Song Hoành cho môi tung mâu thôn dêi cheăm Lưu Vĩnh Sơn, tơring Thạch Hà, kong pơlê Hà Tĩnh troh nôkố tá hâi pêi pro tơdroăng ki tí tăng mơnhên, tơkuăm ‘na tơnêi tíu. Tơdroăng ki pơcháu tơnêi pêi chiâk pêi deăng tâng vâ riân ngăn tơdjuôm tiô pơ’leăng mâ mơngế (ai tơdroăng lĕm, ai tơdroăng ‘mêi, ai achê, ai hơngế) pro tơnêi tíu chiâng ai tơdroăng ki tong pêi kâ, tung mê ôh tá hâi ai hlá mơ-eá phêp, tơdroăng kố hiăng hlo ai ton hơnăm. Maluâ hiăng kơdo mơ-eăm tơkâ luâ tơdroăng “tăng tơnêi, pơhlêh ƀăng chiâk deăng”, mơjiâng “tơbăng klâng, chiâk kân rơdâ”, la troh nôkố, tơdroăng ki xúa tơnêi pêi kâ tiah kố tiah mê, pêi iâ êt xuân u ối  hlo ai hên ‘nâng. Hlo ai tơdroăng ki tiah mê, pôa Ngô Văn Ngụ - Kăn pơkuâ hnê ngăn Chi ƀô̆ thôn Song Hoành hiăng mơhno tối tơdroăng ki phiu ro drêng Luât Tơnêi tíu hơnăm 2024 châ xêt khât sap ing hâi lơ 1/8, tung mê, ai pơkâ ‘na tơkuăm, tí tăng mơnhên, ‘mâi xing xoăng tơnêi pêi kâ ăm tơtro ƀă tơdroăng ki mơnhông mơdêk pêi chiâk pêi deăng, tơdroăng cheăng kŏng ngê̆ chal nếo, tơdroăng pêi cheăng kâ tiô túa nếo:

“Ki phá krê dêi thôn Song Hoành ai klâng chiâk ôh tá tơbăng lĕm, ai mâu kơpong ki a’ngêi, ai kơpong ki ‘nâ thông, túa tơnêi xuân ôh tá tơ’mô. Xua ti mê, tơdroăng ki pơhlêh tơnêi, ‘mâi axoăng tơnêi, rơnêu axoăng ƀăng tơnêi kŭn chiâng tơnêi tơbăng kân cho tơdroăng pá puih ó khât. Xua ga, ai tơdjâk troh tơdroăng rêh kâ ối dêi kuăn pơlê. Ki kal ga, cho ki xiâm dêi tơdroăng pơhlêh klâng chiâk cho athế tơƀrê, tơtro khât ƀă tơdroăng ki pêi chiâk pêi deăng tiô chal nếo la xuân athế tơtro ƀă hiâm mơno kuăn pơlê”.

Hà Tĩnh xuân cho môi tung mâu tíu ki ai hên cheăm ki kô tơmot hên má môi tung hneăng hơnăm 2019-2023, klêi kơ’nâi tơmot mê, nôkố u ối 12 to cheăm ki rơlối, pro mơhía hên liăn ngân. Tung mê, ai hên tíu pêi cheăng cheăm nếo châ mơ’no liăn mơjiâng lối rơtal liăn. Kuăn pơlê a kố dế pói tơngah Luât Tơnêi tíu (‘mâi rơnêu) vâ xúa khât tung tơdroăng rêh ối kô mơnhên tơdroăng ƀă tah lôi mâu tíu ki rơlối kố. Pôa Nguyễn Xuân Linh - Kăn hnê ngăn Vi ƀan cheăm Bùi La Nhân, tơring Đúc Thọ tô tuăn tối tiah kố:

“Drêng tơmot pơla mâu cheăm, ai 3 tíu pơkuâ cheăng ôh tá tơtro ƀă túa cheăng, na tơnêi tíu. Xua mê, athế tăng rah mâu hngêi trung hriâm vâ pro tíu pêi cheăng ki nếo. Dế nôkố tơkéa vâ tối, ai 3 tíu pêi cheăng cheăm dế rơlối. Kuăn pơlê pói rơhêng tơngah, ing hâi lơ 1/8 tơnêi tíu ki xêt khât mê athế vêh mơnhên ngăn tâi tâng, vâ ai troăng hơlâ ki mơnhên tối, tŏng gum ki thâ rĕng má môi. Á loi tơngah tiah kố, Luât tơnêi tíu châ tơƀrê, châ pơxúa ah mê mơni kô châ tŏng gum vâ ‘mâi rơnêu tơniăn tíu pê cheăng cheăm kố”.

 Hdrối mê, a Rôh hôp má 7 Kuô̆k hô̆i hneăng 15 kố nah, rôh apoăng  Kuô̆k hô̆i rĕng pơkâ tơdroăng pêi pro mâu pơkâ dêi Luât, ‘mâi hơ’lêh tíu ki xêt dêi Luât tơnêi sap hâi lơ 01/8/2024, rĕng tâ 5 khế tâng vâ pơchông ƀă pơkâ. Tiah mê, sap apoăng khế 8 kố, mâu kuăn pơlê ki lâi kal vâ hlá mơ-éa xúa tơnêi, ‘nâ hía hlá mơ-éa xúa tơnêi hiăng tơchiê, tíu chêh tơnêi ôh tá hleăng hiăng kơmô... kô châ pro ăm nếo hlá mơ-éa xúa tơnêi tro tiô Luât tơnêi hơnăm 2024. Ki rơhêng vâ tối, hlá mơ-éa xúa tơnêi kô châ ăm  tơnêi ki hiăng ai hlá mơ-éa xúa tơnêi hdrối hâi lơ 01/7/2014, tâng tơniăn tơdroăng xúa tơnêi, ôh tá ai tơdroăng tơbriât klâi, ôh tá pro xôi luât ‘na tơnêi. Luât sư Phạm Thanh Tuấn, Ngế pơkuâ ngăn khu kăn tơleăng pơlê kong kân Hà Nội ai tối tiah kố:

“Tung Luât ki nếo hiăng pro mơdon hâi pơkâ lơ 1/7/2024. Pơkâ kố kô pro tơ’lêi hlâu ăm mâu kuăn pơlê ki hiăng xúa tơnêi tơniăn  ton tung pơla 10 hơnăm vâi kô ối châ vâ pro hlá mơ-éa mơnhên tơnêi. Tiô ngin kố cho tơdroăng ki pơhlêh ai pơxúa khât. Xua mâu ngế ki u ối hâi ai hlá mơ-éa mơnhên xúa tơnêi ki hên tơdjâk troăng mâu khu ngế xúa tơnêi ôh tá ai hlá mơ-éa tơnêi, la hiăng xúa tơnêi. Kố cho rôh ki vâ pro ăm vâi ai hlá mơ-éa xúa tơnêi”.

Tơdrêng amê, mâu luât ki ê ‘na tơnêi xuân châ pêi pro sap hâi lơ 1/8 mê cho chêl thiê̆n, kơjo gum liăn ngân ăm kuăn pơlê ki pro pơlê nếo: pơtối lăm pro pơlê nếo a kơphô̆ thế ai tiô pơkâ dêi kơphô̆ ƀă tâng pơtối lăm pro pơlê nếo a thôn pơlê thế ai tiô pơkâ mơjiâng thôn pơlê nếo, tơniăn ‘na tơmeăm khoăng mơjiâng pro tro kih thuât, tro tiô túa lĕm tro, pơlê pơla. Mâu luât pơkâ xo tơvêh tơnêi xua pro pơxúa ăm tơnêi têa; tơnêi ăm kuăn pơlê hdroâng kuăn ngo, tơdroăng xo tơvêh tơnêi pêi chiâk pêi deăng;  luât pơkâ yă ‘na tơnêi, liăn ngân tơnêi; pơkâ, hdró xúa tơnêi ƀă hên ki ê kô châ tơleăng mơnhên vâ pro tơ’lêi ‘na tơnêi.

Tơdroăng rĕng “Xúa luât tung rêh ối’’ ai pơxúa kal khât. La tơdroăng ki kal tâ cho mâu pơkâ dêi Luât châ pêi tơƀrê, pro pá ăm kuăn pơlê, tơkâ luâ tơdroăng pá puât tung xúa luât mơ’nhiê, tơbâ tơmeăm khoăng, pơtối rak vế ki pro pơxúa dêi tơnêi.