn pơlê hlê tơ’nôm tơdroăng pêi pêt kơphế rêh le\m ton hơnăm, Thak sih Đào Hữu Hiền, kăn [o# cheăng tung [ơrô khoa hok kih thuât ngăn ‘na chiâk deăng pêt kong Tây Nguyên hnê tối ăm pó vâi krâ nho\ng o ‘na tơdroăng xúa phon hưh cơ tung rơvât loăng kơphế.

          Êng: Ô pôa, phon hưh cơ gá ai mâu tơdroăng ki lâi [ă tơnêi [ă loăng ki pêt?

          Thak sih Đào Hữu Hiền: Ô vâi krâ nho\ng o, vâi krâ nho\ng o xuân ‘nâi drêng pêt kơphế, pin thế tơmâng khât troh tơdroăng rak ngăn malối tung rơnó mêi pin thế tơmâng troh tơdroăng rơvât phon hưh cơ. Tung pơla pêt, hdrối nah ngin hnê tối mơ-eăm sap 2-3 hơnăm pin thế rơvât phon hưh cơ môi hdroh. Xua pin ôh tá tơmâng troh ki le\m dêi phon hưh cơ mê khoh rơvât phon ôh tá tro tiô pơkâ kih thuât, xua rơvât phon hoă hok đi đo kô pro ‘mêi tơnêi, tơnêi ôh tá ai trếo kơhiâm, loăng ôh tá kâi xông rơdêi [ă ôh tá drêh le\m, plâi ôh tá kơtóu hên, plâi ôh tá châ, kơdrum loăng tung kơdrum re\ng krâ xua mê 2-3 hơnăm pin rơvât môi hdroh, drêng mê, pin rơvât phon hưh cơ kô hlo pơxúa kân. Malối ki kal tâ nếo, drêng pin ‘mâi pêt kơphế nếo pin ôh tá ai xiâm vâ xo rơvât phon hưh cơ vâ rơvât ahdrối ăm tơdroăng pêt nếo mơni trếo hoă hok tung tơnêi ôh tá châ hơ’lêh, ôh tá mơdêk ki hơpok le\m dêi tơnêi, ôh tá châ mơdêk trếo hưh cơ mê loăng ôh tá kâi vâ xông rơdêi pro xiâm tung pơla loăng pơxiâm xông kân.

          Êng:Tơdroăng rơvât phon hưh cơ nôkố, pin hlo vâi tê hên túa [ă pin thế hbrâ tơnáu rah xo mâu túa phon ki lâi gá tro?

          Thak sih Đào Hữu Hiền: Hdrối nah, vâi hmâ rơvât mâu phon hưh cơ lơ phon êak ro lơ rơvât mâu hrái báu ki hiăng mơ-u\m pro phon, la nôkố pin xúa mâu phon hưh cơ ki lâi le\m [ă tơ-[rê mê pin thế tơmiât hdrối. Pơtih pin thế ‘nâi drêng vâi krâ nho\ng o pêi kơphế tiah mê, hmâ hlo vâi krâ nho\ng o păn ro, chu, í vâ xo êak gá pro phon rơvât ăm loăng, tơdroăng ki mê gá tro. La tâng pó vâi krâ nho\ng o ôh tá păn ro chu í, pó lăm rôe xêh pá gong mê xuân ai vâi tê hên. Pin ôh tá ‘nâi ki lâi le\m, xua phon pá gong vâi rôe phon êak ro ki tơvât hên h^n [ă tơmeăm ki ê. Xua vâi hmâ xúa mâu kơmăi kơmok ki pro rơbliê tơnêi vâ ga chiâng môi tiah phon, pin dó xêh mê cho phon eâk ro khât, la châ khât gá pin rơvât gá ôh tá châ tơ-[rê. Mê ngin chiâng hnê tối, tâng vâi krâ nho\ng o pin ai liăn rôe ro chu păn mê thế păn pin vâ xo êak gá pro phon. Xo êak ro pro mơ-u\m klêi mê chiâng phon ah pin xo rơvât loăng plâi, tâng ôh pin thế tăng môi tíu pêi cheăng ki lâi ‘lo  tê phon ki le\m mê pin thế troh amê vâ rôe, mâu tíu mơdró phon hưh cơ vi sinh lơ phon hưh cơ ki vâi ô eăng a mâu hngêi kơmăi pro phon vâ rơvât.

          Êng: Ô pôa nôkố, hên kuăn pơlê rơvât phon ăm loăng plâi lối hên, khoh chiâng pro lu\p liăn ngăn tung pêi pêt [ă rơlối trếo kơhiâm tung tơnêi lối hên hmâ pro ôh tá dâi le\m [ă mâu hdrê loăng ki pêt. Xua mê, pin thế rơvât phon hưh cơ môi tiah lâi ga tơtro?

          Thak sih Đào Hữu Hiền: Ngin hnê tối ‘na tơdroăng pin xúa rơvât phon êak ro, mê pin thế cho troăng mơ’no têa tung rơnó mêi vâ tơ’lêi rôh pin rơvât kơ’nâi ah nếo. Tâng pin po troăng ăm têa hiu tơkéa vâ tối pin ôh tá rơvât tơdâng tơ’mô phon êak ro ki pin rơvât [ă mâu túa phon hưh cơ vi sinh. Drêng pin rơvât phon hưh cơ vi sinh mơni pin hiăng cho troăng kơtăn dêi rơpó môi met tâng ôh, pin choi tiô xiâm loăng [ă pin po tơnêi kơđu vâ gá châ hrik phon. {ă phon êak ro ngin hnê tối 2-3 hơnăm pin rơvât 1 hdroh rơvât dâng 20 – 30 m kho#i tung môi ha. Tâng pin rơvât phon hưh cơ vi sinh mê pin kô chiâng rơvât sap ing 1 – 3 ki lô tung môi xiâm [ă rêm hơnăm pin xuân thế rơvât. Drêng pin hiăng vâ rơvât phon hưh cơ ki hmâ thế rơvât a rơnó mêi.

          Mơnê kơ pôa!

Gương prế Katarina Nga tơplôu [ă tơbleăng