VOV4.Sêdang - {ă tơdroăng xúa kơmăi kơmok tôh têa kơd^ng hnối rơvât phon trotơdroăng, hên kơdrum kơphế a kong pơlê Dak Lak dế hlo xông le#m khât, ai plâi kơtốu hên, châ kơd^ng liăn ngân hên tâ há drêng rơvât phon [ă têa. Kố cho môi troăng hơlâ tơ-[rê khât vâ hbrâ ví tro khăng xua kong tô rế hía rế ó. Kơ’nâi kố, khu chêh hlá tơbeăng cheăng tung Rơ’jiu Việt Nam ai tơbleăng tối ‘na ki châ tơ-[rê dêi túa tôh têa kơd^ng kố ăm loăng kơphế a Dak Lak.

Kơdrum kơphế lối 1 ha dêi rơpo\ng pôa Hoàng Tấn Trung, ối a thôn Hiệp Hòa, cheăm Quảng Hiệp, tơring }ư\ Mgar, kong pơlê Dak Lak rêm tơkâng hlá hlo ngiât le#m, ai plâi kơtốu hên. Pôa sôk ro tối, xua ing tơdroăng tôh têa kơd^ng hnối rơvât phon ho\ng tơdroăng ki tôh têa, mê to lâi hơnăm kố, pôa ôh tá pá xếo [ă tơdroăng ki toi klo\ng, tăng têa tôh kơphế. Troăng klo\ng hiăng tâp kơđu tung kơdâm tơnêi troh rêm xiâm kơphế, tơdroăng ki tôh têa rơvât phon dế kố hiăng tơ’lêi hlâu, ai tơ-[rê khât. Pôa Hoàng Tấn Trung tối ăm ‘nâi: Pơtih tâng tôh [ă bec, mê têa tôh a rêm klôh kơphế drêng ‘nâ gá hên, 600 troh 800 lit. La akố á tôh tiah mê, tôh ăm gá bê: môi klôh tiah mê ai môi phut tôh to lâi lit têa, bú kal to lâi lit têa vâ xiâm kơphế lo reăng, pin athế tôh to mê, châ kơd^ng têa.

Châ tơ-[rê dêi ing tôh têa kơd^ng hnối rơvât phon ing tơdroăng ki tôh têa [ă túa ki nếo châ tối má môi ai lối 5 ha kơphế ki nếo pêt, xua Vie#n Khoa hok Kih thua#t pêt kong Tây Nguyên tơru\m [ă Ko\ng ti kơphế Tháng Mười pêi pro. Nâ Nguyễn Thị Hiền, Ko\ng nhân Ko\ng ti kơphế Tháng Mười, ăm ‘nâi, vâ chê 2 hơnăm hiăng hluâ, kơdrum kơphế xông kân tơdâng tơ’mô, ôh tá xâu kong tô mơdrăng, mâu ngế ki pêi cheăng xuân kơdroh iâ tơdroăng ki pá puât: Drêng tôh roh apoăng á xuân tô tuăn, ôh tá ‘nâi tôh môi tiah kố loăng kôphế hôm châ hngiâm hrik xo têa ki kơchoh mê há lơ ôh, gá hôm kâi trâng [ă rơnó mơdrăng há lơ ôh. La klêi mê a hlo mơhé kong tô ó môi tiah nôkố, mê tôh môi tiah mê loăng kơphế xuân xông dâi le\m. A hlo lối kô tro, pin hnối châ kơd^ng têa ‘nôi châ kơd^ng hnoăng pêi cheăng, môi tiah hdrối nah thế tâi 10 hnoăng mê nôkố bú peá pái hnoăng tê.

            Kơmăi tôh têa châ kơd^ng tơru\m [ă rơvât phon ing têa tôh dêi Vie#n khoa hok kih thua#t chêk deăng pêt kong Tây Nguyên tí tăng ‘nâi ple\ng ing kơmăi tôh têa ki kuăn dêi Israel, vâ xúa ăm tơtro [ă tơdroăng dêi Tây Nguyên. Kơmăi tôh mê ai mâu klo\ng ki hrik têa ing xiâm troh tơrêm xiâm kơphế, rêm xiâm ai môi to béc kuăn vâ tôh. Phon rơvât châ hơ’lâk tung tíu me#n kơdroăng têa [ă klêi mê kơ’nhâm a klo\ng ki vâ hrik tôh. Tơdroăng ‘mâi hơ’lêh têa châ pêi pro hrik ing tíu vê mơ’no têa. {ă tơdroăng ki kố, tâi tâng têa [ă phon xuân châ hrik tôh a xiâm loăng kơphế.

            Kơxo# liăn ‘no apoăng ăm kơmăi tôh têa kố dâng sap 20 troh 50 rơtuh liăn tung 1 ha, ngăn tiô kô túa tơmeăm ki krâ pơklêp. {ă yă 50 rơtuh liăn, hâi khế pơkâ xúa gá ki iâ 10 hơnăm. Tiô tơdroăng tối ăm ‘nâi dêi khu cheăng ‘na khoa hok ing tơdroăng xúa pêi, kơmăi kơmok kum kuăn pơlê kơd^ng 1 kơpêng 3 têa ki tôh, 80% hnoăng cheăng pêi, pak^ng mê, mơdêk châ xo 3 tă kloăng kơphế tung môi ha. 

            Kơxo# liăn ‘no apoăng hên, la tâng xêo ki pơxúa ton ta ah [ă ki pơxúa ăm hlo nhên gá pro pơxúa khât, mê tơdroăng ‘no liăn rôe kơmăi tôh kô kơd^ng tơru\m [ă rơvât phon ing têa tôh ăm loăng kơphế tơxâng khât păng ‘nâng cho ‘’liăn ngân kơnâ’’ vâ kuăn pơlê po rơdâ.

Ô vâi krâ nho\ng o [ă pú hmâ! ‘Na kơmăi tôh têa kơd^ng tơru\m [ă rơvât phon ing tôh [ă têa, Tie#n sih Lê Ngọc Báu, ối tung tíu xiâm cheăng ‘na khoa hok kih thua#t chêk deăng pêt kong Tây Nguyên, cho tíu ki tí tăng ‘nâi ple\ng ’na kơmăi kơmok mê, ăm ‘nâi: Kơmăi tôh têa mê gá tơ’lêi hlâu, ôh tá êa rah xo têa ki krúa, ôh tá êa hrik xo têa ki le\m lơ têa ki ai tíu vê  mơ’no hyôh; [ă kuăn pơlê kô chiâng pêi pro mâu troăng klo\ng [ă ki têi lơ ôh gá pơrá phá dêi kơma\i hrik. Krâ pơklêp tơ’lêi hlâu, tơmeăm hiăng ai tê hlâu. Tâng xúa klo\ng cháa tâp kơđu tung tơnêi mê 20 hơnăm xuân ối chiâng xúa, kơlo ‘no liăn cheăng 40 rơtuh liăn tung 1 ha; tâng pin rah rôe mâu tơmeăm ki rơpâ liăn, xúa gá ton dâng 4 hơnăm mê ‘no liăn dâng to lâi chât, péa chât rơtuh liăn; mê ai hên tơdroăng vâ rah xo dêi kuăn pơlê. Vâ ăm gá rơvât xêh phon ing têa ki tôh mê pin thế ai tơmeăm [ă kuăn pơlê xuân chiâng pêi pro, kơxo# liăn ‘no péa pái hr^ng rơpâu môi khu ki vâ chiâng hrik xo tôh xêh phon; kali [ă urea ok a tung kơthung tơnô gá kô ai kế ki pro ăm hê hrik tôh xêh ôh tá êa xúa mâu phon ki hmâ xúa’’.

Tie#n sih Lê Ngọc Báu tối, vâ kơdroh kơxo# liăn ‘no apoăng, vâi krâ nho\ng o xuân chiâng xúa mâu klo\ng tôh kơphế ki hiăng ai vâ krâ tơdjêp mâu klo\ng tiô kơmăi kơmok ki nếo. {ă kơmăi kơmok kố, kô chiâng xúa tôh ăm tâi tâng mâu kơdrum kơphế a Tây Nguyên:Tơdroăng ki xúa ăm tâi tâng mâu kơdrum kơphế, [ă tâng xo ing têa klôh ai ki trâu 40 m, ki hơngế dâng 500m, ki rơnâk 10% mê xuân ối châ tôh. ‘Na kơmăi hrik têa thế xúa sap 5 troh 20 ivá xêi. Ngin hiăng mơnúa a Dak Lak, Gia Lai [ă Dak Nông tung 3 hơnăm hlối, mê ăm hlo tơ-[rê kơphế plâi kơtốu hên, tung pơla mê têa ki tôh kơdroh 20%, [ă kơdroh 20% phon kali [ă urea; [ă hnối châ kơd^ng tâi tâng hnoăng cheăng tôh têa; ki kố bú kal tiê hmât a kâu yao gá tôh xêh. Ki pơxúa dêi tơdroăng cheăng kâ kô châ kơd^ng 15 rơtuh liăn tung 1 ha 1 hơnăm. Malối a mâu kơdrum kơphế ki ôh tá ai plâi ki châ hên lơ ôh gá kơtăn dêi pó pơla tôh tiô túa kố [ă tơdroăng tôh têa túa ton ăm hlo nhên khât.  

Môi tiah ‘na tơdroăng tôh têa tiô kơmăi kơmok kố, tie#n sih Lê Ngọc Báu tối ăm ‘nâi:Têa tôh rêm hdrôh [ă kơphế châ kơd^ng sap 60 troh 80 lit tung 1 xiâm, kơtăn tôh rôh hdrối [ă kơ’nâi 10 hâi, [ă pơla tôh hâi apoăng rơnó mơdrăng pin thế tôh hlối. {ă kơphế ki hiăng ai plâi ton hơnăm têa ki tôh rôh apoăng dâng 306 lit, mâu rôh kơ’nâi tôh dâng 160 lit tung môi xiâm; Kơtăn tôh rôh apoăng dêi kơphế pơxiâm lo reăng klêi mê 20 hâi kơ’nâi tôh rôh má 2. A mâu rôh kơ’nâi dâng 10 hâi tôh môi hdroh. Rôh apoăng drêng loăng hiăng lo reăng mê dâng a khế 2 tiô khế mâ hâi.

Gương prế Katarina Nga tơplôu [ă tơbleăng