VOV4.Sêdang - Kơnôm po rơdâ tơdâng tơ’mô mâu túa rơtế prôk [a\ mơngế pêi chiâk deăng, má môi cho tơdroăng hnê kih thua#t pêi pêt, tơru\m [a\ tíu pêi cheăng, khu tê mơdró pêi chiâk deăng, mơjiâng mâu túa pêi ki rơkê vâ po rơdâ [a\ hía hé, troh nôkố, Lâm Đồng cho kong pơlê má môi kơpong Tây Nguyên tung pêi  tơdroăng pêt kơphế nếo tung [a\ng kơphế hiăng krâ dêi Chin phuh. {ai chêh kơ’nâi kố dêi Quang Sáng, ngế chêh hlá tơbeăng dêi Rơ’jíu Việt Nam kơpong Tây Nguyên kô tối nhên ‘na tơdroăng kố:

            Tung pơla kố nah, pák^ng tơdroăng thăm ăm mung liăn, thăm hnê kih thua#t pêi pêt rak ngăn, pơkêp kơphế, kơvâ pơkuâ ‘na pêi chiâk deăng kong pơlê Lâm Đồng ối tơru\m [a\ mâu tíu cheăng, khu tê mơdró tung kong pơlê po rơdâ mơjiâng châ tơ-[rê hên túa pêt kơphế nếo tung [a\ng kơphế hiăng krâ, pro xiâm kơphế ki ối nếo [a\ túa xôh pơkeăng ăm kơphế rơdêi ngiêt le\m cho pơkeăng RIC10WP, klêi mê po rơdâ a mâu kơpong kơphế ki má môi dêi kong pơlê.

            Ing túa pêi kơphế, troh nôkố hên [a\ng kơphế dêi Lâm Đồng tơngah xêh vâ ko tah lôi, mê nôkố kơphế hiăng xông kân rơdêi ngiêt le\m, plâi kơtốu châ 5 troh 7 ta#n môi hectar. Pôa Nguyễn Văn Tuất, môi ngế kuăn pơlê pêi chiâk deăng a tơring Lâm Hà, kong pơlê Lâm Đồng, tối: Hdrối nah, kơdrum kơphế dêi rơpo\ng mơhé rak ngăn hên, laga bu châ 3 ta#n tê môi hectar. Laga sap ing xo tơnêi lăm séa ngăn, klêi mê hlo tơtro [a\ pơkeăng ki ăm kơphế lo rêi, xông rơdêi, ngiêt le\m RIC10WP xua mê xúa pơkeăng kố. Nôkố hiăng pêi châ 5 ta#n tung môi hectar..

            Tiô pôa Trần Anh Ngọc, Kăn pho\ pơkuâ Ko\ng ti Khoa Đăng, xúa pơkeăng kố kum kơphế tơpo reăng hên, kơ’muăn plâi, kơdroh tơdroăng tơruih plâi tung rơnó mêi hngêi, kơphế lo rêi hên [a\ kơdroh tơdroăng u\m rêi, hlá khêi. Pêi tiô túa kố pêi lo kơphế tâk hên [a\ kơdrum ki ôh tá pêi tiô túa kố sap 0,8 troh 1,1 ta#n tung môi hectar. Nôkố, pơkeăng kố hiăng ăm xúa vâ xôh kơphế ki krâ ăm kơphế xông rơdêi, ngiêt le\m a kong pơlê Lâm Đồng: Pơkeăng ki kum ăm kơphế xông rơdêi, ngiêt le\m, ăm xiâm kơphế lo rêi, lo hlá, reăng, plâi kơtốu hên [a\ kơphế pơtối rêh ton hơnăm. Klêi kơ’nâi mơnúa pêi tiô túa kố, séa ngăn kơtăng tơdroăng kuăn pơlê pêi vâ ngin teăm pơkâ mơ’no mâu túa hnê kih thua#t. Vâ kuăn pơlê tung tơdroăng xúa pơkeăng kố xuân môi tiah tơdroăng pêt kơphế, pro tiah lâi vâ pêi lo châ hên kơphế.

            Tiô pôa Nguyễn Văn Sơn, Kăn pho\ pơkuâ ‘na pêi chiâk deăng [a\ mơnhông mơdêk thôn pơlê tối, kố châ ngăn cho môi tung mâu túa ki tơtro, kum mơngế pêt kơphế tung kong pơlê pro dêi xiâm kơphế ki krâ chiâng lo rêi, xông rơdêi, plâi kơtốu hên, pêi lo châ liăn hên [a\ hơ’lêh tơdroăng rêh ối. Kum tung tơdroăng vâ pêt kơphế nếo tung [a\ kơphế hiăng krâ dêi Chin phuh a kong pơlê. Pôa Nguyễn Văn Sơn, tối: Tung tơdroăng tơru\m, tơru\m [a\ mâu khu tê mơdró xúa mâu pơkeăng sinh ho\k, môi tiah pơkeăng ăm kơphế lo rêi, hu\n hlá, kơ’muăn plâi hên RIC10WP hiăng xôh hên a kơdrum dêi kuăn pơlê, hlo châ tơ-[rê khât. Klêi kơ’nâi mơnhên, mê ngin hlo pơkeăng kố cho tơtro, kơdroh pơkeăng khêi hlá, [a\ kơdroh plâi tơruih, tơdrêng amê kơphế pơtối châ krí xo ton hơnăm nếo.

Túa ‘mâi rơnêu tiêu tơruih plâi

          Kuăn pơlê Tây Nguyên dế pơxiâm mot tung rơnó mêi. Kố cho rôh ki hên kơdrum loăng kơphế a kơpong kố pơxiâm hlo plâi kơbâng tơruih hên h^n. Tiah mê ki lâi xiâm gá, [ă tơdroăng pêi pro vâ tơkâ hluâ xơpá mê gá ti lâi? Tơpui tơno kơ’nâi kố [ă tie#n sih Phan Việt Hà, Kăn {ơrô khoa hok kih thua#t ngăn ‘na chiâk deăng pêt kong Tây Nguyên tơpui ‘na tơdroăng  mê, pó vâi krâ nho\ng o kô tơmâng.

          Êng: Ô tie#n sih Phan Việt Hà, nôkố hên kơdrum kơphế a Tây Nguyên hlo tơruih plâi kơbâng, pâ tie#n sih ăm ‘nâi ki xiâm ga xua ing lâi?

          Tie#n sih Phan Việt Hà: Plâi kơbâng a kơphế tơruih tung rứono mêi cho tơdroăng ki hmâ hlo. Tơkéa vâ tối ôh tá la lâi loăng kơphế ga kâi rak tâi tâng plâi gá. Ki tơruih plâi tơdjâk troh hên tơdroăng, tung mê ai péa tơdroăng ki xiâm: mê cho ôa hdrong kâ ‘nhiê [ă ki xiâm plâi gá ki kal cho ôh tá ai trếo kơhiâm. Drêng loăng kơphế tro ôa hdrong kâ ‘nhiê mê kơmeăm kô kâ ‘nhiê a tơxui plâi, lơ kâ ‘nhiê a mâu tơkâng pro ôh tá le\m, [ă kâ ‘nhiê tơxui plâi, pro plâi kơphế chiâng tơruih. Ki xiâm ôh tá ai trếo kơhiâm mê, pin thế ‘nâi nhên tơdroăng ôh tá ai trếo kơhiâm, pin thế ‘nâi gá tơdjâk troh tơdroăng ki lâi. Mê cho pin rơvât phon hâi tu\m ah pro chiâng ôh tá bê trếo kơhiâm, lơ rơvât bê phon la loăng ôh tá châ hrik xo xua mâu ôa hdrong hrik kâ trếo kơhiâm, ôh tá ai tu\m trếo kơhiâm vâ mơ’rêh dêi loăng plâi ah plâi  kơbâng chiâng tơruih.

Vâ tối, drêng plâi kơbâng tơruih kal thế ‘nâi nhên xua ôh tá bê trếo kơhiâm, péa xua ôa hdrong kâ ‘nhiê. Akố a vâ tối rơdêi tơdroăng ăm trếo kơhiâm tu\m, tơtro ăm loăng kơphế vâ loăng kơphế xông rơdêi, vâ rak plâi, kum ăm loăng kâi tơplâ [ă pơreăng xua ôa hdrong kâ ‘nhiê, mơ’nui kô kơdroh tơruih plâi ki kơbâng.

          Êng:  Tiah mê vâ plâi kơphế ki ối kơbâng ôh tá tơruih, tie#n sih hnê tối ăm kuăn pơlê kal thế rơvât mâu túa phon ki lâi ăm tơtro?

          Tie#n sih Phan Việt Hà: A rơnó mêi  rôh loăng kơphế pơxiâm xo ivá vâ xông rơdêi [ă cho pơla loăng kơphế xông rơdêi má môi. Drêng pơxiâm mot tung rơnó mêi, loăng kơphế xông rơdêi  re\ng [ă mâu tơkâng re\ng kân, hlá, [ă plâi kal trếo kơhiâm pin thế ‘nâi cho kal má môi.

Ngin hnê tối ăm vâi krâ nho\ng o rơvât đăm thế tơdâng tơ’mô [ă kali, mê nếo pro tơ’lêi ăm loăng kơphế xông kân rơdêi le\m. Tâng pó vâi krâ nho\ng o xúa môi túa phon rơvât xuân chiâng rơvât urê, chiâng rơvât sâp 5 kơxâk urê tơ’nôm [ă 3 kơxâk kali tung 1 ha kơphế cho tơtro má môi.  Pak^ng mê, [ă môi túa phon rơvât mê ngin hnê tối ăm vâi krâ nho\ng o rơvât tung hơnăm, rơvât dâng 600 kilô lân. Rơvât môi túa phon kô rơvât lân hdrối, klêi mê pin nếo hơ’lêk kali [ă Urê  klêi mê nếo choi. Drêng rơvât phon pó vâi krâ nho\ng o thế rah pêi 4 tơdroăng ki tro tung phon rơvât vâ ai pơxúa má môi, kơxo# liăn ‘no pêi iâ.

Gương prế A Sa Ly tơplôu [ă tơbleăng