VOV4.Sêdang - Klêi kơ’nâi mâu hâi sôk ro rơnó hơngui, tơdah Têt hơnăm nếo Bính Thân hơnăm 2016, kuăn pơlê a pơlê kong krâm Gia Nghĩa, kong pơlê Dak Nông lo lăm pêi chiâk deăng rak ngăn kơdrum kơphế. Nôkố dế cho rơnó tô, xua mê tơdroăng rak ngăn kơdrum kơphế vâ kơphế xông ngiât le\m. Tâng môi tiah hdrối nah tung rơnó tô, kuăn pơlê bu tôh têa ăm xiâm kơphế, mê mâu hơnăm achê kố vâi krâ nho\ng o hiăng ‘nâi rah phon ki tơtro vâ rơvât ăm loăng plâi, pro tơ’lêi vâ xiâm loăng xông ngiât le\m, ai ivá vâ păn dêi pơ’leăng plâi troh mơ’nui rơnó. Ngế chêh hlá tơbeăng dêi Rơ’jíu Việt Nam a kơpong Tây Nguyên ai chêh tối ‘na tơdroăng mê.

            Pôa Lê Quang Khiêm, ối a thôn Tân Lợi, cheăm Dak Rmoan, pơlê kong krâm Gia Nghĩa, kong pơlê Dak Nông ai lối 1 hectar kơphế pêt châ 4 hơnăm. Mâu hâi kố, rơtế [a\ tơdroăng tôh têa, pôa Khiêm tơtro\ng tróu  tơkâng, pôe rơmôe. Pôa Khiêm tối ăm ‘nâi, kố cho rơnó tô, laga đi đo ai kong mêi iâ pro pơrea\ng tơ’lêi xông kâ ‘nhiê loăng plâi. Xua mê, rơtế [a\ tơdroăng rơvât phon ăm loăng plâi, vâ loăng plâi ai ivá hbrâ mơdât pơrea\ng, kal tơtro\ng tơdroăng lăm ngăn dêi kơdrum vâ ai túa kơdê pơrea\ng teăm tơdrêng. Tơdroăng rah phon rơvât xuân kal tơtro\ng há. Nôkố, rơpo\ng pôa Lê Quang Khiêm rah phon Entec dêi ko\ng ti phon rơvât Behn Meyer Việt Nam, xua tiô pôa, rơnó hơnăm 2015 kố nah, pôa hiăng xúa phon kố rơvât kơphế ki nếo pơxiâm châ krí, hiăng châ lối 3 ta#n 5 tă môi hectar. Pôa Lê Quang Khiêm tối: Mơgêi rơnó kố nah rơpo\ng dế pôe, trốu tơkâng ki tro oâ hdrong kâ ‘nhiê. Oâ hdrong nôkố á hlo pơrea\ng kâ pro rơmo\n, pơrea\ng ki ê tá hâi hlo, [a\ pơrea\ng kâ pro rơmo\n mê ai pơkeăng hbrâ mơdât. Kơphế drêng tôh kal tơkôm kong tô, lôi gá ho\n krâ kơvâ, drêng hiăng vâ chiâng reăng, mê thế tôh têa ăm gá. Mê reăng kô tơpo hên, lo reăng le\m. Tung rơnó tô kố a xúa phon PM dêi kong têa Alơmăng vâ tôh tơ’nôm trếo kơhiâm ăm kơphế vâ pêi châ hên kơphế tung rơnó pơtối mê. Drêng tôh a kô xúa phon xôh hlá kố, vâ xôh hbrâ mơdât tơruih reăng, plâi [a\ reăng kô tơpo rơdêi ó tâ.

            Rơnó krí kơphế hơnăm 2015 cho rơnó ki châ iâ kơphế dêi kuăn pơlê ki pêi kơphế a kong pơlê Dak Nông, plâi kơphế kơdroh hên ó. Laga kơphế dêi pôa Đỗ Hồng Hải, ối a cheăm Dak Niê, pơlê kong krâm Gia Nghĩa, kong pơlê Dak Nông xuân châ hên. {a\ lối 1 rơpâu 800 xiâm kơphế, rơpo\ng pôa Hải hiăng châ vâ chê 10 ta#n pơ’leăng kơphế. Tiô pôa Hải, vâ châ tiah mê, tơdroăng mơ’no liăn rak ngăn kơdrum thế tơtro\ng rak ngăn, tôh têa [a\ rơvât phon drêng kơphế tơpo reăng, kơ’muăn plâi [a\ păn roăng kloăng plâi. Xua mê, nôkố, rơpo\ng pôa dế mơ-eăm tăng têa tôh kơphế, [ă kơhnâ rak ngăn: {a\ rơpo\ng á, ahdrối vâ tâi môi rơnó, mê á pôe, trốu tơkâng krúa le\m, xúa pơkeăng hbrâ mơdât pơrea\ng apoăng rơnó tô, phon rơvât. Rơpo\ng rah xo phon rơvât Behn Meyer xua phon kố ai péa trếo đa\m. Trếo đăm ki ăm loăng hrik tơdrêng [a\ môi trếo đăm ki hrik hrá tâ, xua mê le\m tâ athế rơvât ăm loăng plâi ga tro tâ tâng rơvât phon ki ê.

            Tiô tíu xiâm mơhnhôk kuăn pơlê pêi chiâk deăng pơlê kong krâm Gia Nghĩa, kong pơlê Dak Nông, kơnôm kơhnâ hriâm tâp, tơbleăng khoa ho\k kih thua#t [a\ kuăn pơlê pêi kơhnâ hriâm, kơ-êng a mâu ngế ki rơkê rak ngăn loăng plâi. Kuăn pơlê pêi chiâk deăng xuân hiăng ai hên tơmiât rơkê vâ hbrâ ví [a\ kong prâi tô ó, vâ tơniăn ăm kơdrum loăng kơphế xông ngiêt le\m, pêi lo châ hên, pêi lo kế tơmeăm khoăng ing chiâk deăng ki dâi le\m, krá tơniăn.

            Ô vâi krâ nho\ng o [ă pú hmâ! Apoăng rơnó mơdrăng cho rôh kơphế tơpo reăng, kơ’muăn plâi [ă kal rak ngăn krâu vâ tơ’nôm trếo kơhiâm mơ’rêh dêi plâi. Tiô pôa Trần Văn Ắt, cho môi ngế pêi kơphế rơkê a cheăm Quảng Thành, pơlê kong krâm Gia Nghĩa, kong pơlê Dak Nông [ă kơdrum loăng kơtóu plâi châ lối 6 ta#n tung 1 ha tung hên hơnăm pơla hdrối kố nah. Kuăn pơlê bú rơvât 2 troh 3 rôh tê phon tung rơnó mêi, a rơnó mơdrăng ôh tá rơvât phon mê plâi kơtóu hên châ pá xuâp 2 ta#n tung môi ha. Nôkố [ă hdrê ki nếo, kih thua#t xuân nếo, plâi kơtóu hên kô châ sap 5-6 ta#n tung môi ha, pak^ng mê nếo, trếo kơhiâm tung tơnêi xuân hơ’lêh, mâu trếo kơhiâm tung tơnêi kô ai drêng rơlối [ă drêng ôh tá bê, xua mê, tơdroăng tơ’nôm trếo kơhiâm tung rơnó mơdrăng cho kal păng ‘nâng, malối cho mâu kơdrum kơphế ki hiăng pá dâi klêi krí plâi. Ngế chêh hlá tơbeăng ‘na tơdroăng kố ai tơpui tơno [ă pôa Trần Văn Ắt, tối ‘na túa rak ngăn [ă rah xo phon rơvât tơtro ăm kơphế a pơla kố, pó vâi krâ nho\ng o kô tơmâng.

Êng: Ô pôa, tiô séa ngăn mê kơdrum kơphế rơpo\ng hngêi pôa hiăng hên hơnăm kố, tiah mê klêi krí, vâ pơtối ăm loăng xông rơdêi mê rơpo\ng pôa hiăng rak ngăn dêi môi tiah lâi?

Tiâ: Tơdroăng rak ngăn kơphế a xuân pêi môi tiah hmâ, môi tiah mâu rơpo\ng ki ê. Klêi krí, pôe tơkâng, pro ăm ai tơkâng tơhyom le\m [ă rak ngăn krâu. Mâu loăng ki tro ôa hdrong kâ ‘nhiê a pôe tah tơkâng mê phá, klêi mê chô tah. Mâu tơkâng ki ôh tá ai hdrong kâ ‘nhiê mê a hnêi rơmôe [ă pôe tah há tơkâng gá ki hiăng krâ ôh tá dâi le\m. Ôh tá ăm huăn rơmôe, hnêi tah tâi klêi mê pôe tơkâng pro ăm tơkâng le\m. Mâu loăng ki rơdêi le\m a pơtối răk ngăn, xôh pơkeăng pro ăm loăng xông rơdêi vâ mơ’rêh dêi hlá [ă hía hé.

Êng: Rơpo\ng pôa hiăng xúa phon ki lâi vâ rơvât ăm loăng tơpo reăng [ă mơ’rêh dêi plâi kơphế, [ă gá hiăng xông rơdêi môi tiah lâi?

Tiâ: Ngin xúa phon ki pro ăm loăng tơpo reăng kơ’muăn plâi dêi khu mơjiâng pro phon Thiên Phú hiăng hnê. Môi tiah Bo. Ngin rôe djâ a hngêi xôh [ă nôkố ngin dế xôh vâ rak tơniăn tá a rơnó mơdrăng. Mâu ki cheăng ‘na Kih thua#t hiăng hnê ăm kuăn pơlê, hơnăm kố nah a xuân hiăng xúa phon ki mê, hlo phon le\m loăng xông rơdêi, kơdroh plâi tơruih, loăng hlá ngiât le\m [ă hía hé.

Êng: Tung pơla kong prâi hơ’lên [ă tô mơdrăng ó môi tiah nôkố, rơpo\ng pôa ai pơkâ tơdroăng klâi vâ hbrâ ví?

Tiâ: Tiô á, hơnăm kố a kơpong kố kong prâi ôh tá le\m, tơ’lêi pro pin ôh tá châ krí xo ki klâi. Tâng kong prâi pơtối ôh tá tơniăn môi tiah dế kố thế rak mâu loăng kơphế, ki u-ối kal thế rah pêt hdrê ki ê. Tiah mê, to lâi hâi kố, kong tô mơdrăng, to ton ai mêi, pá ‘nâng, pro reăng tơpo ôh tá tro rơnó, tâng hmếo pơ môi tiah kố mơni pin thế ko tah kơphế tê.

Êng: Hôm mơnê kô pôa!

Gương prế A Sa Ly tơplôu [ă tơbleăng