VOV4.Sêdang - A Rơnó kố, tiu tung kơpong Tây Nguyên dế tung pơla ai plâi, tơdroăng tôh têa ăm tiu kô pơkâ plâi kơtóu hên lơ ôh dêi kơdrum loăng. Mơhé xua tơdjâk dêi El Nino, têa mêi tung kơpong Tây Nguyên kơdroh hên tâ tâng vâ pơchông [ă rêm hơnăm, pro tiu kô tơ’lêi ôh tá ai têa. Tiến sĩ Đặng Bá Đàn, Giám đốc Trung tâm nghiên cứu và phát triển hồ tiêu chia sẻ về các phương pháp phòng chống hạn cho cây hồ tiêu giai đoạn vào hạt.

-Hmât Tiên sih Đặng Bá Đàn! Pâ êh pôa ăm ‘nâi, tung pơla tiu pơxiâm ai plâi, xiâm tiu ai tơdroăng ki rơhêng vâ ai têa tôh gá tiah lâi?

Nốkố hiăng pơxiâm mot tung rơnó tô, tiô tối hdrối dêi Tíu xiâm pơtối tối ‘na hyôh kong prâi Tơnêi têa hơnăm kố El Nino kô ton sap ing mơ’nui hơnăm kố troh apoăng khế 1 troh khế 3 hơnăm 2016, mê tơdroăng ki rơhêng vâ ai tê tôh dêi kơxái tiu gá kal khât. Kơxái tiu cho hdrê ki kal hngiâm sap 70 troh 90% ki hngiâm [ă kơdró têa kong mê sap 2 rơpâu troh 2 rơpâu 500 ml tung hơnăm vâ xiâm tiu ai ki xâp rơngiâp, ai plâi kơtốu hên, pro lo reăng le#m a rơnó ki pơtối, vâ pro ăm xiâm tiu xông kân le#m. Mê tơdroăng ki rơhêng vâ ai têa tung rơnó tô, malối tung pơla kố tơdroăng ki rơhêng vâ ai têa tôh ăm tiu gá kal khât, hlá mơnhông mơdêk ăm tơkâng, hlá, hlá pro ăm tiu ai plâi, kân le#m. 

-Tơdroăng ki tôh têa kô cho tơdroăng ki pơkâ môi tiah lâi troh xông kân, mơnhông mơdêk [ă dâi le#m dêi kơxái tiu, ô Tiên sih?

Tiu kal vâ hên têa, la tiu xuân ôh tá vâ têa lu, la tâng tung pơla tô mơdrăng khăng khoăng, tiu kô tro tơdjâk kân. Malối a rơnó ai plâi, tâng ôh tá bê têa, tơdroăng hrik trếo kơhiâm dêi loăng kố hrá, tiu kô ôh tá châ hrik trếo kơhiâm drêh dêi plâi  [ă tơdjâk troh eăng trâ mâ hâi, hlá ki kơbâng kô ho\n, malối tơdroăng ki plâi hbâ ôh tá ai châ [ă hên tơdroăng ki ê. Tơdroăng mơdât khăng khoăng ăm kơxái tiu ai mâu tơdroăng ki ăm hlo a tơnêi têa pin. A kong têa Ấn Độ, vâi hlo tiah kố, [ă hdrê tiu Pen-ni-giơ drêng tôh thế séa ngăn têa ki tôh mê drêng toh bê têa la plâi ga ah hôm kơtóu hên tâk troh 3 hdroh há tâng vâ pơchông [ă tiu ki ôh tá toh têa. A kong têa Siam, vâi ngăn tiu cho loăng plâi ki pêt tơvât [ă tôh môi tiah kho\m thế tôh dêi Siam. Mê tiu dêi kong têa Siam kơtóu plâi châ xo hên. Tơkéa vâ tối. Tâng vâ tối, tung pơla kố, tâng ôh tá bê têa, tiu kô tơdjâk ‘na ki xông rơdêi, plâi ôh tá kơtóu hên [ă hnối ôh tá piê le\m.

 -Tung tơdroăng khuôt têa môi tiah nôkố, tiô tie#n sih mơngế ki pêt tiu thế pêi pro mâu troăng hơhlâ ki lâi vâ hbrâ mơdât kong tô ai pơxúa, la xuân tơniăn châ kơd^ng têa?

Tung pơla taih dế nôkố, kong tô mơdrăng hiăng ton lối 1 khế kô. Ngăn tiô kô tơdroăng, ngăn tiô kô tơnêi tơníu, moi tiah tơnêi khêi  ba-zan, tơnêi rơnâk ngo, tơnêi hmốu, mâu kơpong ai loăng tâ, tât mâu pôm prế kong lơ tât mâu loăng, lơ hding mâu trếo kơhiâm, tung kơdrum ai tiu châ pêt a xiâm loăng ki ối rêh trăng tiu hlâ vâ pin ai troăng hơhlâ hbrâ mơdât kong tô mơdrăng ăm tiu ai pơxúa.

Môi tung mâu troăng hơlâ nôkố pin kố tí tăng ‘nâi ple\ng mâu tơmeăn ki xúa tung pêi chiâk deăng pêt kong môi tiah hrái nhâ lơ kô hnông kơtôu alâi [ă hên tơmeăm ki ê mơ-u\m lơ ok a xiâm loăng tiu. Tơdroăng ki ‘măn a xiâm loăng tiu kô tơku\m [ă tơdroăng tôh têa. Tơru\m [ă tôh têa [ă tôh a xiâm pro ăm ki hngiâm kơchoh dêi kơxái tiu châ ton.

Môi tơdroăng thế tơtro\ng cho tât khía ăm tiu vâ kơdroh hyôh têa [ă mâu kế tơmeăm ki ai hlâu a mê môi tiah kông hnông kơtôu alâi, tâng ôh chiâng xúa mâu hlâm ki vâ hding, malối cho mâu kơpong ai mê tiu kô kơdroh ‘no hyôh têa.

Môi tơdroăng pơtối nếo pin thế tôh bê têa ăm tiu vâ tiu châ hrik xo trếo kơhiâm, hnối drêh dêi plâi. Sap nôkố ta troh krí ah ối pá 2 khế, lối 2 khế nếo mê pin kô chiâng tôh sap 2 troh 3 hdroh ngăn tiô kô tơnêi vâ hnối tơniăn ăm ki xông kân, rơdêi, hnối tơniăn ai môi rơnó châ krí cho. Têa tôh hên lơ iâ ngăn tiô kơpong ki ai loăng tât khía pơrá phá dêi rơpó, tơdroăng xo nhâ ‘măn htâp a xiâm pơrá phá dêi pó, kuăn pơlê kô chiâh tôh môi tiah xôh, lơ tôh kơd^ng [ă hên tơdroăng ki ê. Tôh a klôh têa tôh hên tâ dâng 100 lit môi rôh, tâng tôh xôh mơni sap 40 troh 50 lit tung 1 hdroh. Tâng pin tôh kơd^ng, mê kô kơdroh tâ, kô chiâng tơku\m [ă tơdroăng rơvât phon mơni dâng 20 troh 25 lit môi xiâm môi hdroh. Tiah mê, ai troăng vâ tôh a klôh, toh ăm têa lo tiah kong mêi lơ tôh kơd^ng. Vâ ai pơxúa tâ, [ă tơ-[rê tung tơdroăng vâ tôh têa, rơvât phon kô kum ăm kơxái tiu châ hrik xo trếo le\m. ‘Na tơdroăng kố, mơni kô ai mâu kơmăi dêi Israel lơ kơmăi dêi khu xiâm ngăn ‘na chiâk deăng pêt kong Tây Nguyên hiăng châ hơhlê tơ-[rê, kơxo# têa tôh tơru\m [ă rơvât phon tơ’lêi hê. Malối pơla kố thế tơtro\ng rơvât túa phon ai Kali hên vô mơdêk ki pơxúa dêi plâi, hnối pro ăm tiu ai ivá kâi mơdât pơreăng vâ kâ ’nhiê.

Klêi Khu xiâm ngăn ‘na chiâk deăng pêt kong Tây Nguyên séa ngăn ăm ‘nâi têa ki tôh  a mâu kơpong môi tiah C|ư Sê, kong pơlê Gia Lai tung pơla ngin séa ngăn ai hên. Tung pơla kố têa iâ, mê vâi krâ nho\ng o thế tơtro\ng ‘na tơdroăng toh kơd^ng, pro ti lâi toh krâ kơvâ tê. Ai mâu tíu ki ‘nâ tôh lối 200 lit tung 1 hdrôh 1 rôh tôh, mơ’nhiê hên h^n. Tiô tơdroăng tí tăng ‘nâi ple\ng dêi ngin, kơxo# têa tôh tơtro ăm tiu dâng 100 lit môi rôh tôh mê kô bê tơniăn. 1 khế kô tôh 3 rôhg ngăn tiô kô tơnêi.

-Pâ tie#n sih ăm ‘nâi, pak^ng tơdroăng tôh têa, kuăn pơlê thế rơvât phon môi tiah lâi vâ kum ăm kơxái tiu mơdêk ivá kâi trâng [ă kong to mơdrăng?

Tơku\m 1 tơdroăng tung pơla kố cho xôh phon hlá ki ai hên Kali. Mâu túa phon ki ai hên Kali môi tiah Kali-Phốt, DS80, lơ nôkố Khu xiâm tí tăng ‘nâi ple\ng [ă mơdêk pêt tiu ai môi túa phon ki pro rơvât ăm kơxái tiu môi tiah túa phồn ki xúa rơvât ăm tiu ai plâi hên, mê cho xôh a xiâm kơxái tiu.

Gương prếi Katarina Ngà tơplôu [ă pơchuât