VOV4.Sêdang - Vâ châ tơ-[rê tung cheăng kâ, drêng yă kế tơmeăm ôh tá tơniăn, tung pơla kố nah a cheăm Nhân Cơ, tơring Dak Rlâp hiăng ai túa pêt tơvât mâu loăng plâi kâ tung kơdrum loăng plâi ton hơnăm. Tung mê, ki tơtro\ng má môi, cho mâu kơdrum pêt plâi ối hdrê nếo tê ngi kong têa ê châ tơ-[rê ‘na cheăng kâ. Ngế chêh hlá tơbeăng Rơ’jíu Việt Nam a kơpong Tây Nguyên ai chêh tối ‘na tơdroăng mê.

            Hơnăm 2011, rơpo\ng jâ Tô Thị Thu Thủy, ối a thôn 8, cheăm Nhân Cơ, tơring Dak Rlâp ai 4 hectar kơphế, rêm hơnăm pêi lo châ 7 ta#n pơ’leăng. Pơchuât tung mâu hlá tơbeăng hlo túa pêt plâi ối hdrê nếo pêi lo liăn hên, rơpo\ng jâ Thủy khên tơnôu mơ’no liăn roê vâ chê 600 xiâm plâi ối ki nếo pêt tơvât tung kơdrum kơphế. Troh nôkố, túa pêt tơvât plâi ối tung kơdrum kơphế apoăng hiăng châ tơ-[rê hên khât, pêi lo liăn hên: Rêm hơnăm jâ Thủy krí plâi ối péa rơnó, tê [a\ yă 10 troh 15 rơpâu liăn môi kilô. Xêo kơxo# liăn mơ’no, jâ Thủy châ liăn laih vâ chê 200 rơtuh liăn. Jâ Tô Thị Thu Thủy  tơbleăng tối ối tơdế kơdrum dế krí: Kơdrum kố pêt châ vâ chê 300 xiâm, hơnăm ki lâi xuân châ 3 troh 4 ta#n, yă xuân kơnâ [a\ pêi lo xuân hên.

Pak^ng mê, rơpo\ng jâ Nguyễn Thị Loan, ối a thôn 12, cheăm Nhân Cơ, tơring Dak Rlâp hiăng pêt tơvât 200 xiâm plâi ối tung kơdrum kơphế. Nôkố rêm hơnăm rơpo\ng jâ châ 7 ta#n plâi ối, xêo kơxo# liăn mơ’no mê ối châ liăn tơkâ lối 70 rơtuh liăn. Nôkố, jâ Loan dế pêt tơvât tơ’nôm 100 xiâm plâi ối, xúa kih thua#t tâp klo\ng têa troh a rêm xiâm loăng plâi [a\ pêi tiô kơmăi kơmok sinh hok tung lâp kơdrum. Jâ Nguyễn Thị Loan, ối a thôn 12, cheăm Nhân Cơ, tơring Dak Rlâp tối: To lâi hơnăm kố, kơphế pêi lo liăn iâ, pêt plâi ối ai kơxo# liăn mơ’no hrê rêm hâi ăm rơpo\ng. Kơphế pêi lo liăn môi hdroh hên, [a\ xiâm plâi ối châ liăn plâ rơnó. Drêng lâi xuân ai liăn, sap khế 1 troh nôkố, khế ki lâi xuân pêi lo liăn. Tối tơdjuôm pêi lo liăn đi đo.

            Dế nôkố, a kơpong cheăm Nhân Cơ, tơring Dak Rlâp, pak^ng tơdroăng pêt tơvât plâi ối tung kơdrum kơphế mâu rơpo\ng kuăn pơlê ối pêt tơvât hên mâu hdrê loăng ki ê, môi tiah sầu riêng, [ơr tiu [ă hiá hé. Tiô mâu rơpo\ng kuăn pơlê akố tối, plâi ối cho hdrê loăng ki tơ’lêi pêt, tơdroăng rak ngăn tơ’lêi, ôh tá eâ pêi hên. Ki rơhêng vâ tối pêt tơvât  plâi ối [ă mâu hdrê loăng ki ê tung kơdrum, ga kô kum pin thăm pêi lo liăn ngân, xua mê tơdroăng pêt tơvât plâi ối [ă mâu hdrê loăng ki ê a cheăm Nhân Cơ khoh châ mơnhên tối cho dâi le\m khât. Tơdrêng [ă tơdroăng ‘no liăn rak ngăn ‘ló kih thuât tơdroăng pêt tơvât hên hdrê loăng a [ăng tơnêi tung kơdrum rế châ kơd^ng liăn ngân rôe phon, têa tôh, ôh ti êa hên mơngế pêi cheăng, rế châ mơdât tơdroăng ki trâm pá xua plâi ôh tá kơnâ môi tiah pêt to hdrê loăng kơphế. Pôa Vũ Thành Đoan, Kăn hnê ngăn Khu kuăn pơlê pêi chiâk deăng cheăm Nhân Cơ, tơring Dak Rlâp tối ăm ‘nâi: Tâng vâ tối ga ai pơxúa, xua nho\ng o châ xo dêi môi hdrôh tiah mê dâng 6 ta#n tung 300 xiâm loăng, tâng vâ xêo ngăn tơchuâm châ 10 rơpâu kilố mê vâi krâ-nho\ng o xuân châ pêi lo liăn chía hên [ă xuân ôh tá pro ‘mêi troh loăng kơphế. Ngin xuân mơhnhôk thế vâi krâ-nho\ng o po rơdâ tơdroăng pêt tơvât hdrê loăng. La ngiâ kố ah, ngin kô pơkâ tơdroăng kố ăm mâu chi ho#i hriâm vâ hnê vâi krâ-nho\ng o pêt tơvât hên hdrê loăng.

Túa pêt tơvât hdrê loăng plâi ối hiăng po troăng hơlâ ki nếo ăm hên rơpo\ng kuăn pơlê a tơring Dak Rlâp, kum kuăn pơlê châ pêi lo liăn ngân, tơniăn ăm tơdroăng cheăng kâ, rêh ối tung pơla kơphế, kơxu ôh tá ai yă kơnâ.

Ô vâi krâ nho\ng o [ă pú hmâ! Kô hlo ki pơxúa ing mâu túa pêt tơvât loăng plâi kâ châ xo liăn. Tâng rak ngăn rơvât phon tro kih thuât, tơdroăng pêt tơvât loăng plâi kâ tung môi kơdrum tơnêi pêi kâ kô kum vâi krâ nho\ng o châ kơd^ng kơxo# liăn [ă mơngế pêi cheăng. Veăng mơdêk ki pơxúa ăm kơdrum loăng. Ngế chêh ‘na tơdroăng kố ai tơpui tơno [ă kih sư Phạm Văn Chiến, Kăn teăng mâ khu ‘’ rơtế 3 [ă’’ dêi Grup Lộc Trời, ngế ki pơkuâ khu cheăng ‘na kih sư hơnăm ối nếo rơtế [ă kuăn pơlê lo a chêk dêi  Dak Nông pêi pro ‘na tơdroăng kố.

Ô kih sư, pâ kih sư tối ăm ‘nâi ki pơxúa ing tơdroăng pêt tơvât loăng pơlâi kâ tung kơdrum kơphế ki vâi krâ nho\ng o dế pêt a tơring Dak Rlâp?

 -{ă túa pêt tơvât loăng plâi kâ tung kơdrum loăng kơphế troh nôkố ai hên kuăn pơlê tí tăng ‘nâi ple\ng [ă pêt dêi tung kơdrum deăng tơná a mâu kong pơlê kơpong Tây Nguyên. Malối, pêt tơvât mâu loăng plâi kâ tung kơdrum kơphế kô pơxúa ăm kuăn pơlê. Ing kơdrum kơphế ki pin dế ai, pin kô chiâng pêt tơvât mâu loăng plâi kâ. Má môi, kô châ xo hên plâi kâ. Má péa, [ă loăng kơphế, pin thế ‘nâi loăng  kơphế cho hdrê  loăng pêt ôh tá vâ [ă eăng trâ mâ hâi hên, vâ la bú iâ, xua mê, pêt tơvât loăng plâi kâ kô tơtro ăm loăng kơphế xông kân [ă rơdêi. Má 3, tâi tâng mâu kơdrum kơphế nôkố tơdroăng rak ngăn hding khía ôh tá hên môi tiah nah, kố cho tơdroăng ki kal rak ngăn khât [ă tơdroăng pêt kơphế nôkố. Drêng pin hiăng pro ăm loăng plâi châ hding khía kô pro pơxúa hên ăm loăng kơphế. Malối a Dak Nông rơnó mơdrăng khía têi, tâng ôh tá ai loăng tât kô pro hlá kơphế tơruih hên, loăng kô ôh tá ai plâi hên. Drêng pêt loăng hding  khía lơ pêt tơvât mâu hdrê loăng plâi kâ, malối pêt mâu loăng plâi ối hiăng pro pơxúa kơtóu plâi hên [ă hnối pro ăm loăng kơphế xông rơdêi kơtốu plâi hên. 

Tiah mê, drêng pêt tơvât loăng plâi kâ tung kơdrum kơphế, mê kô kum ăm dêi pó mâu trếo ki vâ mơdêk xông rơdêi dêi rêm hdrê loăng môi tiah lâi?

-{ă tơdroăng veăng kum tơ’mot ăm dêi pó trếo kơhiâm ing loăng kơphế [ă mâu loăng plâi kâ drêng pin pêt tơvât, [ă loăng kơphế kô pro pơxúa ‘nâng. Má môi, kô pro ăm ki hding khía ăm loăng kơphế. Má péa pro ăm loăng kơphế châ rak têa, pin kô kơdroh hnoăng tôh têa tâ tung rơnó mơdrăng. Má 3, drêng ai loăng plâi kâ kô hding xâp ăm loăng kơphế mê cho tơdroăng ki vâ pro kơdroh pơreăng kâ ‘nhiê, mâu ôa hdrong lơ kâ ‘nhiê loăng kơphế. Drêng pin pêt tơvât loăng plâi kâ mê pin kô châ ai ki pơxúa ing loăng plâi kâ. Malối rak ki dâi le\m dêi loăng kơphế tơniăn [ă reh  ton tâ.

{ă loăng plâi kâ, drêng pin pêt tơvât [ă loăng kơphế mê ki vâ xông rơdêi dêi  loăng plâi kâ xuân tơ’lêi há. Má môi, pin kô pro tơ’lêi hlâu xúa mâu nhâ hlá ing mâu loăng ki pêt u ối kô tro tâ. Má péa, rak ngăn krâu dêi loăng kơphế, hnối tơ’lêi hlâu tung rơvât phon, tôh têa, ai tu\m mâu trếo kơhiâm che#m ‘drêh loăng plâi [ă kơphế xông rơdêi. Má 3, kô pro pơxúa ăm dêi pó. Tơkéa vâ tối, drêng pêt kơphế tơvât [ă loăng plâi kâ xuân cho xiâm kế kâ, rak ăm hngiâm kơchoh tung tơnêi, iâ lo tiô hyôh têa. Phon ki rơvât tung kơdrum pêt tơvât hdrê loăng plâi kô châ hrik xo mâu phon dêi 2 hdrê loăng tơtro tâ.

 Mê, tiô kih sư, vâi krâ nho\ng o kal thế xúa kih thuât rak ngăn môi tiah lâi ăm tơtro [ă tơrêm hdrê loăng ki pêt?

-Pin thế tơtro\ng rak ngăn tro tiô kih thuât dêi tơrêm hdrê loăng, pêi pro tro tiô kih thuât [ă tơdroăng ki kal vâ dêi rêm hdrê loăng. Môi tiah kơphế pin thế tơtro\ng, ai túa rak ngăn phá tơ-ê tâ [ă loăng plâi kâ, mê thế rak ngăn tro tiô pơkâ pêi pêt kơphế, ‘na loăng plâi ối rak ngăn plâ hơnăm. Loăng kơphế kal môi rơnó kong tô mơdrăng ôh tá êa tôh têa vâ hơ’lêh pro ăm loăng hbú lo reăng, drêng mê, rơnó mơdrăng loăng plâi kal tôh têa, kố cho tơdroăng ki pá ăm vâi krâ nho\ng o. Pin thế tơtro\ng pêi pro phá xêh ăm tơrêm hdrê loăng vâ 2 hdrê loăng châ xông kân rơdêi. Tung pơla ôh tá kal têa, drêng mê, pin nếo tôh a xiâm [ă tôh krâ kơvâ, vâ ăm châ tơ-[rê.  Drêng rơvât phon tung rơnó vâi rơvât thế pêi pro tro ăm tơrêm túa phon rơvât tro ăm tơrêm hdrê loăng. Kal thế hbrâ mơdât mâu pơreăng ôa hdrong kâ ‘nhiê, mâu túa ôa hdrong mê tơ’lêi vâ mơdât ôh tá ăm kâ ‘nhiê [ă péa hdrê loăng ki pêt tơdrêng môi hdrôh.

Tiah mê, vâi krâ nho\ng o thế ‘nâi ple\ng tơ’nôm ‘na kih thuât rak ngăn tiô túa pêt tơvât loăng plâi kâ tung kơdrum kơphế, mê vâi krâ nho\ng o thế kơ-êng tíu ki lâi vâ châ hnê tối?

Tâng vâi krâ nho\ng o tí tăng ‘nâi ple\ng tơ’nôm ‘na túa pêt tơvât loăng plâi kâ tung kơdrum loăng kơphế, vâi krâ nho\ng o thế kơ-êng tơdrêng ăm ngin vâ châ hnê tối ‘na túa rak ngăn krâu tâ ing kơxo# phôn: 0500.3857.352 dêi tíu vâ hnê tối ‘na kih thuât pêt, tâng ôh, êng tơdrêng ing ing kơxo# phôn râng ko\ng  0983.547.478 pó vâi krâ nho\ng o kô châ tâng hnê tối ‘na kih thuât pêi pêt rak ngăn nhên tâ.

Hôm, mơnê kih sư!

Gương prế A Sa Ly tơplôu [ă tơbleăng