VOV4.Sêdang - Ô vâi krâ nho\ng o [a\ pú hmâ! Tơdroăng mơ-u\m phon hưh kơ vi sinh ing kơdôu kơphế vâ rơvât ăm loăng plâi, ki Nông trương Dak Ngo, a tơring Tuy Đức, kong pơlê Dak Nông hiăng châ tơ-[rê tung tơdroăng pêi pêt kơphế tung kơpong tơnêi a’ngêi rơnâk, ngo ngối, kơd^ng liăn, châ tơ-[rê tung cheăng kâ. Chêh tối ‘na tơdroăng mê dêi ngế chêh hlá tơbeăng a kơpong Tây Nguyên.

Kơdrum kơphế ngiât le\m, rêm tơkâng ai kơtốu hên plâi. Rêm ngo ngối to kơphế drêh ngiât le\m. Pôa Trần Trọng Trình, ối a khu pêi pêt kơphế kơxo# 1, Nông trương Dak Ngo tối ăm ‘nâi, 7 hơnăm hdrối nah, kơbố xuân tơmiât kơphế kô ôh tá chiâng a kơpong tơnêi kố. Xua tơnêi ngo ngối, kong mêi hên, tơnêi ki hơpok le\m kong mêi mơhiu tâi tâng, kơphế ôh tá xông ngiât le\m. Sap ing Nông trương mơ-u\m kơdôu kơphế pro phon hưh kơ vi sinh, kơdrum kơphế choâ ‘lâng xông ngiêt le\m. Pôa Trần Trọng Trình, tối ăm ‘nâi:Tơdah phon hưh kơ vi sinh dêi Ko\ng ti ăm, rơvât phon, mê kơdrum kơphế ngiât le\m tâ, loăng kơphế xông rơdêi tâ, mơdât oâ hdrông kâ ‘nhiê, a rơnó tô mê kơphế xuân tơdjâk xua kong tôu khăng khoăng.

            Ngoh Đỗ Văn Thuật, ngế pơkuâ khu kơxo# 1, ối tung Nông Trương kơphế Dak Ngo, mơnhên, xúa phon hưh kơ vi sinh xua Nông trương pro xêh, kuăn pơlê kơd^ng hên liăn ngân, kơdroh rơvât phon ho\a ho\k, [a\ kơdroh tơdroăng tôh têa, laga pêi lo hên kơphế: Mâu rơpo\ng ki rơvât phon vi sinh kố, mê kơdrum kơphế tơniăn, pơtih môi tiah rơpo\ng á pêi 1 hectar 2 sao, hơnăm kố nah pêi lo châ 23 ta#n 5 tă kơphế drêh, mê cho châ dâng 4 ta#n 5 tă pơ’leăng kơphế tung môi hectar. Rơpo\ng rơvât phon vi sinh kố tung 3 hơnăm pơtối, a kơpong tơnêi a’ngêi, laga a rơnó tô xiâm kơphế hrá răng ho\n, xua rêi pâk trâu tung tơnêi, [a\ tơdroăng tôh têa xuân môi tiah mê há, tiô pơkâ pơla 2 roh cho 20 troh 25 hâi mê tôh, laga mâu rơpo\ng ki rơvât phon vi sinh, lôi ton troh 30 troh 35 hâi nếo pơtối tôh têa nếo.

            Ngoh Bùi Văn Đông, kăn pho\ pơkuâ Nông trương Dak Ngo, tối ăm ‘nâi, xúa kơdôu kơphế, sap apoăng hơnăm 2006 troh nôkố, rêm hơnăm, nông trương mơjiâng pro 450 ta#n phon hưh kơ vi sinh ăm mơngế pêi cheăng rơvât loăng kơphế. Tiô séa ngăn dêi kơ koan hriăn ple\ng khoa ho\k kih thua#t pêi chiâk deăng, pêt kong Tây Nguyên, ki dâi le\m dêi phon rơvât ki Nông trương mơ-u\m pro xêh phon vi sinh dế tê tung kơchơ tê mơdró, [a\ tu\m mâu trếo hưh kơ, kali, mâu pló ki ai kuăn kiâ ki pơxúa tung tơnêi [a\ hía hé. Laga, yă mơjiâng pro rơpâ, bu tơdế tâng pơchông [a\ yă phon môi tiah mê tê tung kơchơ tê mơdró.

            Kơnôm xúa phon kố, rơtế [a\ tơdroăng pêi tiô pơkâ a tơnêi rơnâk, ngo ngối, Nông trương hiăng pro 200 hectar kơphế hiăng vâ răng ho\n hlâ chiâng xông ngiât le\m. Nôkố lối 350 hectar kơphế dêi Nông trương đi đo pêi lo tơniăn châ 3 ta#n tung môi hectar, [a\ pêi lo tiah mê rế hía rế to hên rêm hơnăm. Ngoh Bùi Văn Đông tối: Tơnêi tung deăng hdrối nah cho rơxế pơchoh mê tơnêi chiâng le\m hơpok, [ă mâu hơnăm ki apoăng pơxiâm pêi, ki mơhiu tơnêi hơpok gá hên ‘nâng, mê tơnêi chiâng khăng kơtô pá xôp, loăng kơphế tơpá vâ xông rơdêi dế rêi. Mê nông trương hiăng hnê ăm kuăn pơlê pro kloăng tiô tơrêm troăng, po ‘măn ngân ối tơdế pơla troăng vâ mơdât têa hbrông mơhiu tơnêi ki hơpok. Má péa, mơhnhôk kuăn pơlê chiâ long vâ ăm ngiât, pin rơvât phon vi sinh tơku\m [ă tơdroăng po ‘măn nhâ kơ’neh a klôh ki chiâ, ing mê ah ai mâu kuăn kiâ kô kum pro mơ-u\m nhâ pro ăm tơnêi châ hơpok; môi cho vâ tơ’nôm phon hưh cơ ăm loăng xông rơdêi, péa vâ kơdroh phon hoă hok, châ kơd^ng iâ kơxo# liăn.

Xo mâu hlá kơphế ki hiăng ai hlâu tơvât pro mơ-u\m vâ pro phon hưh cơ vi sinh, rơvât ăm loăng xông rơdêi ngiêt le\m krá ton xo\n, mê cho túa dế châ po rơdâ a lâp lu tung kong pơlê Dak Nông.

Ô vâi krâ nho\ng o [ă pú hmâ! Kơtôu kơphế ai trếo hưh cơ hên lối 30% mê tâng hâi teăm mơ-u\m thế djâ lăm rơvât kô pro ăm loăng chiâng ai pơreăng. Mê nếo, Tâng kơtôu kơphế cho ki xiâm ai trếo le\m vâ pro phon hưh cơ vi sinh ki dâi le\m. Trếo kơhiâm tung 1 kilô phon vi sinh pro ing kơtôu kơphế tơ’mô 3 kilô phon êak ro ki le\m. Ai túa mơ-u\m kơtôu kơphế pro phon vi sinh môi tiah kơ’nâi kố:

Túa má 1: Mơ-u\m tiô tơdroăng pơkâ ki tro vâ châ phon hưh cơ vi sinh ki dâi le\m.

Tơmeăm vâ mơ-u\m mê 1 ta#n kơtôu kơphế (kơtôu kơphế mê dâng 1,5 ta#n kloăng kơphế), 3 tă phon eâk ro (tâng ai hên rế ‘ló), 50 kilô lân hê, 5 kilô (u-rê) urea, 1 kilô têa ngeăm kơtếo (lơ xik tr^ng), 1 kilô pló HB-01 (lơ 5 ki lô pló tricoderma):

Túa pro mơ-u\m:

Má 1: Tôh têa hên rôh pro ăm rơpâ kơtôu kơphế, klêi mê lôi ăm gá x^ng têa.

Má 2: Hơ’lâk têa ngeăm kơtếo (lơ xik tr^ng) [ă têa, tôh tơ’mô lâp a mâu kơtôu kơphế, lôi dâng 5 chôu ăm têa hngiâm lâp troh tung châm (thế ngăn têa mê tôh krâ kơvâ, pôi tá ăm têa châ lo pá gong).

Má 3: Hơ’lâk tơ’mô mâu kơtôu kơphế+ lân+urê+ phon êak ro. Hơ’lâk tâi tâng mâu pló dâng 50 lit têa. Rah tíu ki tơbăng le\m vâ pro, pôi tá pro a tíu ki klong têa châ lu) xế mâu kơtôu kơphế chiâng môi tiah go#m ‘noăng rơdâ 1,5m, xo\n dâng 2m, hbo 40cm, klêi mê, tôh têa pló tơ’mô. Pro dâng 5 hdrâ, pro ti lâi ăm mâu kơtôu ki pro mơ-u\m mê a ‘ngêi lối 1,5m. Xo [aih klup xi ăm gá châ u\m vâ râk ki tô. La ôh tá chiâng xah ko, lơ chuâ hblâk kơpêng mâu kơtôu ki pro mơ-u\m)

Má 4: Klêi mơ-u\m môi măng t^ng thế séa ngăn tíu mơ –u\m:  Tíu ki dế pro ăm gá tô pơ-oh, ki tô dâng 70 đo# C, ai mơngiơk pro prâp prăng gá le\m, tâng mơngiơk pro prâp bông cho xua ôh tá bê têa, thế tôh tơ’nôm têa nếo. Têa tâng tôh hên luâ râ xuân tơdjâk troh tung pơla phon u\m tơ’mot dêi pló (pó vâi krâ nho\ng o thế séa ngăn ki hngiâm kơchoh gá [ă tơdroăng pêi pro chuôp xo môi kơtu phon, tâng tâ rơpâ rơbe#n hiăng bê têa).

Kơ’nâi 20 hâi po hơ’lâk tiah mê, gô#m pro ‘noăng xo [aih lêm kơpêng, dâng 10 hâi pêk ngăn kơtôu ki pro mơ-u\m mê môi hdroh, tâng hlo x^ng thế tôh têa tơ’nôm. Kơ’nâi 2 khế ah kơtôu ki pro mơ-u\m mê kô u\m, pó vâi krâ nho\ng o pêk tah [aih lôi 1 troh 2 hâi ăm phon pôi tá tô pơ-oh xếo, klêi mê xo phon ki pro mê âi tơvât ăm loăng plâi lơ kôm gá x^ng ‘nôi tâ tung kơxâk.

Túa má 2:  Mơ-u\m phon ăm gá u\m ing kơtôu kơphế (túa pro kố bú xúa to pló vi sinh 1 kilô HB-01 lơ 5kilô Tricoderma rơvât tung 1 ta#n kơtôu kơphế), ôh tá bê mâu phon êak ro, têa ngeăm kơtếo, lân urê [ă hía hé.

Klêi pro hiăng rơpâ kơtôu kơphế [ă tơdroăng tôh têa hên hdrôh, vâi krâ nho\ng o rah tơnêi ki x^ng tơbăng le\m vâ ok go#m pro môi tiah ‘noăng vâ mơ-u\m, xế tiô ki hdrâ kơtôu kơphế ki hbo dâng 30cm, rêm hdrâ toh têa pló vi sinh. Pro dâng 5 hdrâ , pro ti lâi vâ tíu ki mơ-u\m mê chiâng a‘ngêi lối 1,5m, [ă xo [aih lêm xi. Ôh tá chiâng hmếo pơ ko, chuâ hlâk kơpêng ‘noăng ki go#m pro mơ-u\m. Mơ-u\m dâng môi pơla măng t^ng klêi mê pêk ngăn vâ ‘nâi, tôh têa tơ’nôm. Pó vâi krâ nho\ng o tôh têa hên iâ krâ kơ vâ, pro tiah kố chuôp xo môi kơtu kơphế kơtu krá mơdêi, tâng tâ rơpâ hiăng hôm.

Kơ’nâi 20 hâi hơ’lêh klêng tê, a kơpêng ‘noăng [ă xo [aih klâp xi, hmếo pơ pro môi tiah mê, kơ’nâi 10 hâi pêk ngăn môi hdroh, tâng hlo x^ng thế tôh tơ’nôm têa. Kơ’nâi péa khế pro mơ-u\m ăm chiâng phon, pó vâi krâ nho\ng o pêk tah [aih lôi 1 troh 2 hâi ăm phon tâi ki tô pơ-oh, klêi mê xo phon djâ lăm rơvât loăng plâi, tâng ôh tâ tung kơxâk.

Gương prế A Sa Ly tơplôu [ă tơbleăng