VOV4.Sêdang - {ă mâu rơpo\ng vâi krâ nho\ng o ki pêt tiêu [ă [ăng tơnêi ki kân rơdâ, tơdroăng ki têng tiêu cho tơdroăng ki kal châ tơmâng ngăn khât xua tâng ôh tá têng tro túa mê kloăng tiu kô tro kơdroh ki dâi le#m. Nôkố, a mâu kơpong ki pêt a [ăng deăng ki kân dêi Dak Lak, hên vâi krâ nho\ng o hiăng hơ’lêh têng tiêu [ă tíu ki têng kơ-ốu. Túa ki têng kố ôh ti xê to kum kuăn pơlê tơniăn ‘na hâi khế ki têng mê ối kum pơkâ mâu tơdroăng ‘na plông, [aih [ă hâi ki têng. Kơ’nâi kố, ngin kô tơbleăng tối troh pó vâi krâ nho\ng o [ă pú hmâ ‘na túa ki têng kố dêi  rơpo\ng jâ Nguyễn Thị Liên, a [uôn Tơng Ju\, cheăm Ea Kao, pơlê kong kơdrâm {uôn Ma Thuột, kong pơlê Dak Lak:

Rơpo\ng jâ Nguyễn Thị Liên, a [uôn Tơng Ju\, cheăm Ea Kao, pơlê kong kơdrâm {uôn Ma Thuột, kong pơlê Dak Lak ai lối 1 ha tơnêi, hdrối nah pêt kơphế. Klêi kơ’’nâi pêt, kơdrum kơphế rế hía rế hiăng krâ, ôh tá dâi le#m môi tiah hdrối nah xếo, jâ Liên khên tơnôu hơ’lêh pêt tiêu. Sap ing hơnăm 2000 nah, rêm hơnăm jâ ko tah dêi lối hr^ng xiâm kơphế vâ pêt tiêu a mâu xiâm loăng ki ối rêh, rế rak tơniăn ăm tơdroăng ki pêi lo liăn, rế hơ’lêh pêt hdrê loăng ki ê ăm dêi rơpo\ng. Troh nôkố, tâi tâng [ăng tơnêi ki hơ’lêh pêt tiêu hdrê Vĩnh Linh [ă hiăng châ krí plâi, ki dâi le#m dâng 3 troh 4 ta#n rêm hơnăm. {ă kơxo# kloăng tiêu ki môi tiah, tơdroăng ki têng trâm hên xơpá, xua kal ai plông kân rơdâ, tiêu kal hên hâi têng [ă hâi go#m văng rêm hâi. Drêng trâm kong prâi ôh tá tơniăn, kloăng tiêu khăng ôh tá tơ’mô pơrá tro kơdroh ‘na ki dâi le#m. Xua mê, jâ Liên hiăng tăng troh kih thua#t têng tiêu [ă tíu têng ki têng kơ-ốu. Jâ Nguyễn Thị Liên ăm ‘nâi: ’Tung pơla vâ lo khế 1, trâm kong mê kloăng tiêu tro tơlo\ng kơtô, tiêu ôh tá le#m [ă ôh tá hngăm. Tâng pin ai liăn pin athế pro tíu ki têng kơ-ốu xuân tơ’lêi ăm pin, pin chiâng vâ hbrâ ví tơdroăng ki ôh tá mơhúa. Tâng pin ‘măn a tíu ki têng kơ-ốu tá troh drêng kloăng tiêu hiăng khăng le#m ah gá hơ’lêh chiâng mơngiơk prăng mê ối péa chât to lâi đo# pin xo têng a kong tô, dâng 11 troh 12 đo#, drêng mê ah pin ‘măn tiêu dâi le#m khât’’.

Hlo châ tơ-[rê khât sap ing tơdroăng ki têng tiêu [ă tíu ki têng kơ-ốu, rơpo\ng jâ Liên mơjiâng pro xêh tíu ki têng kơ-ốu dêi a hngêi. {ă kơxo# liăn ‘no dâng 50 rơtuh liăn, kơpong tíu ki têng khăng châ mơjiâng pro a tơnêi dâng 80 met karê, tung mê tíu ki chôu mơnoh rơdâ dâng 15 met karê, ki rơdâ dêi plông ki têng kố sap 8 tă troh 1 ta#n tiêu, rêm kơbong kơ-ốu tung pơla 8 troh 9 chôu: Môi hdroh têng tung môi kơbong kơ-ốu khăng athế châ 6 troh 7 tă. Drêng kơ-ốu mê athế ăm tiu ki kơ-ốu mê hngiâm gá nếo mot, tâng ôh kô chôu hên mơnoh, hên hâi ki têng kơ-ốu. Mê ôh ti xê hlo ai tíu ki têng pin rơhêng vâi têng kơ-ốu to lâi xuân hôm. Pin athế krếo thế mâu ngế ki krí ăm hên mê ah pin tơku\m 2 hâi nếo têng kơ-ốu 1 hdrôh.

 Tâng môi tiah hdrối kố nah, rơpo\ng jâ Liên têng dâng 3 troh 4 hâi kong tô le#m nếo khăng châ môi kơbong tiêu mê nôkố, [ă tơdroăng ki ai plông tíu ki têng kơ-ốu, tơdroăng ki têng gá bu ối dâng 1 hâi la kloăng tiêu gá le#m. Klêi mê nếo, tơdroăng ki krí tiêu ôh tá tơkôm ngăn kong prâi xếo. Jâ Liên ăm ‘nâi tơ’nôm, tíu ki têng kố ối xúa vâ têng kơ-ốu tá báu, kơphế, ka kao, xua mê, jâ chiâng vâ têng kơ-ốu ăm mâu rơpo\ng ki ê ai tơdroăng ki rơhêng vâ têng kơ-ốu. Tơdroăng kố kum tơ’lêi tung xúa plông ki têng kơ-ốu.

Ô vâi krâ nho\ng o [ă pú hmâ, pơxiâm mot tung rơnó mơdrăng, kơxái tiêu kal hơ’lêh ‘na trếo kơhiâm, kố xuân cho rôh ki vâi krâ nho\ng o [ă pú hmâ pơxiâm krí dêi tiêu. Vâ kum kuăn pơlê hlê ple\ng tơ’nôm ‘na răk ngăn kơxái tiêu tung pơla kố, Ngế chêh hlá tơbeăng ‘na tơdroăng kố ai tơpui tơno [ă Tie#n sih Trương Hồng, Kăn pho\ Vie#n khoa hok kih thua#t ngăn ‘na chiâk deăng pêt kong Tây Nguyên, hnê tối drêng rak ngăn kơxái tiêu tung rơnó mơdrăng. Pó vâi krâ nho\ng o kô tơmâng:

Êng: Ô tie#n sih Trương Hồng, pơxiâm mot tung rơnó mơdrăng mê tiêu kal trếo kơ hiâm ki môi tiah lâi?

Tiâ: Hdrê loăng plâi tối tơchuâm [ă kơxái tiêu tối phá xêh mê kơ’nâi krí, pơxiâm mot tung rơnó mơdrăng, kơxái hrá xông rơdêi, drêng mê ki kal vâ trếo kơhiâm ôh tá ke#n hên. Pin xuân chiâng tôh tung pơla kố xuân chiâng rơvât phon ăm kơxái tiêu la ôh tá ‘nhó hên, dâng 10-15% tâng vâ pơchông [ă kơxo# phon rơvât tung hơnăm. Tâng ai liăn xuân chiâng tôh [ă kơmăi ki kơd^ng têa tơku\m hnối rơvât phon mê ga tro.

Êng: Mê phon ki rơvât kal rơvât rêm xiâm tiêu tung pơla kố gá hên to lâi, ô tie#n sih?

Tiâ: Kơxo# phon rêm rôh rơvât mê ôh tá hên, pin xuân chiâng rơvât dâng 200-260kg đăm Urea tung 1 ha tê hiăng bê. Tâng ai xuân chiâng rơvât mâu túa phon rơnó mơdrăng ki ai đăm, lân ôh tá hên, kali iâ tâ vâ rơvât tung pơla kố, [ă ki hên iâ rơvât sap 2-3 tă tung 1 ha, ôh tá êa thế rơvât hên xua pơla kố kơxái tiêu ôh tá kal hên trếo kơhiâm. 

Êng: Ê, cho ‘nâng tie#n sih ai hnê tối troăng hơlâ tôh kơd^ng. Mê tâng ôh tá ai liăn vâ tôh [ă kơmăi, vâi krâ nho\ng o xuân chiâng tôh [ă mâu túa ki lâi, ô tie#n sih?

Tiâ: Tung pơla kố kuăn pơlê xuân chiâng tôh [ă hên túa, pơtih tôh, xôh môi tiah kong mêi. Akố xôh môi tiah kong mêi môi tiah tôh [ă [éc bú xo\n dâng 1 met tê. Ki kố drêng pin lăm ngăn hlo vâi xúa hên. ‘Nâ hía kuăn pơlê xuân chiâng tôh a xiâm. Drêng tôh tiah mê pó vâi krâ nho\ng o thế rơvât phon vâ phon hê hlối. Pó vâi krâ nho\ng o thế tơtro\ng tôh tiêu pơla rôh má 1 [ă má péa ngăn tiô kong prâi dâng 15-20 hâi, ngăn tiô kơ tơnêi, a kơpong ki lâi kong tô hên, ai khía hên thế re\ng tôh nếo.

Êng: Mê ‘na tơdroăng ôa hdrong kâ ‘nhiê gá tiah lâi, ô tie#n sih?

Tiâ: Tung rơnó mơdrăng pó vâi krâ nho\ng o xuân thế tơtro\ng, đi đo lăm ngăn dêi kơdrum tiêu tơná vâ re\ng châ ‘nâi mâu tíu ki lâi tơviah a kơxái tiêu. Xua [ă kơxái tiêu pơreăng kâ ‘nhiê cho tơdroăng ki hmâ hlo ó ‘nâng, tâng pin ôh tá vâ re\ng ngăn vâ re\ng châ ‘nâi, tâng hrá ‘nâi kơxái tiêu kô hlâ re\ng, malối [ă pơreăng re\ng hlâ hrá hlâ, xua kơme\n Phytophthora pro, la hmâ hlo a rơnó mơdrăng pơreăng kố iâ tâ, la pin xuân thế tơtro\ng vâ séa ngăn dêi pơreăng kố.

Môi túa pơreăng ki má 2 nếo cho pơreăng tr^ng hlá u\m rêi, vâi ối hmâ tối dêi pơreăng re\ng hlâ hrá hlâ, xua kơtâ ôa tung tơnêi pro. Pơreăng kố tung rơnó mêi kô hlo nhên. Kơxái xiâm ki lâi hlo hlá gá rêa mê pó vâi krâ nho\ng o thế tơtro\ng ngăn a rêi gá, ngăn gá hôm u\m rêi lơ tro mơ-êi mê pin kô xúa pơkeăng kơdê kơtâ ôa vâ xôh a kơxái tiêu. Trếo ki têi ngăn tiô tơdroăng chêh hnê tối a tơdrong pơkeăng dêi khu mơjiâng pro.

Pó vâi krâ nho\ng o xuân thế tơtro\ng tung rơnó mơdrăng kố kơxái tiêu kô răng rêa hlá la ôh tá xê xua kơtâ ôa mê cho xua mâu ôa prâp kâ ‘nhiê rêi. Kố xuân cho oâ ki tâ tú la ôh tá ke#n hên, kơlo ki kâ ‘nhiê ôh tá hên la kô pro hlâ kơxái tiêu ki xông kân [ă xông rơdêi [ă ôh tá kâi vâ xông rơdêi, chiâng răng rêa hlá, tơruih hlá ah kô hlâ.

Êng: Tâng tiah mê, tung rơnó mơdrăng kố, [ă tơdroăng rak ngăn kơxái tiêu mê vâi krâ nho\ng o thế tơtro\ng mâu tơdroăng ki klâi, ô tie#n sih?

Tiâ: Tung rơnó mơdrăng vâi krâ nho\ng o thế tơtro\ng 2 tơdroăng ki kal tê: Môi cho klêi kơ’nâi krí, klêi mê, thế mơgrúa văng krúa dêi kơdrum loăng, má péa, thế pơkâ hâi tôh têa, tơkéa vâ tối pôi tá re\ng tôh luâ râ. Tôh hên luâ râ kô ôh tá kâi lo reăng, kô chiâng ‘mêi. Tơkéa vâ tối drêng tôh ôh tá tôh re\ng luâ râ, tôh re\ng luâ râ kô tơdjâk troh lo reăng, tơkéa vâ tối, tâng re\ng tôh ah kơxái tiêu pơtối xông kân mơ’rêh dêi trếo kơhiâm [ă kô ôh tá chiâng lo reăng, tiah mê, gá kô tơdjâk troh reăng vâ tơpo [ă vâ kơ’muăn plâi, xua mê, kô tơdjâk troh ki châ hên lơ ôh dêi plâi rôh kơ’nâi, mê pin thế tơmiât nhên pơkâ dêi hâi khế ki tôh ăm tơtro, dâng 20 hâi troh 1 khế tôh mê gá tro. Má 2, pin ôh tá êa tôh hên têa, athế  tôh krâ kơvâ, xua tâng tôh hên kô mơ’nhiê têa, [ă rế hên kơxo# liăn ‘no, pin thế tôh krâ kơvâ, sap ing 100-150 lit rêm xiâm tiêu mê gá hiăng hôm. Tơtro\ng pơla toh rôh ki hdrối [ă kơ’nâi sap 15-20 hâi tôh 1 hdroh, ôh tá êa tôh sap 7 troh 10 hâi tôh môi hdroh, tôh môi tiah mê xuân mơ’nhiê têa. {ă môi tơdroăng ki kal tung pơla kố, kơxái tiêu kal trếo kơhiâm ôh tá hên mê pin rơvât hên iâ gá krâ kơvâ, vâ rak ivá ăm tiêu kâi trâng [ă kong tô.

Hôm mơnê kô tie#n sih ‘na mâu tơdroăng tơpui tơno mê âi.

Gương prế Katarina Nga tơplôu [ă tơbleăng