VOV4.Sêdang - Lâm Đồng cho kong pơlê má môi lâp tơnêi têa ‘na pêi chiâk deăng xúa kơmăi kơmok rơxông nếo. Mâu kế tơmeăm khoăng pêi lo ing chiâk deăng dêi kong pơlê kố hiăng châ pơ-ôu pơ-eăng, [a\ kế tơmeăm khoăng pêi lo ing chiâk deăng tê a lâp lu kơchơ tung tơnêi têa [a\ tê ke\n kong têa. Tung mê, túa pêt kơchâi drêh tôh têa [a\ kơmăi kơmok kơpong châu Âu dêi kơdrum pêt kơchâi drêh Rừng Hoa Bạch Cúc a thôn Dà Ngịt, cheăm Lát, tơring Lạc Dương, kong pơlê Lâm Đồng, châ ngăn cho môi túa pêt kơchâi drêh tiô túa nếo, kum pêi lo liăn hên, mê ối tơniăn krúa le\m ăm ivá mơngế ki roê xúa, kum pro kơnâ kơchâi drêh dêi Đà Lạt. Quang Sáng, ngế chêh hlá tơbeăng Rơ’jíu Việt Nam tơbleăng túa pêt kơchâi drêh tôh têa [a\ kơmăi kơmok kơpong châu Âu, ing [ai chêh kơ’nâi kố:

Mơ’nui hơnăm 2014, klêi kơ’nâi roh lăm pôu ngăn túa pêt kơchâi drêh tôh têa [a\ kơmăi kơmok châu Âu a Malaysia, jâ Phạm Thị Thu Cúc, ngế pơkuâ kơdrum pêt kơchâi drêh ngiêt le\m Rừng Hoa Bạch Cúc pơkâ xúa kơmăi kơmok rơxông nếo kố tung pêi pêt a kơdrum pêt kơchâi drêh dêi tơná. Mơhé kơxo# liăn mơ’no apoăng hên, tâk troh vâ chê 600 rơtuh liăn vâ roê kơmăi kơmok, hdrê, hriâm kih thuât ing kong têa ê, laga tâi tâng 18 hdrê kơchâi drêh, hơpê, hơlât apoăng châ pêt tung têa, pơrá xông ngiât le\m, pêi lo liăn hên, po môi troăng pêi pêt kơchâi drêh ton xo\n [a\ krá tơniăn.

            Tiô jâ Phạm Thị Thu Cúc tối, ki rơhêng vâ tối akố, túa pêt kố kum pơkuâ ki dâi le\m kơchâi drêh, ôh tá mơdoh hên chôu rak ngăn [a\ hlối kơd^ng têa tôh: Pêt kơchâi drêh tung têa, mê apoăng pin thế mơdâ pơ’leăng kơchâi drêh tung kơ’lo ku\n, tâ tung ki xâ, klêi kơ’nâi 15 hâi, mê kơchâi hiăng kân, mê pêt tung tíu hdoăng têa. Têa hiu pá kơdó kế hdoăng plâ hâi plâ măng, [a\ kơchâi drêh kơ hrik trếo kơhiâm ing têa. Ki rơhêng vâ tối, pêt kơchâi drêh tung têa, mê sap ing mơdâ troh troh kân, ngin ôh tá xôh pơkeăng rak vế hdrê kơchâi plâi pôm, xua mê, kơchâi krúa le\m khât. Má péa nếo, cho kơd^ng têa, rêm sao pêt kơchâi drêh tung têa, mê plâ hâi plâ măng bu tâi 3 rơpâu lit têa.

            Tiô jâ Phạm Thị Thu Cúc tối, châ tơ[rê ing túa pêt kơchâi drêh tung têa xúa kơmăi kơmok kơpong châu Âu dêi kơdrum pêt kơchâi drêh ngiât le\m Rừng Hoa Bạch Cúc, bu klêi kơ’nâi 4 măng t^ng pêt, mê kơchâi hơpê hơlât hiăng châ pui tê, pêi lo châ 5 ta#n tung 1 rơpâu met karê hngêi nhe\ng. Nôkố kơchâi drêh hiăng châ kơchơ kân Big C, Metro [a\ VinMart k^ roê tâi tâng, [a\ yă roê tơniăn sap 40 rơpâu troh 50 rơpâu liăn môi kilô, yă kơnâ châ péa xôh tâng pơchông [a\ pêt tiô túa tiah hmâ. Pak^ng tíu tê tơniăn, pêi lo liăn hên, túa pêt kơchâi drêh kố ôh tá re\ng ho\n, tâng pơchông [a\ pêt tiah hmâ, tơdrêng amê drêh ngiât ton tâ há: Kơchâi drêh á dế châ mâu kơchơ kân siêu th^ Big C, Metro [a\ VinMart roê. Ki má môi dêi kơchâi drêh kố mê cho drêng pui, ôh tá tá pôe xiâm, klêi pui kât xiâm vâ ăm xiâm kơchâi châ hngiâm kơchoh le\m. Xua mê, tâng pơto le\m, mê xiâm hơlât kô drêh ngiât le\m sap 3 troh 5 hâi.

            Ing châ tơ-[rê ‘na cheăng kâ dêi túa pêt kơchâi drêh tung têa dêi kơdrum pêt kơchâi drêh Rừng Hoa Bạch Cúc, nôkố hiăng ai tơ’nôm mâu khu tê mơdró tung kong pơlê Lâm Đồng pơxiâm pêi tiô túa kố. Kố cho môi tung mâu troăng prôk ki tơtro [a\ châ tơ-[rê, kum kơvâ pêi chiâk deăng dêi kong pơlê mơnhông mơdêk, kế tơmeăm khoăng kơnâ yă.

            Ô vâi krâ nho\ng o [a\ pú hmâ! Pêt kơchâi drêh tung têa, pêt kơchâi drêh krúa le\m, ôh tá pêt tung tơnêi, mê pêt tung têa ai trếo kơhiâm. Trếo kơhiâm kố hiăng châ séa ngăn, mơnhên tiô pơkâ lâp plâi tơnêi, ôh tá tơdjâk troh ivá mơngế ki roê xúa. Kơ’nâi kố, cho mâu kih thuât xiâm hnê mơhno túa pêt kơchâi drêh tung têa:

            Apoăng cho mơdâ pơ’leăng:

            Hbrâ rơnáu pơ’leăng kơchâi drêh: Pơ’leăng ki lâi xuân chiâng mơdâ pêt tiô túa kố. Túa pêt kơchâi ối ku\n châ tơ-[rê tiô pơkâ, pêi lo hên, thế xúa tê ki krúa le\m, kô mơgrúa [a\ puâ tiô pơkâ [a\ 2 kơpêng 1000, klêi mê hơ’lâk têa phen chôu.

            Hơ’lâk têa puâ tung 2 – 3%: Xúa 200 – 300 gam puâ lơ 400 – 500 gam puâ hơ’lâk tung 10 lit têa krúa. Lôi ton sap 15 troh 20 phut, klêi mê chuâ xo 6 – 7 lit têa puâ. Túa pêt kơchâi ối ku\n ôh tá kal tơnêi môi tiah kố, kô tơniăn pêi lo kơchâi drêh krúa le\m, ôh tá tro pơrea\ng ing têa.

            Xo môi pu\m phen ki chôu ku\n tê tơ’mô hơ’răng ko\ng, dâng 1 gam hơ’lâk tung môi kơ’lo têa, klêi mê ok têa, hơ’lâk trếo phen tung kơthung têa dâng 20 troh 25 lit [a\ hơ’lâk têa. Klêi kơ’nâi 30 phut drêng tuih hiăng chu a kơdó, mê xo têa ki hnăng a kơpêng.

            ‘Na kế tơmeăm vâ pêt: Kế tơmeăm ki vâ pêt tơ’lêi, kô chiâng xúa mâu kế tơmeăm khoăng ki ai tung rơpo\ng hngêi: Hdro, kơthau, kế xâ [a\ hía hé, kân rơdâ sap 20 cm, xo\n 15 cm tơngi klêng [a\ ai kơlâp vâ klâp. Pak^ng mê, thế ai kơ-[in xôh têa, vâ xôh ăm kơchâi châ kơchoh le\m drêng hiăng kân. Tung mê kal tơtro\ng:

            Pêt a mâu plông ki a ‘ngêi, lơ plông a ngiâ hngêi. Mâ hâi châ trâ vâ kơchâi châ hrik mâ hâi trâ, ki vâ iâ ki trâ tô mâ hâi thế châ 5 troh 6 chôu môi hâi.

            Kal ví ôh tá ăm tro tâ têa ‘mêi, vâ trếo têa kơhiâm krúa le\m, kô chiâng pro ki tâp [a\ chhá nilong.

            Kal xôh têa 2 troh 3 xôh a kơhâi dế [a\ kơchâi drêh ki kâ hlá.

            Kal pêt kơchâi drêh a tíu ai hyôh châ mot: ôh tá ăm trếo têa kơhiêm lân tâi rêi, ăm rêi châ lo kâ trếo têa kơhiâm.

Mâu tơdroăng pêi pro:

-Hbrâ kơthung ki xâ: Kơthung ki xâ ai pik mơngiơk prăng tung dế lơ xâ chá kilía prăng vâ ‘măn trếo kơhiâm.

-Tơdrá ki mơdâ pơ’leăng: Kơtup lơ kơthau la athế pong tru\m, ki xiâm vâ ăm pơ’leăng ki ai trếo hơkiâm châ tơdế têa lu troh tơdế, pôi tá ăm đông lơ krăm.

-Hơ’lâk trếo kơhiâm: Hơ’lâk hên trếo kơhiâm tung môi kung kếo, kơ’râu ăm gá tơ’mô tôh tung kơthung ki xâ, ok tơ’nôm môi iâ têa tiô tơdroăng ki hnê, klêi mê tơvât tơ’mô. Kơdró têa kơtăn ing ngâ kơthung iâ hlái ai 2 cm.

 Mơdâ pơ’leăng: Ngăn tiô kơ mâu hdrê kơchâi la athế mơdâ hơngế ing dêi pó. Klêi mơdâ xo tơnâp gá klâp, ví tơdroăng ki tro tơvât tơdjuôm, tôh tơ’nôm 1 iâ têa a pơ’leăng ki mơdâ.

Mơ’nui: ‘Măn tơnâp ki hiăng ai hlâu mơdâ pơ’leăng a ‘ngêi kơthung ki ai trếo kơhiâm, pro tiah lâi kơdó ai rak trếo kơhiâm sap ing 1 troh 2 cm.

Rak ngăn:

-Séa ngăn kơdró têa tung kơthung, kal hơ’lâk tơ’nôm trếo kơhiâm drêng kơdró têa pá xuâp tâ rêi.

Klâp kơlâp  lơ ‘măn tung kơthung sap 2 troh 3 hâi. Klêi kơ’nâi hiăng hmo\ng, mê ‘măn chôu a tíu ki bâ, ví kong tô mâ hâi.

Athế đi đo séa ngăn rêi, xua túa pêt kơchâi tung têa kố gá tơ’lêi hlâu tro têa lu, drêng tro têa lu tiah mê ah kal xo hmo\ng kơchâi lăm xếo krúa le\m, tah choâ ‘lâng tâi tíu ki tro têa lu ki ôh tá le\m xếo mê.

A Sa Ly tơplôu [ă tơbleăng