Kơthô pơtroh kơxô̆ 71/CĐ-TTg hâi 21/07/2024 dêi Ngế pro xiâm hnê ngăn Chin phuh pơkâ thế tơbleăng 10 tơdroăng ki kal, tung mê tối nhên: Pơtối tơkŭm tŏng gum teăm tơdrêng pá puât ăm kuăn pơlê ƀă khu mơdró kâ; Mơdêk rơdêi tơdroăng ki ‘no liăn pêi cheăng tơdjuôm, xo tơdroăng ki ‘no liăn cheăng tơdjuôm vâ pơkâ tơdjâ ‘no liăn pêi cheăng, mơdêk tơrŭm cheăng tơdjuôm; mơdêk rơdêi mơjiâng bro, tê mơdró, mơnhông kơchơ tê mơdró tung tơnêi têa, rak vế gâk kring on tơhrik, gak kring bê tŭm kế kâ ƀă hên ki.

Chiâng vâ hlo, mâu tơdroăng hnê mơhno kố pơtối rơdêi ki kal dêi hnoăng cheăng hơplêh chêh bro hlá mơéa, hơ’lêh tơdroăng tê mơdró tro ƀă troăng hơlâ tơkŭm, “bro nếo mâu ivá thăm mơdêk khôi hmâ’ ki ngế ki ối a ko pơkuâ Chin phuh pơtối tối nhên tung pơla achê kố.

Tiô Tiê̆n sih Nguyễn Minh Thảo - Ngế xiâm ngăn Khu hriăn ngăn tơdroăng tê mơdró ƀă ivá cheăng tơxup, Viê̆n Hriăn pơkuâ ngăn cheăng kâ Tơnêi têa (CIEM), kal tŏng gum mâu tơdroăng ki pá puât hiăng châ Chin phuh, Ngế pro xiâm hnê ngăn Chin phuh hnê mơhno, mê cho: athế tơmâng ngăn troh ki rơkê plĕng dêi mâu ngế cheăng tung pêi pro hnoăng cheăng tro ƀă rak vế, mơhnhôk, bro tơ’lêi hlâu vâ kăn ƀô̆ pêi pro hnoăng cheăng dêi tơná.

“Á tơmiât tiah kố, kố cho môi tung mâu tơdroăng ki kal vâ pin bro tơ’lêi mâu kơxô̆ liăn tung cheăng kâ. Tung la pơla hdrối kố nah kơxô̆ liăn tro pá puât drêng hlá mơ-éa ai tơdroăng ki phá tơviah, hlối tơdjâk troh mâu tơdroăng ‘no liăn cheăng kâ ôh tá châ tơbleăng. Ngế pro xiâm hnê ngăn tơnêi têa hiăng mơjiâng Khu hnê mơhno ‘na séa ngăn mâu hlá mơ-éa luât ƀă tŏng gum mâu tơdroăng ki ôh tá tơniăn ing hlá mơ-éa luât kố. Á tơmiât tiah kố, kố cho môi tơdroăng ki tơƀrê, môi túa ki pơloăng mơnúa tung pơkuâ ngăn ƀă hlo tơƀrê vâ pin bro tơ’lêi hlâu troăng hơlâ tŏng gum, vâ bro tơdroăng ki hmiân tuăn ăm kăn ƀô̆ drêng pêi pro tơdroăng cheăng.

Hvái ngăn mâu tơdroăng mơdêk ‘na cheăng kâ tơdế apoăng hơnăm 2024, ngế ki rơkê plĕng ‘na cheăng kâ, Tiê̆n sih Đặng Đức Anh – Kăn phŏ Viê̆n trưởng Viê̆n hriăn ngân pơkuâ cheăng kâ Tơnêi têa mơnhên tối khât ivá veăng gum kal khât dêi 3 to chêng cheăng kâ “ ‘no liăn cheăng”, “tê tơmeăm ngi kong têa ê”, “xúa mâu kế tơmeăm” ƀă mâu tơdroăng ki hiăng hơplêh hên.

Tung mê, tê tơmeăm ngi kong têa ê hiăng tâk troh 14,5% tâng vâ pơchông ƀă khế kố hơnăm hdrối. Hên kong têa tê tơmeăm ngi kong têa ê môi tiah Mih, EU, Sinuâ ƀă hên mâu kong têa ki ê châ ‘mâi mơnhông, kơnôm mê hên kế tơmeăm bro ƀă kơmăi kơmok tê ngi kong têa ê tâk, hlối toi mâu kế tơmeăm bro ƀă kơmăi kơmok tung tơnêi têa vêh xo ivá ‘mâi mơnhông.

Vâ 3 ivá thăm mơdêk kố pơtối châ ‘mâi mơnhông ƀă châ tơƀrê má môi tung la ngiâ, kal tơpui tối leăng nhên mâu tơdroăng ki ‘ro vâ chêl thiăn ăm tơtro. Ngế ki rơkê ‘na cheăng kâ, Tiê̆n sih Đặng Đức Anh tối nhên túa tơmiât:

“Nôkố kơpong ‘no liăn cheăng tơdjuôm bu châ dâng 25 – 26% dêi tâi tâng kơxô̆ ‘no pêi cheăng tung lâp pơlê pơla, kân má môi cho kơpong ‘no liăn pêi cheăng krê cho 58%. Xua mê, pin kal athế ai mâu troăng hơlâ vâ mơdêk ‘no liăn cheăng krê (ki tung 6 khế apoăng hơnăm maluâ pin hiăng hơ’lêh tro la ki rơdêi ki mơdêk la bu châ a kơlo ƀă tơdế tâng pơchông ƀă hneăng hdrối mê). Ai mâu troăng hơlâ ki pin hiăng mơ’no, pơtih cho pơtối vâ rak vế liăn laih iâ, mê ai mâu troăng hơlâ ‘na VAT vâ kum mơdêk tâi tâng tơdroăng ki vâ, ƀă ing mê cho mơdêk troăng ‘no liăn cheăng dêi krê. Á xuân tơngah cho mâu khế ki mơ’nui hơnăm, rơtế ƀă tơdroăng ki pin ăm xúa mâu luât nếo (môi tiah Luât hngêi ối, Luât tê mơdró hngêi trăng tơnêi tíu-ƀă mê cho mâu hlá mơ-éa hnê mơhno xua Luât châ pơkâ) kô kum châ môi iâ mâu tơdroăng tơvâ ki ai tơdjâk troh mâu tơdroăng tơkêa ƀă tơdroăng ki tê mơdró hngêi trăng tơnêi tơníu xuân môi tiah tơbleăng ‘no liăn ngân bro mâu tơdroăng tơkêa ƀă tơdroăng ki tê mơdró hngêi trăng tơnêi tơníu xuân môi tiah ‘no liăn bro mâu tơdroăng tơkêa nếo drêng gá nhên tâ ‘na túa pơkâ, hlá mơ-éa xuân môi tiah tŏng kum mâu tơdroăng ki tơvâ tơvân”.

Ngế ki rơkê plĕng ‘na cheăng kâ, Kăn Kuô̆k hô̆i Phan Đức Hiếu - Ngế cheăng má môi tung Vi ƀan cheăng kâ dêi Kuô̆k hô̆i tối nhên pơkâ thế “bro nếo” mâu ivá thăm mơdêk khôi hmâ (‘no liăn cheăng - tê tơmeăm ngi kong têa ê - xúa mâu tơdroăng), xuân tối nhên pơkâ thế kal tiâ mơnhên ăm mâu rơkong kơ-êng “ƀă túa ki lâi”?, ƀă mơ’no tối pâ thế kal athế bro klê ăm mâu rơkong kơ-êng ki kal, mê cho: “athế bro tơ’lêi hlâu liăn ngân dế ai nôkố”, “athế xúa tơƀrê mâu kơxô̆ liăn ƀă rôh tơ’lêi hlâu pin dế ai” ƀă “athế pêi pro kơtăng ƀă tơƀrê tâ nếo hnoăng cheăng hơ’lêh troăng tŏng gum. Pôa Phan Đức Hiếu tơpui leăng:

“Má môi, tiah lâi athế bro tơ’lêi hlâu liăn ngân? Mê ‘no liăn cheăng tơdjuôm – hơnăm 2022 drêng ai Pơkâ 43 mê gá cho ivá, tung pơla mâu tơdroăng cheăng kâ - rêh ối pơlê pơla tro pơtê (xua pơreăng) mê ‘no liăn cheăng tơdjuôm cho ivá. Ƀă nôkố,’no liăn cheăng tơdjuôm gá chiâng tơdroăng - á khĕn cho tiah hmâ – mê bro tơ’lêi hlâu liăn ngân cho athế xúa tơƀrê ƀă pêi pro tro, pêi pro tŭm túa pơkâ ‘no liăn cheăng tơdjuôm, mê hiăng bro tơ’lêi hlâu ƀă xúa tơƀrê. Ai hên tơdroăng tơkêa bro tá hâi klêi-malối cho tung kơvâ cheăng tê mơdró hngêi trăng tơnêi tíu, mê tơdroăng ki tŏng gum gá pá puât, tơvâ tơvân vâ teăm tơdrêng mê gá cho bro tơ’lêi hlâu mâu kơxô̆ liăn, pơtih mâu tơdroăng tơkêa hbrâ rơnáu pơxiâm vâ pêi cheăng, la tro tơvâ hbrâ rơnáu hdrối mê athế ai troăng hơlâ pêi pro nhên-khĕn cho bro tơ’lêi hlâu mâu kơxô̆ liăn. Má péa, cho xúa tơƀrê, pin ai mâu tơdroăng ki á tơngah tâng pêi pro tro cho mơdêk mơnhông cheăng kâ rêh ối pơlê pơla, tŏng kum gâk kring pơlê pơla. Á pơtih tơdroăng mơjiâng bro 1 rơtuh toăng hngêi pơlê pơla (dêi Ngế pro xiâm hnê ngăn Chin phuh) – môi tơdroăng pơkâ pêi ki kân, rak vế hên tơdroăng vâ pêi, la troh nôkố á ngăn hlo tơdroăng kố mơni tá hâi châ bro klêi môi tiah tơdroăng púi vâ. Tiah mê, drêng pin ai rôh mê ôh tá xúa châ tơƀrê mâu rôh tơ’lêi hlâu mê pin ôh tá bro ai ivá. Tiah mê ivá nếo athế xúa mâu rôh tơ’lêi hlâu ai thế tơbrê”.

Ngế ki rơkê plĕng ‘na cheăng kâ, Kăn Kuô̆k hô̆i Phan Đức Hiếu – Ngế cheăng má môi tung Vi ƀan cheăng kâ dêi Kuô̆k hô̆i xuân tối nhên troh tơdroăng ki hơ’lêh troăng tŏng gum, hơ’lêh tơdroăng ki ‘no liăn cheăng, tê mơdró – ƀă 3 tơdroăng ki xiâm kal châ tŏng kum, mê cho pơtối séa ngăn, kơdroh séa ngăn hlá mơ-éa ƀă ngăn hnoăng cheăng pêi pro hnoăng cheăng.