VOV4.Sêdang - Ôh tá lâk tah xiâm kơphế ki hiăng krâ vâ pêt kơphế nếo môi tiah túa pêi ki ton, hên kuăn pơlê a kong pơlê Daknông hiăng pêi tiô túa uâ xiâm kơphế ăm lo hmo\ng klêi mê pơklêp hmo\ng ki nếo vâ kơd^ng liăn. Túa pêi kô châ tơ-[rê hên, pêi lo liăn hên. {ai chêh dêi ngế chêh hlá tơbeăng ai mơnhên tối ‘na tơdroăng kố.

          Pôa Nguyễn Bá Lộc, ngế ki apoăng a tơring Dak Mil, kong pơlê Daknông pơklêp hmo\ng kơphế a kơdrum kơphế dêi tơná tối ăm ‘nâi, túa pêi kố ôh tá pá, laga kơphế plâi kơtốu hên, châ liăn: kơxo# liăn mơ’no apoăng iâ, bu dâng 10 rơtuh liăn môi hectar, klêi kơ’nâi môi hơnăm pơklêp kơphế hiăng plâi. Tâng pêt nếo, 1 hectar mơ’no tâi liăn lối 100 rơtuh liăn, laga thế tơkôm 3 hơnăm kơ’nâi nếo ai plâi. Nôkố kơdrum kơphế pơklêp dêi rơpo\ng plâi tơniăn 6 ta#n tung môi hectar. Pôa Nguyễn Bá Lộc, ối a cheăm Dak Lao, tơring Dak Mil, tối ăm ‘nâi: Drêng mâu ngế cheăng khoa ho\k hriăn ple\ng hdrê loăng plâi Tây Nguyên vâi hnê tối, mê a tơru\m [a\ vâi, uâ xiâm [a\ pơklêp hmo\ng kơphế lâp kơdrum, mê châ tơ-[rê môi tiah pin hiăng hlo kố. Vâi krâ nho\ng o hlo môi tiah mê xuân vâ pơklêp kơphế tung [a\ng kơphế hiăng krâ plâi iâ, mê rơpo\ng kô hnê tâng bố vâ pêi tiô [ối, [a\ rah xo mâu hmo\ng kơphế ki le\m vâ vâi pơklêp. Nôkố cheăm á xuân hiăng pơklêp châ lối 20 hectar kơphế ki hiăng krâ tiô túa pơklêp ukố, umê, pơklêp lâp kơdrum mê rơpo\ng á 3 hectar [a\ dêi vâi krâ nho\ng o cho 5 hectar.

          {a\ pôa Phan Văn Minh, ối a cheăm Nam Đà, tơring Krông Nô, kong pơlê Dak Nông, mê túa pơklêp hmo\ng tung [a\ng kơphế hiăng krâ xua tíu xiâm mơhnhôk pêi chiâk deăng tơring to\ng kum, pôa hiăng pêt mơjiâng kơdrum lôi hmo\ng vâ tê ăm vâi krâ tung kơpong. Kơdrum hmo\ng kơphế ki má môi châ to\ng kum hnê kih thuât ing Tíu xiâm hriăn ngăn khoa ho\k kih thuât hnê pêi chiâk deăng, pêt kong Tây Nguyên, [a\ mâu hdrê ki dâi le\m, plâi kơtốu hên, kâi mơdât pơrea\ng pong kâ dế loăng ki pro lo têa, môi tiah TR4, TR8. Pôa Phan Văn Minh, tối: Rơpo\ng a xuân pơklêp hmo\ng, mơnúa apoăng pơklêp tung [a\ng deăng iâ tê, dâng 1-2 sao, klêi mê hlo châ tơ-[rê, mê á pơklêp lâp kơdrum. Nôkố tâi tâng kơdrum kơphế dêi nho\ng o tung rơpo\ng xuân hiăng pơrá pơklêp hmo\ng tâi tâng. Ki nhên, môi tiah kơdrum kố bu ai 1 rơpâu 600 xiâm, laga hdrối kố nah krí châ 10 ta#n pơ’leăng. Châ tơ-[rê, xua mê kuăn pơlê tâ tá kơpong nôkố xuân hriâm [ối, vâi pơklêp hên h^n, á lăm a kơdrum vâi pơklêp ăm. {a\ kơdrum pro hdrê dêi rơpo\ng rêm hơnăm tê châ 3 rơpâu xiâm hmo\ng, hơnăm ki lâi xuân môi tiah, hâi teăm tâi rơnó xuân tê dêi tâi hdrê.

          Xuân cho tơdroăng pơklêp hmo\ng kơphế tung [a\ng kơphế hiăng krâ, pôa Nguyễn Công Quảng, ối a thôn Đức Hiệp, cheăm Đức Mạnh, tơring Dak Mil, pơtối ti tăng túa pêi ki phá xêh. Pôa ôh tá uâ xiâm kơphế tơkôm hmo\ng huăn nếo pơklêp, mê pôa pơklêp hdrối, mê nếo uâ xiâm kơphế kơ’nâi. Pôa Nguyễn Công Quảng, tối ăm ‘nâi: Pơklêp hmo\ng kơphế mê á uâ choâ ‘lâng, mê cho pơklêp hmo\ng hdrối a mâu xiâm kơphế hiăng krâ, klêi kơ’nâi hiăng krí plâi ah á nếo uâ tah xiâm ki krâ mê, mê hmo\ng nếo xông kân, xuân ối châ liăn, xua hơnăm kơ’nâi hiăng pơtối ai plâi. Nôkố kơdrum á châ 7 troh 8 ta#n môi hectar, rêm hơnăm châ môi tiah mê’’.

          Túa kum vâi krâ-nho\ng o ai plâi kơtóu hên a kơdrum kơphế hiăng krâ

          Kơphế vo#i cho loăng plâi ki pêi lo liăn a kơpong Tây Nguyên. Laga, [a\ mâu kơdrum kơphế hiăng lối 20 hơnăm, kơphế hiăng krâ [a\ xúa hdrê ki ton, plâi ôh tá kơtốu hên, pêi lo liăn iâ. Drêng tá hâi vâ lâk tah vâ pêt kơphế nếo, mê vâi krâ nho\ng o xúa mâu túa pơklêp hmo\ng [a\ bro tơnêi hơpok le\m, vâ kơdrum kơphế pơtối ai plâi kơtốu hên, pơtối châ krí plâi tung hên hơnăm nếo, plâi kơtốu tơniăn châ lối 3 ta#n tung môi hectar. Tie#n sih hnê pêi chiâk deăng Tôn Nữ Tuấn Nam ai hnê tối: Klêi ti tăng ngăn ăm hlo, ai hên kơdrum kơphế hiăng krâ tơnêi hiăng chô [ă ôh tá tơdâng tơ’mô xếo trếo kơhiâm, môi tiah kơdrum ki kố, rơlối hên lưu huỳnh, kơdrum ki tá rơlối phon lân, tâi tâng to ki rơlối tung tơnêi xuân tơdjâk troh, ga pro ôh tá le\m troh ki xông kân [ă vâ kơtốu plâi hên tung kơdrum loăng. Tiah mê, [ă mâu kơdrum kơphế ki hiăng krâ, pó vâi krâ nho\ng o thế séa ngăn nếo tơnêi, vâ ai pơkâ rơvât phon ‘mâi hơ’lêh tơnêi, kum ăm loăng kơphế huăn rêi châ hrik xo trếo kơhiâm vâ xông rơdêi. Ing mê pin nếo hơ’lêh tơnêi pro ăm kông loăng, tơkâng hlá [ă tơdroăng uâ klêi mê pơklêp hmo\ng, tơkâng rơmôe, lơ pro ăm loăng châ xông rơdêi huăn mâu tơkâng hlá ki nếo. 

          Klêi ‘mâi hơ’lêh kơdrum loăng kơphế ki hiăng krâ [ă tơdroăng uâ loăng pơklêp, pó vâi krâ nho\ng o thế pơtối rak ngăn kơdrum loăng tung mâu hơnăm pơtối. Tie#n sih Tôn Nữ Tuấn Nam, tối: Vâ kơdrum kơphế ai plâi tơniăn, pó vâi krâ nho\ng o thế tơtro\ng mâu tơdroăng, má môi cho rak ngăn khât trếo kơhiâm ăm kơdrum loăng, tá rak ngăn tơnêi: tơkéa vâ tối tâng tơnêi chô luâ râ thế ‘mâi po tơnêi rơvât lân, puâ [ă hía hế, [ă tơdroăng rak ngăn rơvât phon ăm kơdrum loăng tá phon hoă hok rơvât ăm tơ’mô tơtro tiô tơdroăng hiăng hnê, tơku\m rơvât phon hưh cơ, tâng ôh  tá ai êak ro thế rơvât phon vi sinh lơ phon sinh hoă hưh cơ vâ ăm rêi kơphế xông rơdêi. Tơdroăng ki má péa, pó vâi krâ nho\ng o thế kơhnâ rak ngăn vâ ‘nâi lơ ai hdrong kâ ‘nhiê, a mâu kơdrum loăng kơphế ki hiăng krâ thế tơtro\ng troh pơreăng ki pro lo chhá, lo têa nheăn, pro ‘mêi hlá kơphế, pơreăng ki pro u\m rơheăng a kông loăng.

          Xuân tiô Tie#n sih Tôn Nữ Tuấn Nam, mâu kơdrum kơphế ki hiăng krâ ôh pá ai xếo ivá ki vâ tơplâ mơdât [ă ôa hdrong kâ ‘nhiê. Malối a rơnó kong mêi hên, kơphế hmâ u\m rơheăng kông, tâng ôh tá re\ng châ ‘nâi loăng kô hlâ. Tie#n sih  Tôn Nữ Tuấn Nam tối ăm ‘nâi: Pơreăng ki u\m rơheăng kông rế hlo hên tung rơnó mơdrăng [ă rơnó mêi, la ôh tá hlo hên tung rơnó mêi. Pin kô re\ng châ hlo tâng kơhnâ lăm ngăn dêi kơdrum đi đo, klêi pin rơvât phon tâng hlo loăng kơphế ki lâi ‘lo gá tr^ng lơ ôh tá kâi xông kân, mê pin thế ngăn drô kông loăng ki mê. Tâng hlo rơheăng pro lo angâ, mê thế kúa ngăn vâ pik pơkeăng. Ai hên vâi tê túa pơkeăng ki kơdế pơreăng kô, môi tiah  VibanC  lơ  pơkeăng Ridomil [ă hía hé, pó vâi krâ nho\ng o kô hơ’lâk hên tâ môi tiah hmâ, klêi mê pik a tíu ki rơheăng hiăng kúa mê âi. Pik 2 hdroh, kơtăn rôh pik ki hdrối [ă kơ’nâi dâng 10 hâi. Tiah mê pơreăng kô ôh tá xông tâ tú, [ă hên khế kơ’nâi ah klêi kơtôu loăng kơphế kô xi le\m xêh môi tiah hdrối, pin kô châ kum dêi loăng kơphế ki mê tâng re\ng châ ‘nâi. Tâng drêng kông loăng hiăng hlâ xua u\m rơheăng kông ôh tá kâi vâ kơdê xếo pơreăng, thế uâ trâu pá xôp loăng, [ă prâu tah mâu loăng ki ton hiăng kho, loăng ki ‘mêi, xua ki mê ai kơmeăn fusarium pro, tâng pin lôi môi tiah mê mâu pơreăng ki ối a nhâ loăng khăng kô mot kâ ‘nhiê a mâu loăng ki ê. Tâng re\ng châ hlo pơreăng kố ối chiâng vâ kơdê.

Gương prếi A Sa Ly tơplôu [ă tơbleăng