VOV4.Sêdang - Nôkố, kloăng tiu dế vâ kân, tâng kloăng tiu kân dâi le\m kô châ hên. Drêng kố, hên mơngế pêi tiu a kong pơlê Gia Lai trâm tơdroăng kloăng tiu tơruih, kô pro ôh tá châ kloăng tiu hên. Nguyễn Thảo, ngế chêh hlá tơbeăng ai chêh tối ‘na tơdroăng kố.

250 xiâm tiu dêi rơpo\ng nâ Nguyễn Thị Thanh Thảo ối a thôn 2, pơlê kân Ia Khal, tơring Ia Grai hiăng pêt sap hơnăm 2011, nếo châ krí to lâi rơnó. Hơnăm kố, nâ tô tuăn xua xiâm tiu tơruih hên plâi ki ối kơbâng. Nâ Thảo tối ăm ‘nâi, tơdroăng kố hlo hiăng lối 1 khế kố, laga hiăng kơdroh iâ. Tiô nâ Thảo, tơdroăng plâi kơbâng tơruih a tơdế rơnó mêi, drêng tiu pơxiâm tơpo reăng [a\ kơ’muăn plâi. Klêi kơ’nâi séa ngăn, nâ Thảo hlo, ahdrối tơruih, reăng tiu ngi ngiât, kreăng a tơkâng. Drêng tơruih, krêa tá reăng xuân ối drêh, plâi tá hâi ai kloăng, tiê ối lo têa tôu. Pak^ng mê, ai plâi hiăng ho\n [a\ hơ’lêh mơngiơk ahdrối vâ tơruih a tơnêi.

            Xua plâi ôh tá keăn kơtốu hên, xua mê nâ Thảo tối, kố ôh tá xê tơruih plâi xua plâi hên. Tô tuăn ‘na tơdroăng kố kô kơdroh châ plâi, nâ Thảo hiăng kơ-êng hên ngế pêt tiêu ki rơkê tung thôn pơlê, klêi mê roê tơ’nôm phon ho\a hok [a\ xôh pơkeăng hbrâ mơdât tơruih plâi, laga hlo ôh tá châ tơ-[rê. Nâ Nguyễn Thị Thảo tối: A hlo ai plâi ki ‘nâ tơruih hiăng prăng rơmon, ai plâi ki ‘nâ tơruih ối ngiât. Tối tơchuâm gá hmếo pơ tơruih, ôh tá xê tơruih tiô rơnó. Kơxo# plâi tơruih dâng 5% kơxo# plâi tung xiâm. Pơrea\ng tiu á xuân ôh tá hlê ple\ng, mê á ti tăng ple\ng, kơ-êng mâu kih sư, klêi mê kơ-êng mâu ngế ki pêi tiu hdrối tâ á, klêi mê pêi mơnúa dêi a kơdrum. Nôkố tiu á xuân ối tơruih.

            Xuân ai tiu tơruih plâi, pôa Tống Kim Chinh, ối a thôn 2, pơlê kân Ia Kha, tơring Ia Grai tối ăm ‘nâi, kơdrum rơpo\ng pôa xuân tơruih plâi sap ing xiâm tiu pơxiâm kơ’muăn plâi. Rơkê tung hên hơnăm pêi tiêu, pôa Chinh tối, tơruih plâi cho ôh tá chiâng vâ ví. Laga, hơnăm kố, tiu pôa tơruih plâi hên tâ hơnăm ki ê. Nôkố a kơdrum tiu pôa Chinh hiăng tơruih dâng 15% kơxo# plâi tung môi xiâm.

            {a\ kong prâi ôh tá tơniăn hơnăm kố, pôa Chinh tô tuăn, mâu roh kong mêi kân, hlối ai khía pê têi kô pro tơruih plâi thăm rế hên, pro tro lu\p hên ó. Pôa Chinh tối: Pêi hơnăm kố kô tơdjâk, xua plâi tơruih hên. Hơnăm kố tâng ôh tá tơruih kô châ môi ta#n 5 tă. Môi xiâm tiu tơruih plâi sap 3 troh 5 k^ khăng, mê cho hên ‘nâng. Xêo má môi cho khía pêi a kối xiâm tiu. Xiâm tiu plâi má môi cho a ‘ngêi, khía pêi têi xuân xâu khât. Mơngế pêi chiâk deăng pêi xuân ai plâi kơtốu hên, pói vâ tiah lâi ai mơngế ki rơkê hnê, xôh pơkeăng tiah lâi ăm tiu kơ’muăn plâi kơbâng kơdroh ki tơruih, kơdroh tơruih plâi mê châ pêi lo liăn hên.

            Tiô túa ki rơkê dêi kuăn pơlê pêt tiu a Gia Lai, nôkố tơdroăng tơruih plâi kơbâng a tiu hmâ hlo 2 rơnó. Má môi cho drêng tiu pơxiâm kơ’muăn plâi. Drêng kố, tơdroăng tơruih plâi ton, troh rơnó plâi tiu hiăng vâ tum. Pak^ng mê, tiêu xuân hmâ tơruih plâi a rơnó kong prâi hơ’lêh, môi tiah kong tô hlối ai kong mêi đi đo, lơ hneăng hơ’lêh rơnó sap rơnó mêi troh rơnó tô. Tơdroăng kố pro kơdroh châ tiu.

          Ô vâi krâ nho\ng o [ă pú hmâ! Mơngế ki pêt tiu a Tây Nguyên dế trâm pá hên tơdroăng tiu tro tơruih reăng, plâi kơbâng pro tiu ôh tá le\m [ă plâi rế kơdroh, tơdjâk ki pơxúa tung cheăng kâ. Tiah mê, kuăn pơlê thế pro ki klâi vâ pôi tá ai tơdroăng kố, pro pơxúa tung pêt tiu? Tơpui tơno kơ’nâi kố pơla ngế chêh hlá tơbeăng [ă pôa Nguyễn Văn Chương, kăn ngăn ‘na kih thuât pêi chiâk deăng kô hnê ‘na tơdroăng kố. Pó vâi krâ nho\ng o kô tơmâng.

          Êng: Ô pôa, mâu ki pêt tiu a Tây Nguyên dế trâm pá [ă tơdroăng reăng, plâi kơbâng tơruih, mê pôa tối ăm ‘nâi xiâm ing lâi khoh ai tơdroăng mê?

          Pôa Nguyễn Văn Chương: Ki xiâm cho ing tơdroăng tiu tơruih plâi kơbâng, tơruih tơxui plâi a hên xiâm ki ê nếo, tung mê ai 2 tơdroăng ki xiâm cho plâi tơruih xêh [ă tơruih xua tro ôa hdrong kâ ‘nhiê. {ă kơxái tiu thế rơvât phon, cho môi tơdroăng ki kal tung 4 tơdroăng: Malối têa, má péa hdrê, má pái rak ngăn [ă pu\n cho rơvât phon. Mê phon rơvât oh tá tơdâng tơ’mô gá xuân pro ăm kơxái tiu chiâng tơruih plâi, a mâu trếo ki kal gá ôh tá ai, trếo ki kal mê kuăn pơlê rơvât phon, hía ki tơdâng tơ’mô mê khoh chiâng tơruih hên a rơnó mêi.

          Êng: Ô pôa, pak^ng tơruih plâi kơbâng, kloăng tiu xuân ai hên plâi ki hbâ, kloăng ôh tá piê le\m, tiah mê kuăn pơlê thế pro ti lâi vâ pôi ti trâm xơpá? Kal xúa mâu pơkeăng xoh kơdê oâ hdrong ki tiah lâi?

          Pôa Nguyễn Văn Chương: Kơxái tiu hbrâ mơdât pơreăng mê ki xiâm vâ la lâi hiăng tro pơreăng kâ ‘nhiê mê nếo xua pơkeăng xôh kơdê pơreăng ga kô oh tá tơ-[rê. Ai pơkeăng ki pro ăm xông rơdêi, hmâ hlo vâi krâ nho\ng o pin tâng ôh tá xôh túa pơkeăng kố kô chiâng hbrâ mơdât, ăm rêi xông rơdêi, pak^ng mê, gá veăng kum ăm vi khuẩn ki ai pơxúa rêi xông rơdêi, gá vâ hrik trếo kơhiâm, klêi mê pro drêh ăm kơxái tiu.

Ki rơdêi ing trếo pơkeăng pro ăm loăng xông rơdêi gá ti lâi? Cho gá pro huăn hvêa, hlá kơbâng, rơmôe kơbâng, gá lo reăng tơdrêng môi hdroh, tơpo reăng hên, pro oh tá tơruih plâi mê cho ki xêt dêi pơkeăng pro ăm loăng xông rơdêi. Tung mê, pak^ng ki xêt gá ối ai kum ko ê nếo, drêng loăng ai trâm mâu tơdroăng ôh tá tơniăn, pơtih dế tơruih plâi tâng pin xúa pơkeăng kố gá tot tơdrêng hlối. Klêi mê pin kô ngăn tơdroăng ki vâ mơnhên ‘nâi ki xiâm nếo pro, nếo tơ’nôm pơtối túa pơkeăng [ă phon rơvât ăm tơtro.

          Êng: Vâ kơxái tiu xông rơdêi le\m, kơtóu plâi hên [ă plâi dâi le\m, pôa ăm ‘nâi kơxái tiu kal tơtro\ng mâu tơdroăng klâi?

          Pôa Nguyễn Văn Chương: Mê pó vâi krâ nho\ng o thế tơtro\ng mâu tơdroăng klâi ki xiâm: Má môi cho rak ngăn, má péa cho hbrâ mơdât. Tơkéa vâ tối oh tá la lâi ăm tiu hlâ re\ng, hrá hlâ lơ tiu ‘mêi  hdrối kơ’nâi mê hlâ. Pin xúa mâu túa pơkeăng sinh hok xôh vâ hbrâ mơdât. Xúa mâu pơkeăng ki kơdroh kơmeăn tâ tú. Vâi krâ nho\ng o thế séa ngăn, pôi tá ăm kơxái tiu tro u\m [ă rak ăm tơtô kơxái tiêu. Má pái cho hdrê, [ă mơ’nui cho phon rơvât gá iâ [ă rơvât hên hdroh. Pơkâ thế pó vâi krâ nho\ng o kơ-êng mâu khu rơkê ‘na chiâk deăng, tung mê ai khu xiâm ngăn ‘na chiâk deăng pêt loăng Tây Nguyên.

Hôm mơnê kơ pôa!

 Gương prế A Sa Ly tơplôu [ă tơbleăng