VOV4.Sêdang - Ô vâi krâ nho\ng o [a\ pú hmâ! Tây Nguyên hiăng mot tung rơnó krí kơphế, laga tơdroăng ‘na yă kơphế châ kuăn pơlê séa ngăn rêm hâi. Hiăng hên hơnăm kố, tơdroăng kơ-êng pro tiah lâi vâ kơphế kơnâ tâ, đi đo châ khu kăn pơkuâ kong pơlê, khu tê mơdró [a\ mơngế pêi kơphế a kơpong Tây Nguyên ti tăng xêh troăng prôk, 49 rơpo\ng pêi kơphế a cheăm Đak Mar, tơring Đak Hà, kong pơlê Kon Tum sap hơnăm 2012 hiăng tơku\m dêi pó rơtế veăng tung khu pêi kơphế krá tơniăn. Klêi kơ’nâi pêi pro tiô pơkâ, vâ pêi lo mâu pơ’leăng kơphế krúa le\m, châ te\m inâi tê mơdró tơdâng tơ’mô, tê a hên kong têa tung lâp plâi tơnêi, yă kơphế dêi mâu rơpo\ng kố kơnâ. Rơtế [a\ pơxúa ing tơdroăng mơdêk yă tê, kơxo# liăn ki châ tơ’nôm rêm ta#n kơphế drêng tê kum tung tơdroăng rêh ối ăm kuăn pơlê tung kong pơlê.

            Khế 4 hơnăm 2012, Khu tơru\m pêi kơphế krá tơniăn cheăm Đak Mar, tơring Đak Hà, kong pơlê Kon Tum châ mơjiâng [a\ 49 khu ngế. Môi tuăn pêi tiô pơkâ dêi FLO – Khu tơru\m cheăng lâp plâi tơnêi ‘na te\m tem tê mơdró tơdâng tơ’mô, mâu khu cheăng pêi cheăng tiô pơkâ pơkuâ klâng chiâk, xúa phon rơvât, pơkeăng tiô pơkâ pêi kơphế krá tơniăn tung tâi tâng deăng kơphế lối 71 hectar. Klêi kơ’nâi pêi, kơphế dêi mâu rơpo\ng kố châ FLO – Cert, môi khu tơru\m cheăng phá xêh séa ngăn [a\ ăm mơ-éa mơnhên cho khu pêi kơphế krúa le\m. Ing kố, kơphế dêi mâu rơpo\ng châ roê [a\ yă kơnâ, tê a lối 20 kong têa tung lâp plâi tơnêi. Veăng tung khu tơru\m cheăng kố sap apoăng nếo mơjiâng, ngoh A Khuât, ối a pơlê Đak Mut, rơpo\ng ai 3 hectar kơphế tối ăm ‘nâi: Veăng tung tôh kố pêi lo kơphế dâi le\m. {a\ hlối rak vế kong prâi. Tâng pin pêi tơniăn tiô pơkâ kô pơxúa hên. Ga ai liăn tơ’nôm, xua mê kum pro yă chía to ăm kuăn pơlê.

            Mơnhên ki dâi le\m kơphế krúa le\m dêi khu tơru\m cheăng kơphế krá tơniăn cheăm Đak Mar châ tê tung kơchơ tê mơdró lâp plâi tơnêi tiô pơkâ dêi FLO [a\ đi đo kơnâ tâ tiô yă kơphế tơdjuôm. Klêi kơ’nâi apoăng tá hâi hmâ, kơphế krúa le\m dêi 49 rơpo\ng a cheăm Đak Mar rế hía rế châ hên khu kơ-ốu kơphế lâp plâi tơnêi rơhêng vâ roê. Tung hơnăm 2014 – 2015, Khu tơru\m cheăng hiăng tê châ 320 ta#n kơphế [a\ yă kơnâ. Loi tơngah ing tơdroăng châ tơ-[rê mê, tơdroăng pơkuâ chiâk deăng dêi khu tơru\m cheăng, vâ pêi lo kơphế krúa le\m, dâi le\m, kơphế châ pơkuâ krá tơniăn tâ. Pôa Nguyễn Duy Khương, môi ngế ối tung khu tơru\m cheăng ăm ‘nâi: {a\ tôh kơphế krá tơniăn ngin, mơdât ôh tá ăm xúa pơkeăng kơdê oâ hdrong tung chiâk deăng pêi kơphế krúa le\m [a\ pêi tiô pơkâ, pơtih, kơdê oâ hdrong thế pêi tơtro tiô pơkâ. Tâng pêi ôh tá tơtro, mê oâ hdroâng kô xông tâ tú re\ng. Ki xiâm chiâk deăng thế krúa le\m, mê kô kơdroh oâ hdrong xông tâ tú.

            {a\ tơdroăng pơxúa ‘na yă rêm kilô pơ’leăng kơphế, Khu tơru\m pêi kơphế krá tơniăn cheăm Đak Mar ối châ pơxúa ki ê nếo. Mê cho tiô pơkâ dêi FLO, rêm kilô pơ’leăng kơphế tê tiô tê mơdró tơdâng tơ’mô kô châ ăm liăn tơ’nôm 7 troh 15%. Kơxo# liăn kố châ xúa vâ mơnhông mơdêk cheăng kâ – rêh ối pơlê pơla ăm khu tơru\m pêi cheăng [a\ pơlê pơla. Pôa Tạ Ngọc Quang, kăn pơkuâ khu tơru\m pêi kơphế krá tơniăn cheăm Đak Mar tối ăm ‘nâi, [a\ kơxo# liăn tơ’nôm lối 2 rơtal 400 rơtuh liăn, tôh hiăng mơjiâng hngêi hôp tơdjuôm thôn 5, kơnâ lối 500 rơtuh liăn, to\ng kum 50 rơtuh liăn ăm ngế ki tơru\m cheăng Trần Văn Tỉnh, ối a thôn 1 mơjiâng pro hngêi; tâp trăng hnhâng kơxái on tơhrik, kum mơjiâng pro troăng prôk thôn pơlê; to\ng kum lối 70 ta#n phon vi sinh ăm mâu khu cheăng [a\ hía hé. Pôa Quang mơnhên, kố cho ki pơxúa ton xo\n má môi [a\ khu tơru\m cheăng mơngế hdroâng kuăn ngo. Ki xiâm dêi ngin cho pro ti lâi ăm mâu rơpo\ng hdrông kuăn ngo hlê ple\ng khoa hok kih thua#t vâ thăm mơdêk ki xông tơ-[rê dêi loăng kơphế. Pak^ng mê hnối kum kuăn pơlê ki kơtiê xahpá ai liăn ki pơxúa vâ ‘mâi pêt kơphế. Klêi mê, ngin hnê khu kuăn pơlê ki pêi cheăng.

Hlo ki pơxúa ing tơdroăng ‘mâi pêt kơphế krá ton xo\n, 49 rơpo\ng kuăn pơlê tung mê ai lối tơdế cho hdrông kuăn ngo ối tung khu tơru\m cheăng pêi pêt kơphế krá ton xo\n cheăm Đak Mar xuân pêi pro xêh kơtăng khât mâu tơdroăng pơkâ vâ ai kơphế krúa le\m tiô pơkâ dêi lâp plâi tơnêi. Kố cho túa ki mâu rơpo\ng kuăn pơlê akố mơdêk ki pơxúa dêi kơphế tơná. Ngăn túa Khu pêi cheăng tơru\m pêi pêt kơphế krá ton xo\n a 49 rơpo\ng kuăn pơlê tung cheăm, jâ Nguyễn Thị Thanh Thùa, kăn pho\ hnê ngăn Vi[an cheăm Đak Mar ăm ‘nâi: A hlo túa pêi pro môi tiah kố gá tro, krá ton xo\n. Kuăn pơlê veăng pêi túa ki kố hiăng châ hriâm khoa hok kih thua#t, ‘nâi pêi pêt kơphế dêi tơná tiô troăng hơlâ krá ton xo\n [ă mâu troăng hơlâ tê tung lâp plâi tơnêi. Khu pêi cheăng tơru\m pêi pro tro tiô tơdroăng pơkâ, yă tê la lâi xuân kơnâ tâng vâ pơchông [ă yă tê lâp lu. Má péa nếo, Khu pêi pêt kơphế kố pák^ng pro pơxúa ăm mâu ngế tung khu tung tôh, mê gá ối veăng ‘no hnoăng tung mơjiâng thôn pơlê rêh ối cheăng kâ tiô túa nếo’’.

Ô vâi krâ nho\ng o [ă pú hmâ!

Vâ hlê ple\ng tơ’nôm ‘na pêi pêt kơphế krá ton xo\n xuân môi tiah túa tê mơdró dêi khu pêi cheăng tơru\m pêi pêt kơphế krá ton xo\n dêi cheăm Đak Mar, a tơring Đak Hà, kong pơlê Kon Tum, kơ’nâi kố pó vâi krâ nho\ng o [ă pú hmâ tơmâng tơdroăng tơpui tơno pơla Ngế chêh hla tơbeăng [ă pôa Tạ Ngọc Quang, Tôh trươ\ng Khu pêi cheăng tơru\m, ngế ki hâk vâ khât [ă ai hnoăng mơhnhôk djâ pêi klêi tơnie#n dêi túa pêi cheăng kố:

Êng: Ô pôa Tạ Ngọc Quang, Khu pêi cheăng tơru\m pin hiăng hbrâ  ăm mâu ngế tung khu pêi cheăng mê môi tiah lâi ‘na tơdroăng ki hlê ple\ng, ‘na tơdrong pêi pêt kơphế?

-Pôa Tạ Ngọc Quang tiâ: Vâ ai kơphế tơniăn tro tiô tơdroăng pơkâ tung tê mơdró tơdâng [ă lâp plâi tơnêi FLO, vâi pơkâ thế pin tê kơphế ki pin pêi lo thế kơphế ki le#m krúa. Môi hơnăm ngin hmâ mung, tăng mâu ki rơkê hnê ‘na pêi pêt kơphế, hnê ăm kuăn pơlê vâ kuăn pơlê ‘nâi ple\ng túa pêi pêt rak ngăn, hnê kih thua#t pêi kơphế ki dâi le\m, thế kơphế ki pê lo mê ah krúa le\m tiô pơkâ tê mơdró tơdâng tơ’mô [ă lâp plâi tơnêi. Tơdroăng pơkâ mê thế tơniăn, vâi hmâ troh lăm ngăn môi hơnăm 4 troh 5 hdroh, tâng ai tiô pơkâ vâi kô ăm lăm tê ngi kong têa ê.

Êng: Ô pôa, tung khu tơru\m cheăng pin ai troh hluâ tơdế cho hdrông kuăn ngo. Vâ hbrâ ăm mâu ngế tung khu hlê ple\ng ‘na túa pêi pêt kơphế, vâi hôm trâm pá klâi há, pôa hiăng kum ti lâi vâ kuăn pơlê châ hriâm túa pêi pêt rak ngăn mê?

-Pôa Tạ Ngọc Quang tiâ: {ăng mâu ngế hdroâng kuăn ngo, ki apoăng ngin pá khât tung hnê tối, klêi mê hnê ‘na khoa hok kih thua#t vâ mơdêk hlê ple\ng tung pêi pêt rak ngăn kơphế krúa le\m. Xua ki rơkê ple\ng dêi rêm ngế tung khu pơrá phá, mê ki hên thế lăm troh a tíu, rơkong tơpui ko\ng thế pê mơhno ăm vâi krâ nho\ng o hlo amê hlối, mê vâi nếo chiâng pêi [ối. Pak^ng mê, pin pêi hdrối ăm vâi krâ nho\ng o hlo vâ vâi krâ nho\ng o ‘nâi. Pơtih drêng vâi krâ nho\ng o hnêi tah  hveăng. tróu tơkâng vâi ôh tá ‘nâi lôi tơkâng kơphế hên mê kơphế ôh tá chiâng ai plâi, hmâ ai ôh tá hên plâi, plâi ôh tá piê le\m. Mê ngin thế lăm troh a kơdrum, ngin pêi hlối hnê ăm vâi krâ nho\ng o hlo amê, vâi pêi [ối, ah vâi choâ hlê xêh túa pêi, nôkố hiăng rơkê pêi plâi hnối kơtóu hên, pêi môi tiah mâu nho\ng o Xuăn há. Thăm nếo ai tíu ‘nâ vâi krâ nho\ng o ối pêi rơkê tâ mơngế Xuăn nếo.

Êng: Ô pôa [ă tơdroăng séa ngăn ki rơlối pơkeăng xôh kơdế ôa hdrong tung kơdrum kơphế Khu pêi cheăng tơru\m pin, pôa hôm ai mơnhên tối môi tiah lâi ‘na tơdroăng kố?

-Pôa Tạ Ngọc Quang tiâ: ‘Na tơdroăng kố ngin ai môi khu ngăn ‘na tơnêi tơníu, hyôh kong prâi. Rêm khế Khu ngăn ‘na tơnêi tơníu, hyôh kong prâi lăm séa ngăn vâ ‘nâi ki le\m lơ ôh dêi kơphế dêi vâi krâ nho\ng o [ă hnối hnê mơhno ăm kuăn pơlê. Pak^ng mê, hnối séa ngăn, tâng hlo vâi krâ nho\ng o pro xôi a tơdroăng pơkâ ‘na xôh pơkeăng dêi tơdroăng rak tơdâng tơ’mô [ăng lâp plâi tơnêi, xuân môi tiah cho dêi Khu tơru\m cheăng mê ngin hnê tối ăm vâi krâ nho\ng o. Mâu ngế ki lâi pro xôi ngin kố mơ’no lo ing khu pêi cheăng tơru\m.

Êng: ‘Na tơdroăng ki pêi má mơ’nui cho krí, têng. Vâ le\m krúa ăm kơdrum kơphế dêi tơná mê rak ngăn tơdroăng krí kơphế dêi vâi krâ nho\ng o môi tiah lâi?

-Pôa Tạ Ngọc Quang tiâ:  ‘Na tơdroăng krí rêm hơnăm hdrối vâ krí ngin hiăng tơku\m [ă hnê krâu khât tơdroăng krí thế ai 95% plâi ki tum tơngi klêng nếo chiâng krí. Vâ tơniăn châ tê ăm kong têa ê kơphế krúa le\m. Má péa nếo, ‘na kơphế tung khu pêi cheăng tơru\m ngin thế tơniăn tro dêi tơrêm rơpo\ng, tơrêm ngế ôh tá chiâng xo kơphế dêi mơngé tơku\m a kơphế ngin. Xua mê, ngin hiăng ăm vâi krâ nho\ng o mâu kơxâk vâ tâ. Rêm ha môi hơnăm ngin ăm 100 to kơxâk ai in te#m  tem, chư chêh [ă kơxo# dêi kơphế krúa le\m. Drêng hiăng mot kâng thế ai ph^u dêi khu pêi cheăng tơru\m mê ngin nếo châ xo kơxo# kơphế ki mê.

Hôm mơnê kơ pôa hên!

Gương prế A Sa Ly tơplôu [ă tơbleăng