Tơdroăng mơjiâng  “Tôh hnê tối tung kuăn pơlê” a kong pơlê Hà Giang tung 2 hơnăm hdrối cho môi tơdroăng pêi ki kal tung mơnhôk pôi tá pơrah pơla kơdrâi ƀă kơnốu, ƀă mơdêk ki rơdêi dêi vâi kơdrâi ƀă vâi hdrêng, malối a kơpong kong ngo, kơpong hơngế hơngo. Kố cho tơdroăng pêi pro dêi tơdroăng tơkêa bro kơxô̆ 8 “Pôi ta pơrah pơla kơdrâi ƀă kơnốu ƀă tơleăng mơnhên mâu tơdroăng ki kal dêi vâi kơdrâi ƀă vâi hdrêng” tung tơdroăng pơkâ dêi tơnêi têa ‘na mơnhông cheăng kâ - rêh ối dêi kơpong hdroâng kuăn ngo ƀă kong ngo pơla sap hơnăm 2021-2030’’, pơla  rôh má 1 sap hơnăm 2021-2025.

Mơngế Mông a kơpong kong ngo Tây Bắc sap ing ton nah ai môi khôi túa mê cho ngế hlâ ôh tá tâ tung poăng mê lôi châ ngế hlâ ‘măn pêng xơkôa a tung dế hngêi. Kố cho môi vêa vong ôh tá tro, ôh tá xê to pro ‘mêi kong prâi mê ối pro tô tuăn ăm mơngế tung hngêi ƀă pơlê pơla. Hdroâng hdrê Thào mơngế Mông a Suối Chín Ván, cheăm Lũng Phìn, tơring Đồng Văn, kong pơlê Hà Giang hên hơnăm kố hiăng djâ troăng tung tơdroăng pơhlêh vêa vong mơdâm kiâ, ‘măn châ mơngế hiăng hlâ tung poăng.

Kố cho tơdroăng pêi ki châ tơƀrê tung tơdroăng rak vế ivá pơlê pơla ƀă mơhno tơdroăng ki nhuô̆m ƀă mơngế hiăng hlâ. Pôa Thào Mí Sò, ngế ki ‘nâi nhên luât kơjôi Thào Mí ối a thôn Suối Chín Ván tối ăm ‘nâi, kơjôi pôa hiăng vâ xêh tah lôi vêa vong lôi châ mơngế hlâ ‘măn pêng xơkôa tung dế hngêi hên hâi. Leh ‘mé xuân tơkŭm po tŭm tiô khôi vâi krâ nah dêi hdroâng kuăn ngo Mông:

Tơdroăng pơhlêh kố cho tơdroăng châ tơƀrê dêi tơdroăng mơ-eăm tơrŭm pơla khu râ kăn pơkuâ cheăm ƀă tơdroăng pơhlêh hlê plĕng tro ing mâu ngế hơnăm hiăng krâ tung hdroâng hdrê. Ki rơhêng vâ tối, tơdroăng ki vâ xêh pơtê lôi khôi túa, vêa vong ton ƀă pơhlêh po tiô troăng ki nếo dêi kơjôi Thào Mí, ối tung hdroâng hdrê Thào hiăng mơjiâng môi tơdroăng ki lĕm tro ăm pơlê pơla. Nâ Hoàng Thị Xiêm, Kăn hnê ngăn Khu pơkuâ vâi kơdrâi cheăm Lũng Phìn tối ăm ‘nâi:

‘’Kơjôi Thào a Suối Chín Ván mê, nôkố ai ngế hlâ mê vâi hiăng tâ tung poăng. Ƀă mâu kơjôi hdroâng hdrê ki ê mơhé hiăng pơtâng tối hên laga vâi tá hâi pêi pro, nôkố mâu tôh pơtâng tối xuân dế mơhnhôk ƀă pơtâng tối tơdrêng.’’

Ing kơxô̆ liăn mơ’no cheăng dêi Tơdroăng tơkêa bro 8, Tơdroăng pơkâ xiâm tơnêi têa mơnhông cheăng kâ - rêh ối pơlê pơla kơpong kuăn pơlê hdroâng kuăn ngo ƀă kong ngo xua mê Khu pơkuâ vâi kơdrâi hiăng mơjiâng mâu tôh pơtâng tối pơlê pơla a tâi tâng mâu thôn, pơlê; ing mê hiăng kum mơdêk hlê plĕng ƀă pơhlêh troăng pêi dêi kuăn pơlê. Nâ Hoàng Thị Xiâm tối ăm ‘nâi tơ’nôm:

“Sap ing khu á mơjiâng mâu tôh pơtâng tối mê nah, mê xuân lăm pơtâng tối hlối pêi pro a mâu roh hôp thôn, pơtih a thôn ai mâu tơdroăng ki klâi kuăn pơlê tô tuăn, lơ mâu mơ-éa hnê mơhno dêi cheăm mê á kô troh tơrŭm ƀă mâu tôh pơtâng tối vâ tơkŭm po hôp thôn vâ pơtâng tối ăm kuăn pơlê’’.

A tung thôn ai ngế hlâ mê khu ngin o mê pơrá troh vâ pơtâng tối kuăn pơlê tâ châ mơngế hlâ tung poăng ƀă ôh tá mơdâm kiâ ton hâi, ôh tá kơdê hên kơpôu ro chu drêng mơdâm kiâ.

Tơdroăng mâu tơdroăng xiâm mơhnhôk pơtâng tối achê ƀă tơdroăng rêh ối kuăn pơlê tâ ƀă châ tơƀrê hên tâ cho môi tơdroăng ki phiu ro. Tơdroăng kố ăm hlo mâu tôh pơtâng tối hiăng plĕng khât ƀă ‘nâi tơdroăng kal vâ, pói vâ xuân môi tiah pá puât, pơloăng mơnúa ki kuăn pơlê dế trâm. Ing mê, tơdroăng châ pơtâng tối tơ’lêi hlâu, achê ƀă kal khât tâ, kum kuăn pơlê tơ’lêi ‘nâi ƀă xúa tung tơdroăng rêh ối rêm hâi. Pôa Thào Và, Kăn phŏ pơkuâ hnê ngăn cheăng Đảng cheăm Lũng Phìn mơnhên tối:

“Ƀă Khu pơkuâ vâi kơdrâi mê ‘na tơdroăng pơtâng tối mê, mê nôkố ƀă tung cheăm xuân dế pêi pro tiô pơkâ 27 dêi Khu pơkuâ Đảng ƀô̆ kong pơlê Hà Giang, mê Khu pơkuâ vâi kơdrâi xiâm pêi pro tro ƀă hnoăng cheăng ki kal tung xut tah lôi vêa vong ôh tá tro xo on veăng tá hâi tro hơnăm, mơgrúa kong prâi, klêi mê kal má môi cho tơdroăng mơdâm kiâ tâ mơngế ki hlâ tung poăng. Tơdroăng ki mê ƀă vâi kơdrâi ai hnoăng kal khât tung tơdroăng pơtâng tối’’.

Vêh ƀă thôn Suối Chín Ván, tâi tâng thôn nôkố ai 6 hdroâng hdrê kơjôi mơngế Mông cho Thào, Sùng, Ly, Vàng, Mua ƀă kơjôi Giàng. Tơdroăng pơhlêh vêa vong dêi hdroâng hdrê kơjôi Thào a thôn ôh tá xê môi péa hâi kô chiâng mê cho tơdroăng mơ-eăm kân dêi Đảng ƀô̆ ƀă khu râ kăn pơkuâ a pơlê, cheăm; ing hên roh hôp vâi vâ mơhnhôk, tối ăm ƀă  mơjiâng tơdroăng môi tuăn pơlê pơla. Tơdroăng kố mơhno nhên tơdroăng ki mơ-eăm ƀă tá hiâm mơno dêi khu râ kăn pơkuâ cheăm tung xut tah lôi vêa vong ôh tá tro, djâ mâu tơdroăng ki rơkê troh ƀă kuăn pơlê hdroâng kuăn ngo.

Tơdrêng amê, xuân mơhno tơdroăng ki kal ƀă hbrâ tơmâng xo tơdroăng ki nếo dêi kuăn pơlê hdroâng hdrê kơjôi Thào. Pôa Thào Và tối ăm ‘nâi tơ’nôm:

“Vâi xuân pơtâng tối, á xuân pêi tiô. Tiô á mê tâ tung poăng cho lĕm tâ. Tâ tung păng mê cho krúa lĕm. Hdroâng hdrê kơjôi Thào kơbố xuân vâ pêi pro tê. Hdroâng hdrê kơjôi ki ê mê ôh tá tâ tung poăng ôh. Vâi tối nah jâ pôa ôh tá ăm, mê cho ôh tá ăm. Xuân pói vâ mâu hdroâng hdrê kơjôi mê la ngiâ tâ mâu ngế hlâ tung poăng, mê nếo rak krúa lĕm’’.

Ƀă hdroâng hdrê kơjôi Thào Mí a thôn Suối Chín Ván, tơdroăng tâi tâng mâu rơpŏng tung hdroâng hdrê kơjôi pơrá môi tuăn pơhlêh vêa vong cho môi tơdroăng mơnhên ki nhên ăm ivá ó rơdêi dêi tơdroăng tơrŭm môi tuăn ƀă tiô pơlê pơla. Kố cho môi ƀai hriâm ki kơnâ ăm mâu tơdroăng mơ-eăm pơhlêh vêa vong ki ôh tá tro a mâu kơpong ki ê. Pói vâ mâu tôh pơtâng tối pơlê pơla kô pơtối mơnhông hnoăng dêi tơná, chiâng kông tơdjêp krá tơniăn pơla khu râ kăn pơkuâ ƀă kuăn pơlê, veăng kum mơdêk tơdroăng mơnhông cheăng kâ – rêh ối pơlê pơla dêi kơpong kuăn pơlê hdroâng kuăn ngo ƀă kong ngo.

Tơdroăng tơkŭm po ‘mé tŭm tiô tơdroăng pêi hdroâng kuăn ngo klêi kơ’nâi tâp ché a châ mơngế hlâ tâ tung poăng ăm hlo tơdroăng pơhlêh vêa vong ôh tá xê tah lôi khôi túa lĕm. Tơrôu mê, ối kum rak vế ƀă mơnhông ki kơnâ khôi túa lĕm dêi hdroâng kuăn ngo.