VOV4.Sêdang - Nôkố tiu cho plâi ki kơnâ liăn, kum kuăn pơlê châ liăn hên, xua mê, [a\ng deăng pêt tiu đi đo po rơdâ re\ng. Laga, ôh tá xê kuăn pơlê ki lâi xuân ‘nâi ‘na túa rak ngăn vâ tiu xông rơdêi ngiât le\m tơniăn, plâi kơtốu hên. Tơdroăng tơpui hâi kố, pó vâi krâ nho\ng o [a\ pú hmâ rơtế veăng ti tăng ple\ng túa rak ngăn kơdrum tiu tơtro tiô pơkâ VietGAP dêi pôa Vũ Đức Doanh, ối a thôn 9, cheăm Hoà Phú, pơlê kong kơdrâm {uôn Ma Thuột, kong pơlê Dak Lak.

{a\ túa ki rơkê tơtro vâ chê 40 hơnăm pêt tiu, châ tơ-[rê hên, tro lu\p hên [a\ hiăng chúa vế túa ki rơkê tơtro ăm dêi tơná, pôa Doanh tối, tiu cho loăng plâi ki pá rak ngăn. Lối 6 hơnăm kố, sap tơru\m [a\ khu ngế ki roê tiu cho mơngế kong têa Nhuk, ing pơkâ hên ‘na kih thua#t, tơniăn krúa le\m, mê hiăng kum pôa Doanh hiăng ‘nâi pêi pêt rak ngăn tiu tiô pơkâ VietGAP.

Pêi pro tiô tơdroăng VietGAP tê kế tơmeăm ke\n kong têa Nhuk, ôh tá xê to kum rêm kilô tiu dêi pôa Doanh châ tê hên lối 5 rơpâu liăn tâng vâ pơchông [ă yă tê, mê ối kum kơdrum tiu dêi pôa xông rơdêi, iâ tro ôa hdrong kâ ‘nhiê. Nếo achê kố, kơdrum tiu dêi pôa Doanh châ mâu kơ koan khu râ pơkuâ cheăng séa ngăn [ă mơjiâng pro hô sơ vâ ăm hlá mơ-éa mơnhên châ pơxá pêi tro tiô pơkâ VietGAP. Pôa Doanh mơhno tối mâu tơdroăng ki pơxúa tơ’lêi tung rak ngăn tiu tiô kih thua#t hmâ dêi tơdroăng pơkâ VietGAP: Tiu VietGAP pêi pro tiu pơkâ châ hnê, ai pơxúa tâ. Má môi, kơdroh phon hoă hok, má péa cho pro xiâm ki ai hlâu môi tiah kơtôu alâi, prá, mơnoh, ing hrái nhâ kông hnông alâi ki hiăng mơ-u\m tơtro rơvât a xiâm tiu. Châ khât tơ’lêi hlâu, a pro hlo tơ-[rê, iâ tro ôa hdrong kâ ‘nhiê, iâ tro pơreăng [ă iâ tơruih plâi há.

Ki phá tơ-ê tung rak ngăn tiu tiô pơkâ VietGAP dêi pôa Doanh cho ing tơdroăng xúa hên mâu tơmeăm ki pro phon ing hrái nhâ, kông hnông ki hiăng mơ-u\m lôi dêi mâu kế tơmeăm ki pêi lo ing chiâk deăng, kố cho troăng hơlâ rak ngăn tiu dâi le\m [ă kơdroh kơxo# liăn ‘no hrê: Môi hơnăm a hmâ rơvât phon 2 hdrôh. Má môi, apoăng rơnó mêi, má péa drêng tiu hiăng kơ’muăn plâi. Phon ki rơvât hên cho phon êak ro, phon êak í, mâu kơtôu prá, kơtôu kơphế, xu kơtếo, rơvât [ă xo pló vi sinh pro mơ-u\m, xêo tiô rơnó vâ xo rơvât.

Tiô pôa Doanh ăm ‘nâi, [ă kơxái tiu; klêi krí, thế rơvât phon tôh têa môi khế vâ ai chôu ăm phon pro lo reăng, klêi mê nếo, hnêi tah ‘na tơkâng hveăng ki achê xiâm [ă hnối tôh têa. Apoăng rơnó mêi, chiâ troăng cho mơ’no têa, rơvât phon hưh cơ [ă kơđu nếo. Pơla tiu lo reăng, kô chiâng xo mâu phon ki pro ăm kơxái tiu lo reăng kơ’muăn plâi. Tung pơla păn mơ’rêh dêi plâi, vâi krâ nho\ng o thế rơvât tơ’nôm phon ăm tiu. Hmâ hlo hnêi tah ‘nâ tơkâng hveăng ki lơ hding vâ tơniăn ăm kơdrum loăng bâ phuâng tung rơnó mêi. 

Hên hơnăm rak ngăn tiu, pôa Doanh hlo tiah kố, [ă pơreăng re\ng hlâ, hrá hlâ lơ môi túa pơreăng ki ê a kơxái tiu; ki xiâm xua ôh tá tơdâng tơ’mô ‘na trếo kơhiâm, tơ’nôm amê xua lôi kơdrum êa rơtoh, têa ôh tá châ lo, hmếo pơ hngiâm kơchoh. Rak ngăn tiu tiô pơkâ VietGAP mê phon hưh cơ, hưh cơ vi sinh, mâu phon vi sinh, mâu phon ki pro ing hrái báu kông hnông kơtôu prá ki hiăng mơ-u\m cho ki xiâm vâ rêi tiu châ pong hrik trếo kơhiâm xông rơdêi drêng rơvât phon hoă hok. Phon hoă hok bú rơvât [ă kơxo# ki iâ krâ kơvâ tiô tơdroăng ki vâ dêi kơxái tiu, kum ăm tiu xông rơdêi, hnối po troăng ăm têa châ hiu vâ tơnêi x^ng le\m, kơdrum tiu xông ngiât le\m, kơdroh ôa hdrong kâ ‘nhiê, kơdroh xoh pơkeăng; kơxo# liăn ‘no po văng răk ngăn rơvât phon ăm tiu kô kơdroh hên, la plâi kơtóu hên, tơniăn rêm hơnăm châ xo sap 5 troh 7 ta#n tung 1 hectar.

Pak^ng pro tơdâng tơ’mô mâu túa phon hưh cơ [ă hoă hok, tiô pôa Doanh, vâ tơniăn ăm kơdrum tiu ai tiô pơkâ VietGAP mê tơdroăng ki krí xo xuân thế tơtro\ng [ă pêi pro tro mâu tơdroăng pơkâ há. Mê cho ki xiâm tơdroăng pêi lo tiu dêi pôa Doanh hâi châ rah xo vâ tê ke#n kong têa Nhuk: Drêng krí tiu thế lôi ăm tiu tum le\m khât ‘nôi nếo krí. Klêi krí uâ hlối, drêng têng hiăng châ môi hâi, kơxêi, kơtăn 1 troh 2 chôu thế klup [aih lối 1-2 chôu klêi mê nếo po [aih. Ki pơxúa dêi klâp [aih mê cho pro ăm tiu tum tơ’mô tai tâng, má péa nếo, ki hngiú tô dêi tiu kô tâk, mâu pơkeăng hoă hok lơ pơkeăng ki pro ăm tiu kân ki u ối kô lo tiô hyôh troh 50%.

Ô vâi krâ nho\ng o [ă pú hmâ! Vâ kum vâi krâ nho\ng o ki pêi chiâk deăng hlê ple\ng nhên tâ ‘na tơdroăng pêt [ă rak ngăn tiu krá ton xo\n, ngế chêh hla tơbeăng ‘na tơdroăng kố ai tơpui tơno [ă kih sư Ngô Hữu Châu, kăn pho\ [ơrô ngăn ‘na hdrê loăng, ối tung khu xiâm ngăn ‘na chiâk deăng kong pơlê Dak Lak. Pó vâi krâ nho\ng o [ă pú hmâ kô tơmâng:

Êng: Tiô kih sư ‘na tơdroăng mơngế pêt kơphê nôkố dế trâm tơdroăng klâi?

-Tơdroăng ki mơngế pêt tiu trâm pá nôkố cho kơxái tiu hlâ hên h^n. Vâi krâ nho\ng o tơ’noăng pêi vâ châ xo plâi hên ôh tá tơtro\ng troh tơdroăng tơniăn ton. Vâ ăm kơxái tiu xông rơdêi mê thế rơvât phon hoă hok, iâ rơvât phon hưh cơ. Ngin hnê tối bú xúa 1 troh 1,5 kilô phon hoă hok tung môi xiâm. Rêm rơhnăm thế rơvât phon tơ’nôm sap ing 10-15 kilô phon êak ro ki hiăng mơ-u\m. Pro phon êak ro tung tơnêi kô kum tơdâng tơ’mô [ă tơmeăm ki tơvât tung tơnêi, vâ pro ai hên tơmeăm ki pơreăng ôh tá chiâng vâ xông rơdêi. 

Êng: Vâi krâ nho\ng o pêi chiâk deăng thế pro xiâm phon hưh cơ môi tiah lâi vâ rơvât ăm tiu?

-Phon vi sinh nôkố ôh tá rơpâ. La [ă tơdroăng pêi chiâk deăng tung kong pơlê Dak Lak, ai môi xiâm phon hưh cơ ki hên mê cho kơtôu kơphế ki hiăng uâ. Tâng kơtôu kơphế ki hiăng chôu, la tung tơdroăng mơhnhôk pêi chiâk deăng ngin hnê pó vâi krâ nho\ng o thế xo pló vi sinh mơ-u\m [ă kơtôu kơphế, kum pro ăm phon re\ng u\m tâ. Tung pơla mơ-u\m kơtôu kơphế [ă pló hưh cơ vi sinh, bú tung pơla 3 khế. Klêi kơ’nâi kri kơ phế, vâi krâ nho\ng o xo kơtôu ki mơ-u\m [ă troh apoăng rơnó mêi hiăng ai phon vâ rơvât.

Êng: Tâng kơdroh rơvât phon hoăng hok mê hôm chiâng xúa phon xoh hlá ăm kơxái tiu há ô kih sư?

-A hnê tối ăm kuăn pơlê, tâng kơdroh rơvât phon khoăng thế xúa phon xôh hlá vâ tơ’nôm ăm kơxái tiu ai xiâm ing trếo hưh cơ. Xúa mâu phon ki rơvât tơ’nôm mê ôh tá pro ‘mêi troh tơdroăng xông kâ [ă kơtóu plâi hên lơ ôh dêi kơxái tiu.

Mơnê kô kih sư ‘na tơdroăng hiăng hnê tối mê âi.

A Sa Ly prếi Katarina Nga tơplôu [ă tơbleăng