VOV4.Sêdang - Ô vâi krâ nho\ng o [ă pú hmâ! Tiô mơnhên tối dêi mâu khu hriăn ngăn ‘na khoa hok, [ă hên túa oâ ki kuăn ki ai pơxúa, phon hưh cơ sinh hok ai pơxúa khât ăm tơdroăng ki pro tơnêi hơpok le#m, hnối mơdât mâu pơreăng pro tơ’nhiê tơnêi. Xua mê, rế hía rế ai hên kuăn pơlê a Tây Nguyên xúa phon hưh cơ sinh hok vâ rơvât mâu hdrê loăng pêt ăm plâi kơtốu hên, kloăng dâi le#m. Túa phon ki rơvât kố hiăng kum kơdroh iâ pơreăng kâ ‘nhiê, hnối kum rêh hên hơnăm ăm mâu kơdrum kơphế, tiu.

A kơdrum kơphế hiăng 25 hơnăm, pôa Phạm Ngọc Anh, ối a tôh kơpho# 9, bêng Tân Hòa, pơlê kong kơdrâm {uôn Ma Thuột, kong pơlê Dak Lak, ăm ‘nâi, sap ing xúa phon hưh cơ vi sinh, kơdrum kơphế ki hiăng krâ dêi pôa xuân ối plâi kơtốu hên 3 ta#n tung 1 ha, la kơxo# liăn ‘no roê phon kơdroh hên khât: Á hlo ai pơxúa khât: Kơphế gá tơ-ê khât, xông dâi ngiât le#m, hên tơkâng, mơni kơdroh tơdế tâng vâ pơchông [ă phon hoă hok.

{ă rơpo\ng pôa Phạm Quốc Trung, ối a thôn Hòa Sơn, cheăm Ia Phang, tơring }ư\ Pah, kong pơlê Gia Lai tối, tơdroăng ki xúa phon vi sing hiăng pro ai pơxúa khât. Xua kơphế hiăng krâ [ă tro hdrong kâ ‘nhiê, 3 ha tiu dêi pôa hiăng tro oâ hdrong kâ ‘nhiê ó, mơni kô athế ko tah. Drêng xúa phon rơvât hưh cơ vi sinh, kơdrum tiu hiăng lo le#m nếo. Pôa Phạm Quốc Trung, sôk ro tối: Kơdrum tiu kố hiăng pá dâi, la kơnôm ai phon ki pro ing hrái báu hla nhâ kông hnông alâi ki a xúa 2 hơnăm hiăng hluâ, mê kơdrum tiu kố hiăng châ xông dâng 70%. Tiu ki sap ing hơnăm 2005 nah, nôkố hiăng xông tiah mê ga le\m ‘nâng.

Tiô tie#n sih Lê Ngọc Báu, Kăn xiâm ngăn ‘na khoa hok kih thuât chiâk deăng pêt kong Tây Nguyên, loăng ki pêt xông rơdêi, kâi trâng ôa hdrong kâ ‘nhiê, hyôh kong prâi ‘mâi hơ’lêh pro chiâng ai plâi, kơnôm ing khu oâ ki ai pơxúa tung phon hưh cơ vi sinh: Xúa phon vi sinh mê gá pro pơxúa ‘na tơdroăng xông kân xua mâu vi sinh kố gá kâi vâ rak trếo đăm, [ă gá kâi vâ ‘nhiê lân, hên trếo kơhiâm a tơnêi khêi bazan, mê mâu oâ ki kuăn kố pro pơ hê lân vâ loăng châ hrik xo, tiah mê, kô kơd^ng phon hoă hok. Pak^ng mê, xua môi khu vi sinh ki pơxúa kâi mơdât ki vâ mơnhông mơdêk dêi kơme#n pro ‘mêi tung tơnêi, pơtih môi tiah kơme#n Tricoderma: a loăng kơphê mê gá kâi trâng [ă fusarium, a loăng tiu gá kâi trâng [ă kơmeăn Phitopthora.

Xúa phon hưh cơ vi sinh, kơdroh rơvât phon hoă hok [ă pơkeăng xôh kơdê hdrong cho troăng hơlâ ki hmâ dêi tơdroăng pêi chiâk deăng krá tơniăn ton xo\n, tơniăn ‘na tơmeăm pêi lo, mơdêk ki tơbriât tê mơdró tung tơdroăng tơru\m. Tie#n sih Trương Hợp Tác, Kăn xiâm ngăn ‘na pêt loăng plâi, ối tung Khu xiâm ngăn ‘na chiâk deăng mơnhông mơdêk thôn pơlê, tối: Rơvât phon sinh hok cho môi túa phon ki châ tơnêi têa tơmâng khât tung tơdroăng pêi chiâk deăng nôkố. Ôh tá xê to tơnêi têa pin, mê mâu kong têa tung lâp plâi tơnêi xuân môi tiah mê, vâi ai troăng hơhlâ chôa hơ’lêh ing phon hoă hok chiâng xúa phon rơvât sinh hok, malối phon rơvât vi sinh vật. drêng rơvât ăm loăng plâi gá ôh tá xê to mơdêk ki le\m dêi plâi mê ối ‘mâi hơ’lêh tơnêi

Ô vâi krâ nho\ng o [ă pú hmâ! Xúa mâu kế tơmeăm ing chiâk deăng pro mơ-u\m ing phon hưh cơ vi sinh cho troăng hơlâ vâ kơd^ng, vâ rak ngăn loăng plâi ăm kơtóu hên, [ă hnối tơ-[rê tung ‘mâi hơ’lêh tơnêi ăm hơpok le\m. La tâng ôh tá hlê ple\ng tơdroăng ki bro mơ-u\m, mê kô mơ’nhiê hâi [ă ôh tá ai xiâm phon hưh cơ ki dâi le\m. Tung pơla mơ-u\m phon hưh cơ, vâi krâ nho\ng o xúa mâu kơme#n vi sinh môi tiah Tricoderma, HB-01 [ă hía hé pro ki xiâm vâ tah mâu nhâ.

Tơmeăm ki pro mơ-u\m mê ai: 5 kế tơmeăm ing chiâk deăng, mâu nhâ  mê (cho hrái, nhâ ki po lôi, mâu loăng drêh ngiât hdrông prá ối drêh môi tiah hlá keo giậu, kông prá ngiêt, prá nành, nhâ xú u\m ki hu\n tung kong [ă hía hé) [ă péa hnoăng phon êak ro mê cho (phon êak kơpôu, êak ro, êak í [ă hía hé). Tâng ai hên phon êak mơnăn hên tâ mê rế tro tâ nếo. Xúa 1 kilô pló tricoderma, 5 kilô lân ăm dâng 1 met kho#i tơmeăm.

Túa pêi pro:

Hrái, nhâ thế chiê ku ku\n, tôh têa ăm gá kơchoh.

Hơ’lâk tơ’mô mâu nhâ ki mê [ă êak mơnăn [ă lân.

Hơ’lâk kơme#n pló vi sinh [ă têa tôh tơ’mô a mâu nhâ, hrái ki vâ mơ-u\m.

Rah tíu tơnêi ki tơbăng, a ‘ngêi x^ng le\m vâ pro mơ-u\m phon. A tíu gốm vâ pro mơ-u\m phon mê thế lêk mâu hrái nhâ ki hiăng x^ng vâ châ hơtô tơtro. Pôi tá chuâ hblâk a tíu ki go#m mơ-u\m. Thế klâp xi tíu gô#m mơ-u\m pro phon [ă [aih, lơ xo mâu tơnêi ok me#n rơtâ tá.

Ki hngiú tô thế tơtro vâ mâu nhâ châ u\m chiâng phon dâng 60 đo# C. Dâng 10 hâi, thế po ngăn mâu nhâ ki mơ-u\m mê vâ pôi tá ăm tô pơ-oh, [ă tơdroăng ki pro mơ-u\m pêi pro tơdâng tơ’mô. Xuân chiâng pro [ă tơdroăng pong tru\m a tơdế pâu go#m mâu hrái nhâ ki mơ-u\m.

Ki hngiâm kơchoh gá dâng 50%. Tâng lối hên têa, tung pơla pro mơ-u\m lơ hrá u\m, phon kô xú u\m. Tâng khăng lối râ tung pơla pro mơ-u\m xuân hrá lơ ôh tá chiâng phon.  Xua mê, tâng hlo mâu nhâ, hrái kơchoh mê pó vâi krâ nho\ng o thế xế ăm gá x^ng; tâng hlo lối khăng thế tôh têa tơ’nôm. Ngăn mâu nhâ ki pro mơ-u\m vâ chiâng phon mê [ă tơdroăng chup xo môi kơtu ngăn, tâng tâ kơchoh ai têa mê hôm. Pó vâi krâ nho\ng o thế xúa têa long lơ têa mơ’no tah phon êak ro vâ tôh a mâu nhâ ki pro mơ-u\m. Thế tơtro\ng ôh tá chiâng tôh têa kơmăi vâ pro mơ-u\m chiâng phon.

Tâng ki hngiâm kơchoh ai tiô tơdroăng púi vâ mê mâu nhâ hrái ki go#m mơ-u\m chiâng phon kô hrá u\m, pó vâi krâ nho\ng o thế hơ’lâk tơ’nôm phon êak ro a mâu hrái nhâ ki vâ mơ-u\m.

Xuân chiâng séa ngăn ki re\ng tung pơla mơ-u\m phon [ă tơdroăng ki hyôh gá lo ôh tá xú ‘mêi, [ă tơdroăng chiâng ai hên mâu kơme#n ki rơbông a mâu hrái  nhâ ki dế pro mơ-u\m. Mơngiơk tíu go#m hrái nhâ pro phon hlo mơngiơk prâp, nhâ ki go#m rế ho\n rế xăm.

Klêi 2 khế pro mơ-u\m kô u\m chiâng phon hưh cơ vi sinh. Pó vâi krâ nho\ng o xuân chiâng xúa hlâm ki rơdâ dâng 3 cm hnhâng hding mâu tơmeăm ki mê. Mâu kơtó ki kâ kân kô pơtối mơ-u\m vâ chiâng phon le\m.

Gương prế Katarina Nga tơplôu [ă tơbleăng