Nah cho rơpŏng ối tung rơpŏng pá puât tung cheăm, rơpŏng pôa Ayua Nha Phương, hdroâng kuăn ngo Bru – Vân Kiều, ối a ƀuôn Sing A, cheăm Ea Drông, pơlê kong krâm Ƀuôn Hồ hiăng mơ-eăm ‘’hluăn ing kơtiê’’ sap hơnăm 2017. Ƀă pêi lo liăn tơniăn lối 200 rơtuh liăn rêm hơnăm, pôa hiăng mơjiâng châ hngêi kân lĕm krá kâk. Pôa Ayua Nha Phương tối ăm ‘nâi, tơdroăng hriâm tơdroăng cheăng pêi chiâk deăng ƀă hnê mơhno kih thuât pêt loăng plâi, păn mơnăn a Ƀuôn Hồ xuân châ po rơdâ đi đo, tê kơtê, kum kuăn pơlê mơdêk ki rơkê pêt mơjiâng tơmeăm.

‘’Mâu khu mơ’no liăn cheăng vâi pơtâp, hnê mơhno ăm kuăn pơlê ‘na rak ngăn loăng plâi mơnăn păn, mơjiâng troăng pêi tơrŭm cheăng păn pu pái, păn chu, păn ro. Ăm mung liăn pêt mơjiâng tơmeăm, tŏng gum hdrê loăng plâi, mơnăn păn, hnê mơhno khoa hok kih thuât. Mê cho tơdroăng pêi ki nhên vâ kuăn pơlê xuân môi tiah rơpŏng pin xăm kơklêa kơdroh kơtiê, mơnhông cheăng kâ rế hía rế lĕm tro tâ’’.

Krâ pơlê inâi cho pôa Y Khuê Ayun, hdroâng kuăn ngo Rơđế, a ƀuôn Kwang A, cheăm Čư Bao, pơlê krâm Ƀuôn Hồ tối ăm ‘nâi: mâu troăng hơlâ tŏng kum ‘na tơnêi ối, tơnêi pêt mơjiâng tơmeăm, hnê cheăng pêi hiăng djâ châ tơƀrê păng ‘nâng, pơhlêh ngiâ méa pơlê. Ƀuôn Kwang A nôkố ai 210 rơpŏng ƀă vâ chê 1.000 pơ’leăng mâ mơngế, mê ai vâ chê 100 rơpŏng kro mơdrŏng, bu u ối ai 3 rơpŏng kơtiê. Pêi lo liăn mâu rơpŏng pơrá tơniăn ƀă hên tâ hdrối nah, hên rơpŏng pêi lo châ lối 2 – 3 rơtal liăn rêm hơnăm. ‘Na cheăng kâ mơnhông, kuăn pơlê ai liăn mơjiâng pro hngêi, rôe tơmeăm pêt mơjiâng tơmeăm, veăng kum liăn pro troăng kân thôn pơlê, thăm veăng rơtế khu râ kăn pơkuâ mơjiâng thôn pơlê nếo.

“Mơjiâng pro troăng kân thôn pơlê nếo nôkố hiăng châ 80%, gô̆m xok cho lĕm tro, mơgrúa văng lĕm rêm măng tĭng, rêm khế. Troăng pơlê troăng kơtâu ai on tơhrik bâ eăng. Tơtrŏng tơniăn gâk kring kal kí ƀă cheăng lêng, rŭm môi tuăn mâu tơdroăng loi tĭng, tơtrŏng pêi pro mâu troăng hơlâ tŏng gum mơngế ai hnoăng, rơpŏng kơtiê, rơpŏng vâ chê kơtiê châ mung kơjo mơnhông cheăng kâ rơpŏng. Á phiu ro ‘nâng ƀă hâk tơngăm ‘nâng’’.

Mâu hơnăm hiăng hluâ, pơlê kong krâm Ƀuôn Hồ hiăng tơtrŏng tơkŭm kơxô̆ liăn vâ mơnhông cheăng kâ – rêh ối pơlê pơla tung kơpong hdroâng kuăn ngo. Sap hơnăm 2019 troh nôkố, ing mâu tơdroăng xiâm tơnêi têa, pơlê kong krâm hiăng tŏng kum lối 43.000m2 tơnêi ối, 214 kơthung kân chôu têa ăm rơpŏng kơtiê. Tơkŭm po 20 roh kơ-êng, tơbleăng cheăng pêi, djâ mơngế pêi cheăng lăm pêi cheăng a kong têa ê; po 27 lâm hnê cheăng pêi, mơhnhôk hrĭng roh ngế hdroâng kuăn ngo veăng.

Mơjiâng nếo ƀă rơnêi hrĭng toăng hngêi rŭm môi tuăn, hngêi tuăn pâ; pro tơ’lêi hlâu ăm vâ chê 3.000 roh rơpŏng hdroâng kuăn ngo mung liăn ƀă tâi tâng kơxô̆ liăn chê̆n lối 121 rơtal  liăn. Pôa Nông Văn Chắn (hdroâng kuăn ngo Nùng), Kăn pơkuâ thôn Pon 1, cheăm Bình Thuận, pơlê krâm Ƀuôn Hồ tối: mâu troăng hơlâ mê hiăng mơhnhôk vâ kuăn pơlê mơ-eăm pêi kâ, mơnhông cheăng kâ, tơniăn tơdroăng rêh ối.

“Tung thôn dêi ngin nôkố rế hía rế mơnhông. Cheăng kâ, khôi túa lĕm, rêh ối pơlê pơla, gâk kring cheăng lêng, tơdroăng rêh ối dêi kuăn pơlê nôkố châ pơhlêh ƀă cho lĕm ‘nâng. Rơpŏng kơtiê ƀă rơpŏng vâ chê kơtiê đi đo kơdroh, tung thôn nôkố u ối 4 rơpŏng kơtiê, rơpŏng kro mơdrŏng nôkố châ lối 65%’’.

Pôa Y Čing Mlô, Kăn phŏ hnê ngăn Vi ƀan pơlê kong krâm Ƀuôn Hồ tối ăm ‘nâi, pơlê kong krâm dế mơ-eăm chiâng tíu kuăn pơlê rêh ối kơdrâm tê mơdró khu III a hơnăm 2025, mơnhên troăng prôk la ngiâ chiâng tơtêk tíu xiâm kơpong kŭn peăng Kơnhŏng dêi kong pơlê Dak Lak a hơnăm 2050. Tung troăng prôk mê, pơlê kong krâm pơtối tơkŭm  kơxô̆ liăn mơnhông cheăng kâ – rêh ối pơlê pơla kơpong hdroâng kuăn ngo, mơdêk tuăn ngôa rơkê ăm kuăn pơlê; tơdrêng amê tơtrŏng tơleăng tơdroăng tăng cheăng pêi, hnê cheăng pêi ăm kuăn ‘nĕng hdroâng kuăn ngo; mơjiâng, hnê mơjiâng, hnê tơ’nôm khu kăn ƀô̆ cho mơngế hdroâng kuăn ngo.

“Pakĭng mâu kơxô̆ liăn dêi Tơnêi têa, kong pơlê tiô mâu tơdroăng xiâm tơnêi têa mê pơlê kong krâm xuân kơjo ƀă xing xoăng kơxô̆ liăn mơ’no pro troăng klông, hngêi trăng a mâu kơpong hdroâng kuăn ngo. Kố cho môi tơdroăng xiâm vâ châ tơtêk, cho kal khât vâ mơdêk tơdroăng rêh ối kuăn pơlê, vâ pro ti lâi kơlo rêh ối dêi kuăn pơlê a thôn pơlê, ki rơhêng vâ tối cho tơdroăng rêh ối dêi kuăn pơlê tung kơpong kuăn pơlê hdroâng kuăn ngo chôa ‘lâng châ achê kơlo rêh ối kuăn pơlê tung pơlê kong krâm, kong kơdrâm. Ing mê kơdroh kơtăn ƀă mâu kơpong ki ê’’.

Mâu troăng hơlâ tŏng kum hdroâng kuăn ngo hiăng ƀă dế châ pêi pro kum pơhlêh ngiâ méa thôn pơlê, pơhlêh tơdroăng rêh ối kuăn pơlê a pơlê kong krâm Ƀuôn Hồ, kong pơlê Dak Lak. Ing mê, thăm mơdêk tơrŭm môi tuăn tâi tâng mâu hdroâng kuăn ngo, mơdêk rêm ngế kuăn pơlê đi đo mơ-eăm, tơdjuôm ivá mơjiâng pơlê kro mơdrŏng rơdêi, kum mơjiâng pơlê kong krâm ‘’kro mơdrŏng lĕm, ai loăng pơlái kong kế lĕm, rơkê, tuăn pâ dêi pó’’./.